Umowa paryska

Umowa paryska zwana czasem porozumieniem paryskim – polityczne i pozakonstytucyjne zobowiązanie się prezydenta RP na uchodźstwie do wykonywania swoich uprawnień w porozumieniu z premierem.

30 listopada 1939 roku prezydent Władysław Raczkiewicz w przemówieniu do kraju wygłoszonym w polskiej rozgłośni radia paryskiego stwierdził: W ramach konstytucji kwietniowej postanowiłem te jej przepisy, które uprawniają mnie do samodzielnego działania, wykonywać w ścisłym porozumieniu z prezesem Rady Ministrów. Prezydent, zrzekając się w ten sposób prerogatyw, osłabił swoją pozycję ustrojową w konstytucji kwietniowej, która dawała mu władzę niemalże absolutną[1]. Do uprawień, których dotyczyła umowa, należały (art. 13 ust. 2 konstytucji kwietniowej):

  1. wskazywanie jednego z kandydatów na Prezydenta Rzeczypospolitej i zarządzanie głosowania powszechnego;
  2. wyznaczenie na czas wojny następcy Prezydenta Rzeczypospolitej;
  3. mianowanie i odwoływanie Prezesa Rady Ministrów, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i Prezesa Najwyższej Izby Kontroli;
  4. mianowanie i zwalnianie Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych;
  5. powoływanie sędziów Trybunału Stanu;
  6. powoływanie senatorów piastujących mandat z wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej;
  7. mianowanie i zwalnianie Szefa i urzędników Kancelarii Cywilnej;
  8. rozwiązywanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji;
  9. oddawanie członków Rządu pod sąd Trybunału Stanu;
  10. stosowanie prawa łaski.

Podkreślić należy wyraźnie niekonstytucyjny charakter tej umowy. Prezydent nie miał bowiem możliwości scedowania swoich osobistych uprawnień na inną osobę, czyniąc to wyłącznie na podstawie własnej deklaracji – mogło to nastąpić wyłącznie poprzez nowelizację przepisów konstytucji, a tej mocy prezydent, nawet w czasie stanu wojennego, nie miał[1]. Umowa stanowiła jednak istotny element z punktu widzenia bieżącej polityki wewnętrznej rządu na uchodźstwie, będący wyrazem pewnego kompromisu pomiędzy przedstawicielami sanacji, z którą związany był prezydent Raczkiewicz, a opozycją reprezentowaną przez premiera gen. Władysława Sikorskiego, którego obóz polityczny nie uznawał konstytucji kwietniowej za legalną[2].

Oficjalny charakter umowa paryska zyskała po opublikowaniu jej tekstu w Monitorze Polskim, co miało miejsce 9 grudnia 1939 roku w Angers[3].

Przypisy

  1. ↑ a b Krzysztof Prokop. Uprawnienia nadzwyczajne Prezydenta Rzeczypospolitej w świetle przepisów konstytucji kwietniowej z 1935 r.. „Miscellanea Historico-Iuridica”. tom XXVIII, s. 221, 2019. 
  2. ↑ Jacek Majchrowski: Rząd polski na wychodźstwie. Uniwersytet Jagielloński, s. 511.
  3. ↑ Monitor Polski 1939 Nr 271-276

Linki zewnętrzne