Uncharted (seria)

Uncharted – seria przygodowych gier akcji przedstawionych z perspektywy trzeciej osoby, w których gracz wciela się w postać podróżnika i poszukiwacza skarbów Nathana Drake’a. Główna seria na PlayStation 3 została wyprodukowana przez amerykańskie studio Naughty Dog, natomiast Złota Otchłań i Pogoń za fortuną na PlayStation Vita zostały stworzone przez Bend Studios. Wydawcą i dystrybutorem gier z serii Uncharted jest Sony Computer Entertainment. W grach wykorzystano różne wersje autorskiego silnika (Naughty Dog Game Engine), modelowanie świata fizycznego odbywa się dzięki silnikowi Havok.

Seria została zapoczątkowana w 2007 roku przez Uncharted: Fortuna Drake’a, gdzie Nathan Drake poszukiwał skarbów ze słynnego zaginionego miasta El Dorado. W 2009 roku wydano kontynuację zatytułowaną Uncharted 2: Pośród złodziei, w której protagonista poszukuje ukrytej pod Tybetem krainy Shambala, aby zapobiec zdobyciu przez radzieckiego zbrodniarza buddyjskiego szafiru Ćintamani. W wieńczącej trylogię części trzeciej, Uncharted 3: Oszustwo Drake’a, Nathan przemierzał pustynię Rub' al Khali w poszukiwaniu miasta z islamskich wierzeń – Iremu – w czym przeszkadzała mu tajemnicza sekta. W prequelu serii, czyli Złota Otchłań rozwiązuje zagadkę tajemniczej śmierci hiszpańskich konkwistadorów poszukujących 400 lat temu w środkowej Panamie mitycznej Złotej Otchłani. W książce Uncharted: The Fourth Labirynth bohater wpada na trop legendarnego labiryntu stworzonego przez Dedala. W 2016 roku wydano Uncharted 4: Kres złodzieja, w której Nathan Drake wraz z bratem Samem poszukuje Libertalii oraz ukrytego w niej skarbu pirata Henry’ego Avery’ego. W 2017 roku ukazało się także samodzielne rozszerzenie do czwartej części serii zatytułowane Uncharted: Zaginione dziedzictwo, w którym Chloe Frazer – przyjaciółka Nathana – wyrusza na wyprawę do Indii i próbuje odnaleźć starożytny artefakt.

Gry z serii Uncharted zostały bardzo dobrze przyjęte w mediach. Najwięcej nagród – ponad 200 tytułów Gry Roku – oraz najlepsze średnie ocen w agregatorach uzyskała część druga. W czerwcu 2015 roku Sony Computer Entertainment ogłosiło, że sprzedało 21 000 000 egzemplarzy gier z serii. Dzięki dużej popularności gier powstały także: turowa komputerowa gra karciana Uncharted: Pogoń za fortuną, seria komiksów DC Comics, animowane komiksy Uncharted: Eye of Indra do kupienia w PlayStation Store, a w 2022 roku ukazał się pełnometrażowy film fabularny.

Gry z serii

Uncharted: Fortuna Drake’a

Pierwsza gra komputerowa z serii, Uncharted: Fortuna Drake’a, została zapowiedziana podczas prezentacji Sony na targach E3 2006 w Los Angeles^[1]. Jednak jej tytuł ujawniono dopiero w lutym 2007 roku^[2]. Europejska premiera gry odbyła się 7 grudnia 2007 roku, czyli prawie trzy tygodnie po amerykańskiej^[3]. Gra opiera się na kilku rodzajach rozgrywki: wymianach ognia z wykorzystaniem systemu osłon^[4], walce wręcz^[5], sekcjach platformowych polegających na wspinaczce, przeskakiwaniu pomiędzy półkami skalnymi lub budynkami, czy interakcji z otoczeniem oraz rozwiązywaniu zagadek podsuwanych w dzienniku gracza^[6]. Ponadto w grze występują etapy, podczas których gracz ma okazję sterować skuterem wodnym oraz działem przeciwpancernym zamontowanym na jeepie^[7][8]. Do sierpnia 2012 roku gra sprzedała się w łącznym nakładzie 4,25 mln egzemplarzy^[9].

Uncharted 2: Pośród złodziei

We wrześniu 2008 roku, na łamach francuskiego magazynu „PlayStation 3 Magazine”, wiceprezes studia Naughty Dog Christopher Balestra poinformował o pracach nad kontynuacją pierwszej części^[10]. W grudniu 2008 roku ujawniono podtytuł gry – Among Thieves – oraz opublikowano pierwszy zwiastun^[11]. Gra została wydana 16 października 2009 roku w Europie^[12] w pełnej polskiej wersji językowej, w której głosu głównej postaci użyczył Jarosław Boberek^[13]. Rozgrywka była jeszcze bardziej widowiskowa niż w poprzedniej części i utrzymywała szybkie tempo akcji: bohater kilkukrotnie ucieka przed ostrzeliwującym go śmigłowcem bądź czołgiem, jest zmuszony przeskakiwać pomiędzy jadącymi po górskich drogach Tybetu ciężarówkami oraz wraz ze swoją przyjaciółką Eleną dogonić samochodem terenowym pociąg, w którym jest pod ciągłym ostrzałem wrogów^[14]. W pozycji wprowadzono tryby rozgrywek wieloosobowych, w których gracze mogą zarówno współzawodniczyć, jak i współpracować przeciwko postaciom sterowanym przez komputer^[15]. Ponadto wydano cztery dodatki DLC rozbudowujące możliwości gry wieloosobowej^[16]. Do grudnia 2011 roku Sony Computer Entertainment sprzedało 4,9 miliona egzemplarzy gry^[17].

Uncharted 3: Oszustwo Drake’a

9 grudnia 2010 roku serwis „Entertainment Weekly” zapowiedział Uncharted 3: Oszustwo Drake’a w materiale opublikowanym na wyłączność^[18], a dwa dni później gra została oficjalnie zapowiedziana na wydarzeniu Spike Video Game Awards^[19]. Światowa premiera odbyła się 1 listopada 2011 roku, a europejska dzień później^[20]. W rozgrywce, tak jak w poprzednich częściach, postawiono na fabularność i ciągłą, wartką akcję: bohater ma okazję wskoczyć w pełnym galopie na ciężarówki, aby rozprawić się z przeciwnikami, czy uczestniczyć w katastrofie samolotu na środku pustyni. Wprowadzono także możliwość pływania i nurkowania przez głównego bohatera. Rozbudowie w stosunku do poprzednich części uległa także sztuczna inteligencja przeciwników, ponadto potrafią oni wykonać wszystkie czynności, które wykonuje główny bohater^[21][22]. Rozbudowie uległa też rozgrywka wieloosobowa: dodano nowe tryby, mapy, postaci, bronie, przedmioty, wprowadzono kopy medalowe oraz tzw. Buddy System (system koleżeński)^[23]. Wraz z jednym z uaktualnień wprowadzono system turniejowy wyłaniający co tydzień najlepszych graczy^[24]. Gra doczekała się ogromnego wsparcia ze strony studia tworzącego serię – wydano wiele darmowych aktualizacji oraz mnóstwo płatnych dodatków typu DLC. Zaoferowano także usługę Fortune Hunters’ Club, dzięki której gracz otrzymywał wszystkie DLC w niższej cenie^[25]. W dniu premiery sprzedano 3,8 mln sztuk gry Uncharted 3: Oszustwo Drake’a na całym świecie, co uczyniło ją grą o największej i najszybszej sprzedaży w całej serii^[26].

Uncharted: Złota Otchłań

2 czerwca 2011 roku firma Sony Computer Entertainment zapowiedziała, jako jeden z tytułów startowych na PlayStation Vita, spin-off serii pt. Uncharted: Złota Otchłań. Gra została wydana 17 grudnia 2011 roku w Japonii i 22 lutego 2012 roku w Europie. W przeciwieństwie do poprzednich części serii była tworzona przez Bend Studios^[27]. Sposób rozgrywki nie różni znacząco od tej przedstawionej w poprzednich częściach. Zmianie uległo natomiast sterowanie, które zmieniono pod kątem możliwości technicznych PlayStation Vita umożliwiając wykorzystanie ekranu dotykowego i czujnika ruchu^[28]. Gra nie posiada trybów rozgrywki wieloosobowej, jednak zawiera dużo więcej zagadek logicznych niż inne gry z serii^[29].

Uncharted: Pogoń za fortuną

19 listopada 2012 roku oficjalnie zapowiedziano Uncharted: Pogoń za fortuną na europejskim blogu PlayStation^[30]. Jest to turowa komputerowa gra karciana z elementami gry przygodowej i akcji wyprodukowana przez Bend Studio we współpracy z One Loop Games oraz Naughty Dog. Podstawą rozgrywki jest tworzenie drużyny składającej się z postaci bohaterów oraz czarnych charakterów z serii Uncharted, reprezentowanych przez karty frakcji, a następnie wykorzystanie jej do walki z przeciwnikiem. Przewagę można będzie zyskać m.in. dzięki wzmocnieniu bohaterów kartami zasobów i losu. Istnieje opcja powiązania Uncharted: Pogoń za fortuną z Uncharted: Złota Otchłań. Dzięki temu artefakty znajdywane w drugiej pozycji umożliwią odblokowanie odpowiadających im kart w grze karcianej^[31].

Uncharted: Kolekcja Nathana Drake’a

4 czerwca 2015 roku oficjalnie zapowiedziano tytuł Uncharted: Kolekcja Nathana Drake’a (ang. Uncharted: The Nathan Drake Collection) na konsolę PlayStation 4, za które odpowiedzialne jest studio Bluepoint Games. Jest to zbiorcze wydanie trzech pierwszych części serii Uncharted wydanych w latach 2007–2011 na konsolę PlayStation 3. Gry zawierają tylko kampanie dla pojedynczego gracza i zostały pozbawione trybów rozgrywki wieloosobowej. Każda z gier będzie wyświetlana w 60 kl./s w rozdzielczości 1080p (w pierwotnej wersji na PlayStation 3 gry były wyświetlane w 30 kl./s w rozdzielczości 720p), będzie miała zaimplementowane nowe trofea, trzy nowe poziomy trudności (Explorer Mode, Speed Run Mode, Brutal Difficulty)^[32] oraz oferować będzie lepsze oświetlenie, tekstury, modele i ulepszenia w rozgrywce. Do kolekcji dołączany będzie kod na wersję beta trybu rozgrywki wieloosobowej Kres złodzieja. Osoby, które zamówią pakiet gier przed premierą otrzymają dodatkowe modele postaci oraz złote bronie AK-47 i 92FS. Dodatkowo zamawiający grę w PlayStation Store otrzymają dynamiczny motyw Uncharted: Nathan Drake Collection dla konsoli PlayStation 4. Premiera pakietu gier przewidziana jest na 7 października 2015 roku w Europie oraz 9 października w Ameryce Północnej^[33]. 29 września 2015 roku w PlayStation Store udostępniono demo The Nathan Drake Collection. Zawiera ono etap rozgrywający się w ogarniętym wojną Nepalu z drugiej części serii^[34].

The Nathan Drake Collection zajmuje 44,46 GB miejsca na dysku^[35].

Uncharted 4: Kres złodzieja

Została zapowiedziana podczas konferencji z okazji premiery konsoli PlayStation 4 w listopadzie 2013 roku^[36]. Na E3 2014 twórcy ujawnili jej podtytuł i ogłosili, że premiera odbędzie się w 2015 roku tylko na konsoli PlayStation 4^[37]. W grudniu 2014 roku podczas PlayStation Experience po raz pierwszy zaprezentowano rozgrywkę^[38]. Kilka dni później ogłoszono, że gra jest priorytetem dla studia^[39]. W marcu 2015 roku przełożono datę premiery gry na wiosnę 2016 roku z powodu chęci maksymalnego dopracowania gry^[40]. Akcja gry rozgrywa się m.in. na Madagaskarze, gdzie Nathan Drake poszukuje legendarnego miasta Libertalia. Gra cechuje się mniejszą liniowością i bardziej otwartymi etapami w stosunku do poprzednich części serii. Jest także dojrzalsza i bardziej skupia się na bohaterach^[41].

Uncharted: Fortune Hunter

Z okazji premiery Kresu Złodzieja na urządzeniach mobilnych z systemem Android oraz iOS zadebiutował spin-off serii będący grą logiczną. Gra została zatytułowana Uncharted: Fortune Hunter. Gracz steruje Nathanem poruszającym się po mapach składających się z kwadratowych pól oraz manipuluje elementami otoczenia w celu dotarcia do wyznaczonego celu. Postać może zbierać skarby, aktywować różnorakie mechanizmy oraz musi unikać pułapek w celu przetrwania^[42].

Uncharted: Zaginione dziedzictwo

3 grudnia 2016 roku podczas imprezy PlayStation Experience został zapowiedziany pierwszy samodzielny dodatek do gry Uncharted 4: Kres złodzieja. Rozszerzenie zostało zatytułowane Uncharted: Zaginione dziedzictwo i skupia się na wydarzeniach rozgrywających się po zakończeniu czwartej części serii. Główną bohaterką gry jest Chloe Frazer, która próbuje odnaleźć starożytny artefakt. W trakcie rozgrywki bohaterka przemierza wiele podziemnych lokacji oraz opuszczone grobowce^[43]. Gra miała swoją premierę 22 sierpnia 2017 roku^[44].

Uncharted: Legacy of Thieves Collection

W 2021 roku zapowiedziano, że w produkcji znajduje się Uncharted: Legacy of Thieves Collection, czyli pakiet gier Uncharted 4: Kres złodzieja i Uncharted: Zaginione dziedzictwo na konsolę PlayStation 5 oraz PC. Wersja na konsolę Sony zadebiutowała 28 stycznia 2022 roku, natomiast porty na komputery osobiste 19 października 2022 roku^[45]. Gry w wersji na PlayStation 5 zawierają trzy tryby działania: Fidelity Mode (4K i 30 kl./s), Performance Mode (60 kl./s) oraz Performance+ Mode (1080p i 120 kl./s), a także skrócone czasy ładowania, dźwięk przestrzenny oraz wykorzystują możliwości kontrolera DualSense^[46]. Port na komputery osobiste tworzony jest przez studio Iron Galaxy^[47].

Wydania zbiorcze

6 września 2011 roku Uncharted: Fortuna Drake’a oraz Uncharted 2: Among Thieves zostały wydane w zestawie Uncharted Greatest Hits Dual Pack zawierającym obie gry^[48]. Natomiast w listopadzie 2011 roku, po premierze trzeciej części serii, został wydany zestaw Uncharted: Trylogia^[49], zawierający wszystkie z trzech głównych części serii Uncharted.

Crossover z Fortnite

Przy okazji premiery filmu Uncharted w grze Fortnite Battle Royale pojawił się crossover z bohaterami serii Uncharted. Gracze otrzymali skórki Nathana Drake'a oraz Chloe Frazer w wersjach z gry oraz filmu, nowe akcesoria m.in. specjalne kilofy inspirowane serią, a także nowe wyzwania polegające na poszukiwaniu skarbów^[50].

Inne adaptacje

Film

Po premierze Pośród złodziei producent filmowy Avi Arad poinformował, że współpracuje z Sony nad realizacją filmu Uncharted^[51]. Produkcję filmu potwierdziła także wytwórnia filmowa Columbia Pictures, jednak na chwilę obecną nie ujawniono wielu szczegółów. Produkcją zajmą się Avi Arad, Charles Roven, Ari Arad i Alex Gartner^[52]. Początkowo film miał reżyserować David O. Russell^[53], następnie Neil Burger, jednakże obaj zrezygnowali^[54]. Nathana Drake’a miał zagrać Mark Wahlberg, jednak podobnie jak Russell i Burger nie weźmie udziału w produkcji^[53]. Scenariusz napisał Kyle Ward^[52], jednak w celu jego modyfikacji, w sierpniu 2012 roku zatrudniono Marianne i Cormaca Wibberly, czyli scenarzystów biorących udział m.in. w tworzeniu filmu Skarbu narodów^[54].

W maju 2017 roku ogłoszono, że Nathana Drake'a zagra Tom Holland^[55]. W listopadzie 2019 roku poinformowano, że rolę Victora Sullivana otrzymał Mark Wahlberg^[56]. Natomiast w marcu 2020 roku zatrudniono także Antonio Banderasa, Sophia Ali oraz Tati Gabrielle^[57]. Premiera filmu ma odbyła się 11 lutego 2022 roku^[58].

Książka

Uncharted: The Fourth Labyrinth to książka napisana przez Christophera Goldena, opisująca jedną z przygód Nathana Drake’a, który wyruszył na poszukiwania tytułowego legendarnego labiryntu stworzonego przez Dedala. Została wydana przez amerykańskie wydawnictwo Del Rey Books 4 października 2011 roku^[59].

Komiksy

Uncharted #1-6 to seria sześciu komiksów publikowanych tylko w języku angielskim przez DC Comics pomiędzy 30 listopada 2011 roku a 25 kwietnia 2012 roku. Autorem dialogów jest Joshua Williamson, natomiast rysunków Sergio Sandoval. Każdy z komiksów ma 32 strony^{[60][61][62][63][64][65]}.

Uncharted: Eye of Indra to składający się z czterech odcinków animowany komiks^[66]. Został wydany na PlayStation Store. Premiera pierwszego odcinka odbyła się 22 października 2009 roku^[67], drugiego 22 listopada 2009, natomiast trzeciego i czwartego 4 grudnia 2009 roku^[68].

Główni bohaterowie

Sir Francis Drake, 1581

Główni bohaterowie występujący w grach komputerowych z serii Uncharted:

• Nathan Drake – postać sterowana przez gracza w kampaniach dla pojedynczego gracza. Jest amerykańskim poszukiwaczem skarbów, potomkiem sławnego podróżnika i korsarza sir Francisa Drake’a. Jego matka popełniła samobójstwo, gdy był dzieckiem, a ojciec oddał go do katolickiego sierocińca, gdzie wychowywał się u sióstr zakonnych. W oryginalnej wersji językowej głosu użyczył mu Nolan North^[69][70][71], natomiast w polskiej wersji językowej Jarosław Boberek^[13][72]. Pojawił się we wszystkich grach, książkach i komiksach z serii z wyjątkiem Uncharted: Zaginione dziedzictwo oraz w bijatyce PlayStation All-Stars Battle Royale jako jeden z zawodników^[73].
• Victor „Sully” Sullivan – najlepszy przyjaciel i mentor Nate’a, jest doświadczonym badaczem i utalentowanym naciągaczem. Pojawił się we wszystkich komiksach, książce oraz grach poza produkcją dostępną z poziomu przeglądarki internetowej – Uncharted: Drake's Trail, oraz dodatkiem Uncharted: Zaginione dziedzictwo. W oryginalnej wersji językowej głosu użyczył mu Richard McGonagle^[69][70][71], natomiast w polskiej wersji językowej Andrzej Blumenfeld^[13][72].
• Elena Fisher – żona Nathana, amerykańska dziennikarka, która zrobiła karierę po nakręceniu reportażu z przygód, które przeżyła wraz z Drakiem oraz Sullivanem w Uncharted: Fortuna Drake’a. W oryginalnej wersji językowej głosu użyczyła jej Emily Rose^[69][70][71], natomiast w polskiej wersji językowej Izabella Bukowska^[13][72]. Wystąpiła we wszystkich grach oprócz Uncharted: Złota Otchłań i Uncharted Zaginione dziedzictwo. W komiksie pojawiła się jako nieznana Nathanowi i Sullivanowi dziennikarka z programu telewizyjnego.
• Chloe Frazer – australijska, doświadczona poszukiwaczka przygód, sojuszniczka Nathana. W oryginalnej wersji językowej głosu użyczyła jej Claudia Black^[69][70][71], natomiast w polskiej wersji językowej Anna Gajewska^[13][72]. Pojawiła się w Uncharted 2: Pośród złodziei, Uncharted 3: Oszustwo Drake’a, Uncharted: Pogoń za fortuną, Uncharted: Zaginione dziedzictwo oraz komiksie opublikowanym przez DC Comics.

Chronologia

Chronologia gier, książek i komiksów z serii Uncharted:

• Uncharted (komiks DC Comics)
• Uncharted: Złota Otchłań
• Uncharted: The Fourth Labyrinth
• Uncharted: Eye of Indra
• Uncharted: Drake's Trail
• Uncharted: Fortuna Drake’a
• Uncharted 2: Pośród złodziei
• Uncharted 3: Oszustwo Drake’a
• Uncharted 4: Kres złodzieja
• Uncharted: Zaginione dziedzictwo

Soundtrack

Ścieżkę dźwiękową trylogii Uncharted na PlayStation 3 skomponował amerykański kompozytor Greg Edmonson^[74][75][76], natomiast Złotej Otchłani Clint Bajakian^[77].

• Soundtrack Uncharted: Fortuna Drake’a
• Soundtrack Uncharted 2: Pośród złodziei
• Soundtrack Uncharted 3: Oszustwo Drake’a
• Soundtrack Uncharted: Złota Otchłań

Odbiór serii

Wszystkie gry z serii były bardzo dobrze przyjęte przez krytyków branży gier komputerowych, o czym świadczą wyniki w agregatorach GameRankings^[98] i Metacritic^[99].

Uncharted: Fortuna Drake’a było zachwalane głównie za grafikę, oświetlenie, animacje postaci i wody, muzykę i voice acting oraz fabułę^{[100][101][102][103][104]}. Natomiast krytykowano grę za długość rozgrywki i brak dalszych wyzwań po ukończeniu głównego wątku fabularnego^{[100][101][102][105]}. Uncharted: Fortuna Drake’a otrzymała wiele nagród, m.in. serwis IGN przyznał jej: 2007 PS3 Game Of The Year, 2007 Best Graphics Technology, 2007 Best Action Game, 2007 Best Story oraz 2007 Best Original Score^[106].

Kontynuacja, czyli Uncharted 2: Pośród złodziei zebrała jeszcze lepsze noty od krytyków, którzy uznali ją za arcydzieło i jedną z najlepszych gier w historii^{[80][107][108][109]}. Zachwalany był każdy aspekt gry, który recenzenci doceniali w pierwszej części, a do nich dołączyły takie elementy jak tryb rozgrywki wieloosobowej, jeszcze większe tempo akcji^[110] oraz polski dubbing^[111]. Tylko pojedynczy recenzenci obniżali lekko ocenę za liniowość czy też ostatnią walkę z bossem, która nie wszystkim przypadła do gustu^[107][112]. Poza tym gra zdobyła ponad 300 nagród, w tym ponad 200 tytułów Gry Roku 2009 w prestiżowych magazynach i portalach o grach komputerowych^[113] oraz 41 maksymalnych ocen w agregatorach Metacritic^[81] i GameRankings^[80].

Uncharted 3: Oszustwo Drake’a także była określana jako arcydzieło^{[22][114][115]}, jednak otrzymała „tylko” 23 maksymalne oceny^[82][83]. Recenzenci zachwalali wszystkie elementy, które doceniono w poprzednich częściach, a także m.in. walkę wręcz nawet z kilkunastoma wrogami, w której oprócz zadawania ciosów pięściami i robienia uników bohater może używać elementów otoczenia do walki oraz chwytać wrogów^[116]. Niższa średnia ocen w agregatorach spowodowana jest uznaniem przez część krytyków za powielanie tego, co można było ujrzeć w poprzedniej części^[117][118]. Produkcja otrzymała także sporo nagród, serwis IGN przyznał jej m.in. PS3 Game of the Year, Best PS3 Graphics oraz Best PS3 Sound. Ponadto w kategoriach przyznawanych przez czytelników Uncharted 3 zdobyło większość dostępnych nagród^[119].

Gorzej oceniany był spin-off serii, czyli Uncharted: Złota Otchłań^[84][85]. Grę zachwalano za dopracowanie technologiczne, pomysły na wykorzystanie funkcji konsoli PlayStation Vita, sterowanie oraz dubbing (zarówno oryginalny, jak i polski)^[120]. Krzysztof Gonciarz stwierdził, że gra oferuje najlepszą grafikę spośród tytułów dostępnych w dniu premiery na przenośną konsolę Sony^[121]. Krytykowano ją natomiast za dużą liczbę strzelanin kosztem sekcji przygodowych, banalne zagadki, małe zróżnicowanie etapów, a nawet fabułę^{[120][121][122]}.

Najgorzej ocenianą grą w serii jest należące do gatunku turowych komputerowych gier karcianych Pogoń za fortuną^[86][87].

Sprzedaż

Do 12 kwietnia 2012 roku według źródeł Sony Computer Entertainment sprzedano 17 320 000 egzemplarzy gier z serii Uncharted^[123]. Natomiast według organizacji VGChartz sprzedaż poszczególnych gier z serii przedstawia się następująco^{[124][125][126][127][128][128][129][130]}:

W czerwcu 2015 roku Sony ogłosiło, że gry z serii Uncharted sprzedały się w 21 milionach egzemplarzy^[131], a w grudniu 2017 roku, że w ponad 41 milionach^[132].

Przypisy