Unia personalna

Obraz upamiętniający unię polsko-litewską w Krewie

Unia personalna (łac. persona – osoba) – związek dwóch lub więcej państw posiadających wspólnego monarchę, prezydenta lub inny organ władzy, przy zachowaniu przez te państwa odrębności prawnej, politycznej, a niekiedy także ustrojowej.

Przykłady

W historii Polski

• unie polsko-czeskie:
  • 1003–1004 – Bolesław I Chrobry, książę Polski był w l. 1003-1004 również księciem Czech.
  • 1300–1306 – Wacław II, król Czech był w latach 1300–1305 królem Polski, zaś jego syn i następca na tronie czeskim Wacław III był z mocy prawa również królem Polski od 1305 do śmierci w 1306.
• unie polsko-węgierskie:
  • 1370–1382 – Ludwik Węgierski król Węgier (jako Ludwik I Wielki) był w tym okresie również królem Polski.
  • 1440–1444 – Władysław III Warneńczyk, król Polski był też w tym okresie równocześnie królem Węgier pod imieniem I. Ulászló
• Unia polsko-litewska z w latach 1385–1569 (z przerwą w latach 1401–1447 i 1492–1501). W 1569 gdy Polska i Wielkie Księstwo Litewskie połączyły się w jedno państwo – Rzeczpospolitą, unia personalna przekształciła się w unię realną.
• unia Polski i Francji pod berłem Henryka I Walezego – istniała jedynie formalnie w l. 1574-1575. Henryk III po śmierci brata Karola IX został w maju 1574 królem Francji „z prawa” (jako Henryk III). Opuścił Polskę udając się do Francji w czerwcu 1574, jednak nie zrzekł się tronu polskiego, formalnie jego panowanie w Polsce zakończyło się w maju 1575.^[a]
• unia polsko-siedmiogrodzka 1576-1586. Stefan Batory, książę Siedmiogrodu panował równocześnie w Rzeczypospolitej jako król Polski i wielki książę litewski.
• unia polsko-szwedzka 1592-1599. Zygmunt III Waza panował w Rzeczypospolitej jako król Polski i wielki książę litewski w l. 1587-1632, zaś jako król Szwecji (Sigismund) – w l. 1592-1599. Tytułu króla Szwecji używał do śmierci w 1632.
• unie polsko-saskie:
  • 1697–1763 (z przerwą w l. 1706-1709) – Książęta Saksonii byli jednocześnie władcami Rzeczypospolitej (królami Polski i wielkimi książętami litewskimi): August II (w Saksonii jako Fryderyk August I) w latach 1697–1706 i 1709–1733 i August III (w Saksonii jako Fryderyk August II) w l. 1734-1763.
  • 1807–1815 unia Księstwa Warszawskiego z Saksonią w l. – król Saksonii Fryderyk August III panował w Księstwie Warszawskim jako Fryderyk August I
• unia Rosji i Polski w l. 1815-1831 pod berłem cesarzy Rosji: Aleksandra I i Mikołaja I, którzy równocześnie byli królami Polski (Królestwa Polskiego).

Zygmunt Luksemburski, w XV w. cesarz rzymsko-niemiecki, król Czech, Węgier i Włoch

W historii powszechnej

• Unia kalmarska, kiedy to Dania, Szwecja i Norwegia miały wspólnego władcę w latach 1397 – 1523;
• unia angielsko-francuska. Henryk VI, król Anglii został też w r. 1431 koronowany na króla Francji i częściową władzę w tym państwie pełnił do zakończenia wojny stuletniej w 1453. Królowie Anglii używali tytułu króla Francji od 1328 do 1603;
• unia Cesarstwa Rzymsko-Niemieckiego, Czech, Węgier, i Włoch. Zygmunt Luksemburski w latach 1431–1437 panował jednocześnie we wszystkich tych państwach;
• unia Cesarstwa Rzymsko-Niemieckiego i Hiszpanii. W latach 1519–1556 Karol V Habsburg panował jednocześnie w tych państwach (w Hiszpanii jako Karol I);
• unia Czech i Węgier. Władysław II Jagiellończyk i Ludwik II Jagiellończyk panowali równocześnie w tych dwóch państwach jako królowie w l. 1490 – 1526;
• Anglii i Szkocji pod berłem Stuartów w latach 1603–1649 i 1660–1707;
• Unia iberyjska Hiszpanii i Portugalii pod berłem jednego monarchy w l. 1580–1640;
• Anglii z Holandią w latach 1688–1702;
• Wielkiej Brytanii z Irlandią w l. 1707-1800;
• Wielkiej Brytanii z Hanowerem 1714-1837;
• Rosji i Zakonu Maltańskiego w l. 1799-1801 car Rosji Paweł I był też Wielkim mistrzem Suwerennego Zakonu Maltańskiego;
• Cesarstwa Rzymsko-Niemieckiego z Cesarstwem Austrii z Franciszkiem I (Franciszkiem II)^[b] jako cesarzem tych dwóch państw (określanym przez to mianem dwucesarza) w latach 1804 -1806;
• Francji i Włoch. Cesarz Francuzów Napoleon I, w latach 1806–1814 z urzędu również współksiążę Andory, panował w l. 1805 – 1814 jako król Włoch a wl. 1806-1814 był protektorem Konfederacji Reńskiej;
• unia szwedzko-norweska 1814-1905;
• unia brytyjsko-irlandzka 1921-1947. W 1921 Wolne Państwo Irlandzkie zostało ogłoszone dominium brytyjskim, zaś w 1937 ogłosiło pełną niepodległość. Oficjalnie w republikę przekształciło się w 1947;
• unia duńsko-islandzka 1918-1944. Islandia w 1918 uzyskała status niepodległego królestwa którego władcą był król Danii. W 1944 Islandia została ogłoszona republiką;
• Królestwa Prus z Cesarstwem Niemieckim w latach 1871–1918.

Współczesność

Współcześnie charakter unii personalnej mają:

• Związek byłych kolonii brytyjskich z metropolią w ramach Commonwealth realm. Monarcha Wielkiej Brytanii jest obecnie również głową następujących państw: Australii, Antigui i Barbudy, Bahamów, Belize, Grenady, Jamajki, Kanady, Nowej Zelandii, Papui-Nowej Gwinei, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyn, Tuvalu i Wysp Salomona.
  • W unii personalnej z Nową Zelandią znajdują się także stowarzyszone z nią państwa – Niue i Wyspy Cooka, których głową jest również król Karol III w prawach monarchy Nowej Zelandii.
  • Brytyjski monarcha jest również głową dependencji korony brytyjskiej, podległych mu bezpośrednio jako następcy królów Anglii (co stanowi kontynuację unii personalnej tych terytoriów z Anglią), stanowiących de facto terytoria zależne Wielkiej Brytanii (zależność ta wynika bowiem z tradycji, a nie jest zależnością de iure)^[1]. Są to: Wyspa Man, Jersey i Guernsey.
• związek Stolicy Apostolskiej z państwem Watykan, które w teorii stanowią dwa odrębne podmioty prawa międzynarodowego (w praktyce często utożsamiane jako jeden) zaś ich wspólną głową jest Papież^[2].
• związek Andory z Francją: Prezydent Francji jest również współksięciem Andory (wraz z współksięciem episkopalnym – biskupem La Seu d’Urgell).
• związek państw stowarzyszonych z USA – Mariany Północne i Portoryko, posiadające specyficzny status „wspólnoty USA” i szeroką autonomię wewnętrzną i uznające prezydenta Stanów Zjednoczonych za głowę państwa

Osoby pełniące funkcje głowy państwa w co najmniej dwóch państwach:

Głowa państwa	Fotografia	Państwo	Pełniony urząd	Od kiedy	Reprezentant głowy państwa
Karol III		Wielka Brytania Commonwealth realm	król	8 września 2022	–
		Antigua i Barbuda Commonwealth realm	król	8 września 2022	gubernator generalny Rodney Williams
		Australia Commonwealth realm	król	8 września 2022	gubernator generalny David Hurley
		Bahamy Commonwealth realm	król	8 września 2022	gubernator generalny Marguerite Pindling
		Belize Commonwealth realm	król	8 września 2022	gubernator generalny Colville Young
		Grenada Commonwealth realm	król	8 września 2022	gubernator generalny Cécile La Grenade
		Jamajka Commonwealth realm	król	8 września 2022	gubernator generalny Patrick Allen
		Kanada Commonwealth realm	król	8 września 2022	gubernator generalny David Lloyd Johnston
		Niue New Zealand Realm	król	8 września 2022	Wysoki Komisarz Anton Ojala
		Nowa Zelandia Commonwealth realm	król	8 września 2022	gubernator generalny Cindy Kiro
		Papua-Nowa Gwinea Commonwealth realm	król	8 września 2022	gubernator generalny Michael Ogio
		Saint Kitts i Nevis Commonwealth realm	król	8 września 2022	gubernator generalny Edmund Lawrence
		Saint Lucia Commonwealth realm	król	8 września 2022	gubernator generalny Pearlette Louisy
		Saint Vincent i Grenadyny Commonwealth realm	król	8 września 2022	gubernator generalny Frederick Ballantyne
		Tuvalu Commonwealth realm	król	8 września 2022	gubernator generalny Tofiga Vaevalu Falani
		Wyspy Cooka New Zealand Realm	król	8 września 2022	Przedstawiciel Królowej Frederick Goodwin
		Wyspy Salomona Commonwealth realm	król	8 września 2022	gubernator generalny Frank Kabui
		Guernsey[c] Dependencja korony brytyjskiej	Książę Normandii[3]	8 września 2022	gubernator porucznik Fabian Malbon
		Jersey Dependencja korony brytyjskiej	Książę Normandii	8 września 2022	Gubernator porucznik Andrew Ridgway
		Wyspa Man Dependencja korony brytyjskiej	król, Pan Man	8 września 2022	gubernator porucznik Adam Wood
Franciszek		Stolica Apostolska	Papież	13 marca 2013	–
		Watykan	Suweren	13 marca 2013	Prezydent Gubernatoratu Fernando Vérgez Alzaga
Emmanuel Macron		Francja	prezydent	14 maja 2017	–
		Andora	współksiążę[d]	14 maja 2017	–
Joe Biden		Stany Zjednoczone	prezydent	20 stycznia 2021	–
		Mariany Północne	prezydent	20 stycznia 2021	Gubernator Eloy Inos
		Portoryko	prezydent	20 stycznia 2021	Gubernator Alejandro García Padilla

Unia personalna w tytulaturze

•  Fidżi – Tytuł królewski „Tui Viti” tradycyjnie przysługuje od 1878 monarchom brytyjskim. Mimo że 1987 Fidżi zostało ogłoszone republiką z prezydentem na czele, Wielka Rada Wodzów Plemiennych^[e] nadał honorowo uznawało królową Wielkiej Brytanii Elżbietę II jako „Tui Viti” bez realnej władzy w Fidżi. Sama królowa nie rościła sobie prawa do tego tytułu pozostawiając tę kwestię decyzji obywateli Fidżi^[4].
•  Hiszpania – W pełnej tytulaturze króla Hiszpanii Jana Karola I po słowach Z Bożej łaski król Hiszpanii znajdują się m.in. tytuły: król Portugalii i arcyksiążę Austrii, które są tradycyjnymi pozostałościami po czasach historycznego panowania władców Hiszpanii w tych państwach i obecnie nie wynikają z nich żadne roszczenia króla Hiszpanii o koronę.

Unia personalna w kościołach

Przykłady unii personalnej funkcjonowały i funkcjonują obecnie również w strukturach kościelnych, kiedy to dwiema diecezjami kieruje jeden biskup lub dwiema parafiami (zborami) jeden proboszcz (pastor). Takie sytuacje miały lub mają miejsce również w Polsce w różnych Kościołach:

Kościół rzymskokatolicki

Diecezje:

• 1821–1946 – unia personalna aeque principaliter metropolii gnieźnieńskiej z metropolią poznańską ze wspólnym arcybiskupem metropolitą noszącym tytuł prymasa^[5]
• 1938–1992 – (zatwierdzona w 1946) unia personalna ad personam metropolii gnieźnieńskiej z metropolią warszawską ze wspólnym arcybiskupem metropolitą noszącym tytuł prymasa^[f]
• Arcybiskup Metropolita warszawski – obecnie abp Kazimierz Nycz – jest równocześnie ordynariuszem wiernych Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego na terenie całej Polski.

Parafie:

• W latach 1610–1905 unią personalną (wspólny proboszcz) były związane dwie parafie diecezji tarnowskiej: Parafia Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny w Odporyszowie i Parafia Ducha Świętego w Żabnie.
• Od 1933 unią personalną są powiązane dwie parafie dekanatu wągrowieckiego Archidiecezji gnieźnieńskiej: Parafia św. Apostołów Piotra i Pawła w Łeknie i Parafia św. Mikołaja w Tarnowie Pałuckim ze wspólnym proboszczem^[6].
• W 1991 w Sopocie została zawiązana unia personalna między Parafią św. Jerzego dekanatu Sopot archidiecezji gdańskiej a parafią wojskową dekanatu Marynarki Wojennej Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego – które mają wspólnego proboszcza i użytkują wspólną świątynię^[7].
• W 2011 unią personalną zostały objęte dwie parafie metropolii gnieźnieńskiej: funkcję proboszcza parafii w NMP Różańcowej w Jabłówku objął proboszcz parafii w św. Urszuli Ledóchowskiej w Lubostroniu.

Inne Kościoły:

• W latach 1804–1838 unią personalną były związane parafie Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Ustroniu i Goleszowie.
• Od 2004 w Kościele Ewangelicko-Metodystycznym w RP istnieje unia personalna między zborem w Krakowie a zborem w Tarnowie, którym przewodniczy ten sam pastor.

Zobacz też

• Głowa państwa
• unia realna
• unia dynastyczna
• Unie personalne w historii Polski
• diarchia

Uwagi

Przypisy