Umowa suwalska

Próby rozgraniczenia Suwalszczyzny i Wileńszczyzny

Umowa suwalska – polsko-litewska umowa wojskowa podpisana 7 października 1920 w Suwałkach, dotyczyła porozumienia w sprawie zawieszenia broni i ustalenia linii demarkacyjnej na Suwalszczyźnie.

Konferencja w Suwałkach. Po lewej delegacja polska, po prawej zaś litewska

Umowa suwalska zatytułowana była: „Umowa między Rzecząpospolitą Polską i Rzecząpospolitą Litewską w sprawie ustanowienia tymczasowego modus vivendi aż do ostatecznego uregulowania stosunków między oboma państwami podpisana w Suwałkach, dnia 7 go października 1920”^[1]. Posiedzenie zostało zamknięte 8 października 1920 o godz. 2.00^[2]. Z tytułu umowy wynika, że umowa ta miała charakter tymczasowego kompromisu między stronami.

Umowa rozstrzygnęła sprawę przynależności Suwalszczyzny. Wytyczona na jej podstawie granica polsko-litewska na odcinku suwalskim nie uległa do chwili obecnej zmianie. Mająca charakter tymczasowy umowa nie rozstrzygnęła jednak sprawy Wilna, gdyż ustalona linia demarkacyjna i rozejm dotyczyły tylko Suwalszczyzny, ale nie całego frontu polsko-litewskiego (specyficznie, nie dotyczyły Wileńszczyzny).

Spisana była w językach polskim i litewskim, obu jednako miarodajnych, wchodziła w życie z chwilą podpisania. Składała się z pięciu artykułów. W pierwszym ustalono linię demarkacyjną. Biegła ona przez ziemię sejneńską i suwalską od granicy Prus Wschodnich do ujścia Czarnej Hańczy, a dalej do Niemna wzdłuż linii z 8 grudnia 1919 roku. Obie strony miały wycofać swe wojska do 6 km w głąb własnego terytorium. W ten sposób utworzono 12-kilometrowy pas neutralny, czyli strefę zdemilitaryzowaną^[2]. Dalsze artykuły dotyczyły formalnego zaprzestania działań wojennych (art. 2) i wymiany jeńców (art. 4). Obowiązywać miała do czasu ostatecznego uregulowania sporów terytorialnych pomiędzy Rządem Polskim a Litewskim (art. 5).

Umowa została 19 stycznia 1922 zarejestrowana w Sekretariacie Ligi Narodów zgodnie z wymogami stawianymi przez art. 18 traktatu wersalskiego^[3].

Rozejm pomiędzy armią polską a litewską wszedł w życie 10 października, jednak dwa dni wcześniej 1 Dywizja Litewsko-Białoruska gen. Lucjana Żeligowskiego na rozkaz Józefa Piłsudskiego „zbuntowała się”, wypierając oddziały litewskie z Wilna. Walki pomiędzy armią litewską a jednostkami Żeligowskiego, działającego bez oficjalnego wsparcia Armii Polskiej trwały do zawieszenia broni narzuconego przez Ligę Narodów w końcu listopada.

W okresie międzywojennym dyplomacja litewska stała na stanowisku – odrzucanym przez dyplomację polską – że Polska złamała umowę suwalską. Powołując się na brak układu pokojowego kolejne rządy Litwy utrzymywały, jakoby wciąż trwał stan wojny polsko-litewskiej. 10 grudnia 1927 Rada Ligi Narodów uznała wprawdzie istnienie pokoju między oboma państwami (z uzasadnieniem, iż Pakt Ligi Narodów zabrania wojny między jej członkami)^[4], jednak nawiązanie stosunków nastąpiło dopiero po ultimatum Polski wobec Litwy w 1938.

Zobacz też

• linia Focha

Przypisy

Bibliografia

• Wiesław B. Łach: „Bunt Żeligowskiego”. Kulisy połączenia Wileńszczyzny do Polski 1920-1922. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2014. ISBN 978-83-11-13198-9.
• Łossowski, Piotr (1995), Konflikt polsko-litewski 1918–1920, Warszawa: Książka i Wiedza. s. 166–175. ISBN 83-05-12769-9.
• Suvalkų sutartis: faktai ir interpretacijos. Umowa Suwalska: Fakty i interpretacje. Redaktor naukowy Česlovas Laurinavičius. Versus ureus. Vilnius, 2012. s. 447, ISBN 978-9955-34353-0.