Umowa Fajsal-Weizman

Umowa Fajsal-Weizman
Data utworzenia

listopad 1918

Ratyfikowano

3 stycznia 1919

Sygnatariusze

Fajsal I
Chaim Weizman

Cel

Współpraca arabsko-żydowska na rzecz rozwoju Palestyny

Umowa Fajsal-Weizman – została podpisana 3 stycznia 1919 przez emira Fajsala I (syn króla Hidżazu) i Chaima Weizmana (przedstawiciel Światowej Organizacji Syjonistycznej) jako część Konferencji pokojowej w Paryżu. Umowa dotyczyła rozstrzygnięcia sporów na Bliskim Wschodzie powstałych po zakończeniu I wojny światowej. Było to krótkotrwałe porozumienie arabsko-żydowskie w zakresie ustanowienia ojczyzny dla narodu żydowskiego w Palestynie i rozwoju narodu arabskiego na Bliskim Wschodzie.

Tło historyczne

Podczas I wojny światowej Brytyjczycy starali się za wszelką cenę pozyskać sojuszników do walki z Imperium osmańskim na Bliskim Wschodzie. W korespondencji prowadzonej pomiędzy brytyjskim wysokim komisarzem Egiptu sir Henry McMahonem a szarifem Mekki Husajnem, korona brytyjska zgodziła się „poprzeć arabskie dążenia niepodległościowe” w Imperium osmańskim. McMahon obiecał Husajnowi kontrolę nad większością arabskich ziem na Bliskim Wschodzie, z wyjątkiem „części Syrii leżącej na zachód od dzielnic Damaszku, Hims, Hama i Aleppo”. Leżąca na południe od tych terenów Palestyna nie została przy tym wyraźnie wymieniona, natomiast pas wybrzeża należący do dzisiejszego Libanu miał pozostać pod kontrolą Francji. W zamian Arabowie zgodzili się przyłączyć do wojny przeciwko Turkom[1]. Równocześnie Brytyjczycy i Francuzi zawarli 16 maja 1916 tajną umowę Sykes-Picot, w której podzielili terytorium Bliskiego Wschodu na swoje strefy wpływów. Umowa ta umożliwiała umiędzynarodowienie obszaru Palestyny[2]. Następnie 2 listopada 1917 brytyjski minister spraw zagranicznych Arthur Balfour złożył deklarację Balfoura, w której wyrażał brytyjskie poparcie dla utworzenia w Palestynie „żydowskiej siedziby narodowej”[3]. W ten sposób zaistniały dwie częściowo sprzeczne z sobą brytyjskie obietnice, na podstawie których zarówno Żydzi, jak i Arabowie byli przekonani, że Wielka Brytania obiecała im utworzenie niepodległego państwa w Palestynie.

W wyniku walk toczonych w latach 1917–1918 Brytyjczycy pokonali wojska tureckie i zajęli całość terytorium Palestyny, Syrii i Libanu. Do końca wojny obszar ten pozostawał pod brytyjską administracją wojskową. W grudniu 1917 szarif Said Husajn ibn Ali odwiedził Rosję, gdzie dowiedział się o brytyjsko-francuskiej umowie Sykes-Picot. Został jednak uspokojony nieszczerymi telegramami sir Reginalda Wingate’a, który zapewnił go, że brytyjski rząd wywiąże się ze swoich zobowiązań względem Arabów, a umowa Sykes-Picot jest tylko nieformalnym porozumieniem z Francją[2]. Według historyka Izajasza Friedmana, Husajn nie oburzył się na deklarację Balfoura i 23 marca 1918 w dzienniku „Al-Kibla” wydawanym w Mekce oświadczył, że Palestyna była „świętą i umiłowaną ojczyzną swoich oryginalnych synów, Żydów; ci powracający do ojczyzny wygnańcy okażą się materialną i duchową szkołą dla swoich [arabskich] braci.” Wezwał także arabską ludność w Palestynie, aby powitała Żydów jako braci i współpracowała z nimi dla wspólnego dobra[4].

Cała ta sytuacja spowodowała, że 4 czerwca 1918 syn szarifa Husajna, emir Fajsal I spotkał się po raz pierwszy z przedstawicielem Światowej Organizacji Syjonistycznej, Chaimem Weizmanem. Do spotkania doszło w Akabie. Jego celem było nawiązanie współpracy w celu wsparcia żydowskiego osadnictwa w Palestynie w zamian za poparcie koncepcji utworzenia zjednoczonego państwa arabskiego. Weizman zapewnił przy tym Fajsala, że „Żydzi nie zaproponują utworzenia własnego rządu, ale chcą pracować pod brytyjską ochroną na rzecz kolonizacji i rozwoju Palestyny, bez naruszania wszelkich uzasadnionych interesów[5]. Pragnienia niepodległościowe palestyńskich Arabów miały być ignorowane, a nawet obaj politycy wydawali się traktować ich z pewną pogardą. Weizman nazwał ich „zdradliwymi”, „aroganckimi”, „niewykształconymi” i „chciwymi”, oraz poskarżył się, że Brytyjczycy „nie wzięli pod uwagę faktu, że istnieje zasadnicza jakościowa różnica pomiędzy Żydem i Arabem[6]. Po spotkaniu, Weizman powiedział, że emir Fajsal był „pogardliwy wobec palestyńskich Arabów, których nawet nie uznawał za Arabów[7].

Podpisanie umowy

Granice Palestyny jako obszaru żydowskiego osadnictwa wyznaczone podczas Konferencji pokojowej w Paryżu na podstawie umowy Weizman-Fajsal, 1919 (granice wyrysowano na mapie ze współczesnymi granicami państwowymi)

Do drugiego spotkania Weizmana z emirem Fajsalem doszło pod koniec 1918 w Londynie, podczas przygotowań do Konferencji pokojowej w Paryżu. Fajsal powiedział wówczas:

„Dwie główne gałęzie rodziny semickiej, Arabowie i Żydzi, zrozumieli się nawzajem, i mam nadzieję, że w wyniku wymiany poglądów na konferencji pokojowej, którą będą kierować ideały samostanowienia narodowego, każdy naród będzie mógł zrobić zdecydowany postęp w kierunku realizacji swoich aspiracji. Arabowie nie zazdroszczą syjonistycznym Żydom i zamierzają ich uczciwie traktować, i syjonistyczni Żydzi zapewnili nacjonalistycznych Arabów o swoich zamiarach i też mają uczciwie postępować. Tureckie intrygi w Palestynie wzbudziły zazdrość między żydowskimi osadnikami i miejscowymi chłopami, ale wzajemne zrozumienie celów Arabów i Żydów od razu usunie ostatni ślad dawnej goryczy, który w rzeczywistości już praktycznie zniknął podczas ostatnich dwóch lat arabskich wojen w Syrii i innych arabskich sukcesów militarnych”[8].

3 stycznia 1919 podpisali oni pisemną umowę, w której obie strony zobowiązały się do pokojowej współpracy w Palestynie. Chaim Weizman podpisał się w imieniu Światowej Organizacji Syjonistycznej, natomiast emir Fajsal w imieniu swojego ojca, króla Hidżazu Husajna.

Tekst umowy

Umowa między Emirem Fajsalem i dr. Weizmanem

3 stycznia 1919

Jego Królewska Wysokość Emir Fajsal, reprezentujący i działający w imieniu Arabskiego Królestwa Hidżaz, i dr Chaim Weizman, reprezentujący i działający w imieniu Organizacji Syjonistycznej, pamiętając o rasie, pokrewieństwie i starożytnych obligacjach istniejących między Arabami i Żydami, i wiedząc, że najpewniejszym sposobem na osiągnięcie naturalnych dążeń jest najściślejsza współpraca w rozwoju Arabskiego Państwa i Palestyny, pragnąc dalszego potwierdzenia dobrego zrozumienia jakie istnieje między nimi, zgodzili się na, co następuje:

Artykuł I. Państwo Arabskie i Palestyna we wszystkich swoich relacjach i przedsięwzięciach będą kierować się najbardziej serdeczną życzliwością i zrozumieniem, i w tym celu powinni być utworzeni i utrzymywaniu w pewnych obszarach Arabscy i Żydowscy akredytowani agenci.

Artykuł II. Zaraz po zakończeniu obrad Konferencji Pokojowej, powinny być określone przez Komisję, przy uzgodnieniu z obu stronami, konkretne granice między Państwem Arabskim i Palestyną.

Artykuł III. Przy tworzeniu Konstytucji i Administracji w Palestynie, zostaną podjęte wszystkie środki aby stworzyć jak najpełniejsze gwarancje wprowadzenia w życie Deklaracji Brytyjskiego Rządu z 2 listopada 1917.

Artykuł IV. Zostaną podjęte wszystkie niezbędne działania, aby zachęcić i stymulować imigrację Żydów do Palestyny na wielką skalę, i jak najszybciej rozstrzygnąć sprawy Żydowskich imigrantów poprzez rozwój ścisłego osadnictwa i intensywnych upraw gleb. Podejmując takie środki Arabscy chłopi i dzierżawcy podlegają ochronie prawnej, i pomagają w rozwoju gospodarczym.

Artykuł V. Brak regulacji lub przepisów prawa zakazujących lub ingerujących w jakikolwiek sposób ze swobodne korzystanie z religii, a ponadto, musi być dozwolone bez dyskryminacji lub preferencji praktykowanie i korzystanie z zawodów religijnych. Kontrola przekonań religijnych nie może być wymagana do posiadania praw obywatelskich i politycznych.

Artykuł VI. Muzułmańskie Miejsca Święte muszą być pod kontrolą Mahometan.

Artykuł VII. Organizacja Syjonistyczna proponuje wysłać do Palestyny Komisję ekspertów do dokonania przeglądu możliwości ekonomicznych kraju i sprawdzenia najlepszych środków do jej rozwoju. Organizacja Syjonistyczna odda wspomnianą Komisję do dyspozycji Arabskiego Państwa w celu zbadania ekonomicznych możliwości Arabskiego Państwa i sprawdzenia najlepszych środków do jego rozwoju. Organizacja Syjonistyczna dołoży starań, aby wspierać Arabskie Państwo w zapewnieniu środków do rozwoju zasobów naturalnych i możliwości ekonomicznych.

Artykuł VIII. Strony niniejszej umowy zgadzają się działać w całkowitej zgodzie i harmonii we wszystkich sprawach przed Kongresem Pokojowym.

Artykuł IX. Wszelkie sprawy sporne mogące wyniknąć między umawiającymi się stronami będą kierowane do brytyjskiego rządu pod arbitraż.

Podpisane w Londynie, 3 stycznia 1919.

Chaim Weizman, Fajsal Ibn-Husejn.

Zastrzeżenie Emira Fajsala

Jeśli Arabskie oczekiwania zostaną zaspokojone, jak o to poprosiłem w moim manifeście z dnia 4 stycznia, skierowanym do Brytyjskiego Sekretarza Stanu Spraw Zagranicznych, będę przestrzegał tego co jest zapisane w tej umowie. W przypadku wprowadzenia zmian, nie mogę być odpowiedzialny za brak realizacji tego porozumienia[9].

Konsekwencje i następstwa

Umowa przetrwała jedynie kilka miesięcy, ponieważ decyzje konferencji pokojowej w Paryżu odmówiły Arabom niepodległości. Emir Fajsal czuł się oszukany, ponieważ zachodnie mocarstwa postanowiły, zgodnie z układem Sykes-Picot, podzielić terytorium Bliskiego Wschodu na dwa mandaty: francuski Mandat Syrii i Libanu i brytyjski Mandat Palestyny. Fajsal wkrótce zaczął wyrażać wątpliwości do dalszych perspektyw współpracy z ruchem syjonistycznym i 8 marca 1920 został koronowany na króla Wielkiej Syrii, którym ogłosił go syryjski Kongres Narodowy[10][11]. Jedynie Weizman uważał umowę za obowiązującą. W 1947 powiedział:

„Umowa zawierała również postscriptum. Ten dopisek dotyczy zastrzeżenia króla Fajsala, że będzie przestrzegał wszystkich obietnic tego dokumentu, gdy zostaną spełnione jego żądania, a mianowicie, niepodległość państw arabskich. Uważam, że oczekiwania króla Fajsala zostały obecnie spełnione. Państwa arabskie są niezależne, a więc warunek, od którego zależało spełnienie tej umowy, został spełniony. Dlatego ta umowa, pod każdym względem, powinna być obecnie ważnym dokumentem.”[12]

Przypisy

  1. International Boundary Study: Jordan – Syria Boundary (ang.). W: United States Department of State [on-line]. [dostęp 2012-03-06].
  2. a b Fred John Khouri: The Arab-Israeli Dilemma. Syracuse University Press, 1985, s. 8–10. ISBN 978-0-8156-2340-3.
  3. From the Balfour Declaration to Partition … to Two States? (ang.). W: Palestine – Mandate [on-line]. [dostęp 2012-03-06].
  4. Isaiah Friedman: Palestine, a Twice-promised Land?: The British, the Arabs & Zionism, 1915–192. s. 171.
  5. C.D. Smith: Palestine and the Arab-Israeli conflict. 2001, s. 80. ISBN 0-312-20828-6.
  6. M.W. Weisgal: The Letters and Papers of Chaim Weizmann. Israel University Press, 1977, s. 197–206.
  7. M.W. Weisgal: The Letters and Papers of Chaim Weizmann. Israel University Press, 1977, s. 210.
  8. Jews And Arabs In Syria: The Emir Feisul Looks To A Bright Future. „The Times”, s. 7, 1918-12-12. 
  9. Agreement Between Emir Feisal and Dr. Weizmann (ang.). W: MidEast Web Historical Documents [on-line]. [dostęp 2012-03-06].
  10. Neville Barbour. Palestine, star or crescent?. „News Chronicle”, s. 100, 1947. New York: Odyssey Press. 
  11. McHugo J.: Syria. From the Great War to the Civil War. Londyn: Saqi Books, 2014, s. 65-67. ISBN 978-0-86356-753-7.
  12. Official records of the Second Session of the General Assembly (A/364/Add.2 PV.21), United Nations, 8 lipca 1947.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

  • Tekst umowy (ang.). W: MidEast Web Historical Documents [on-line]. [dostęp 2012-03-06].

Media użyte na tej stronie

Weizmann and feisal 1918.jpg
Emir Feisal I (right) and Chaim Weizmann (also wearing Arab dress as a sign of friendship) in Syria. At this time Feisal was living in Syria.
Hussein Clinton Rabin.jpg
A handshake between Hussein I of Jordan and Prime Minister Yitzhak Rabin, accompanied by President Bill Clinton, during the Israel-Jordan peace negotiations.
20071127-2 p112707cg-0088-515h-small.jpg
President George W. Bush waves to photographers as he stands with Palestinian President Mahmoud Abbas, left, and Prime Minister Ehud Olmert Tuesday, Nov. 27, 2007, at the Annapolis Conference in Annapolis, Maryland.