Uniwersytet Polski za Granicą
| Data założenia | 1 grudnia 1939 |
|---|---|
| Data likwidacji | maj 1940 |
| Państwo |  Francja |
| Adres | Paryż |
| Rektor | Oskar Halecki |
Uniwersytet Polski za Granicą[a] – polska uczelnia w Paryżu działająca w latach 1939–1940.
Historia i działalność
Uniwersytet został powołany, z inicjatywy Oskara Haleckiego[3], w celu zapewnienia ciągłości polskiego szkolnictwa wyższego, ponieważ w okupowanej Polsce Niemcy zakazali funkcjonowania instytucji naukowych i kulturalnych.
Pierwsze rozmowy na temat powołania uczelni odbyły się pod koniec września w Szwajcarii. Jej siedzibą miał był Paryż, a centrum instytucjonalnym kamienica Biblioteki Polskiej. 29 listopada 1939 w budynku tym odbyło się zebranie założycielskie. Na czele komitetu organizacyjnego stanął Oskar Halecki, sekretarzem komitetu został Paweł Skwarczyński, organizatorem Wydziału Prawno-Ekonomicznego Stefan Glaser, a Wydziału Humanistycznego Stanisław Kot, którego zastąpił następnie Władysław Folkierski. Uroczysta inauguracja działalności odbyła się 1 grudnia 1939, w obecności przedstawicieli polskiego rządu na uchodźstwie i rządu francuskiego[6].
Chęć udziału w pracach uniwersytetu zgłosiło około 80 profesorów i docentów oraz 60 asystentów. Studia były bezpłatne; zapisało się na nie około 100 studentów (kobiet i mężczyzn, mniej więcej po równo), w podobnej liczbie na oba wydziały. Udało się zorganizować dwa trymestry zajęć (które odbywały się w Bibliotece Polskiej). Pierwszy trwał od 22 stycznia do 16 marca, drugi od 8 kwietnia do ewakuacji (pod koniec maja 1940). Po zajęciu Francji przez Niemców uniwersytet zaprzestał działalności. Część profesorów, wraz z rektorem Oskarem Haleckim, znalazła się w Stanach Zjednoczonych, większość została ewakuowana do Wielkiej Brytanii, nieliczna grupa pozostała we Francji[6]. Do tradycji Uniwersytetu Polskiego za Granicą odwołuje się utworzony w 1949 (faktycznie w 1952) Polski Uniwersytet na Obczyźnie[b].
Wykładowcy Polskiego Uniwersytetu za Granicą
Na Wydziale Prawno-Ekonomicznym wykładali[6]:
- Stefan Glaser (prawo i proces karny)
- Bronisław Hełczyński (zarys prawa handlowego i wekslowego)
- Eugeniusz Jarra (zagadnienia z teorii prawa)
- Marian Jedlicki (ustrój dawnych i dzisiejszych Niemiec)
- Władysław Kulski (prawo międzynarodowe)
- Jerzy Stefan Langrod (zagadnienia z prawa administracyjnego i problemy organizacyjne w administracji)
- Zygmunt Nagórski (polski kodeks zobowiązań)
- Roman Piotrowski (prawo gospodarcze)
- Michał Potulicki (prawo konstytucyjne, ustrój Polski współczesnej)
- Adam Pragier (zarys skarbowości ogólnej)
- Adam Rose (zagadnienia gospodarcze Polski współczesnej)
- Paweł Skwarczyński (zagadnienia charakterystyczne w ustroju dawnej Rzeczypospolitej)
- Józef Sułkowski (ogólne zasady prywatnego prawa międzydzielnicowego i międzynarodowego)
- Bohdan Winiarski.
Na Wydziale Humanistycznym zajęcia prowadzili[6]:
- Władysław Folkierski (symbolizm Alfreda de Vigny)
- Olgierd Górka (konieczności i nakazy polityki dawnej Rzeczypospolitej aż do Odrodzenia)
- Oskar Halecki (rola Polski w dziejach powszechnych, geografia historyczna Europy Środkowo-Wschodniej)
- Marian Heitzman (zagadnienia racjonalizmu i irracjonalizmu a światopogląd)
- Augustyn Jakubisiak (znaczenie i pochodzenie pewników myśli, czas i przestrzeń)
- Bogumił Jasinowski (zarys filozofii starożytnej)
- Jan Lechoń (tradycja i nowość w polskiej literaturze współczesnej)
- Zofia Korwin-Piotrowska (Balzac a świat słowiański)
- Stanisław Seliga (z dziejów kultury starożytnej)
- Zygmunt Lubicz-Zaleski (Stanisław Wyspiański)[8].
W ramach Centre d'Etudes Polonaises de Paris (istniejącego już przed II wojną światową, a następnie włączonego w strukturę uniwersytetu) studentów kształcili[6]:
- Paul Cazin
- Henri de Montfort
- Irena Gałęzowska.
Uwagi
- ↑ We własnych dokumentach uczelnia stosowała także pisownię „Uniwersytet Polski Zagranicą”[1], która występuje również w późniejszych publikacjach[2][3]. Zapis ten nie jest zgodny ze współczesnymi regułami ortograficznymi języka polskiego[4][5].
- ↑ Niektóre publikacje podają, że Polski Uniwersytet na Obczyźnie jest kontynuacją Uniwersytetu Polskiego za Granicą, jako bezpośredniego poprzednika[7].
Przypisy
- ↑ Uniwersytet Polski Zagranicą (Inc.: Program wykładów na trimestr letni roku akademickiego 1939-1940...) : 8 kwietnia-28 czerwca 1940 roku, katalog Biblioteki Narodowej
- ↑ Tadeusz Sulimirski, Nauka polska na obczyźnie, [w:] Nauka Polska na Obczyźnie, Londyn: Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie 1955, z. 1, s. 4.
- ↑ a b Rafał Stobiecki, Oskar Halecki jako organizator Uniwersytetu Polskiego Zagranicą 1939/1940, [w:] Oskar Halecki i jego wizja Europy, red. Małgorzata Dąbrowska, t. 3, Warszawa–Łódź: IPN 2014, s. 172–186.
- ↑ Maciej Malinowski: Za granicą (a nie: zagranicą), Obcy język polski.
- ↑ Mirosław Bańko: zagranica, za granicą, Poradnia językowa PWN, 9 maja 2006.
- ↑ a b c d e Tadeusz Sulimirski, Uniwersytet Polski za Granicą w Paryżu, [w:] Nauka Polska na Obczyźnie, Londyn: Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie 1955, z. 1, s. 14–18.
- ↑ Polski Uniwersytet na Obczyźnie 1.12.1939–1.12.1989, Londyn 1989, s. 10; 70 lat Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie, PUNO, Londyn 2009.
- ↑ Tadeusz Wyrwa, Założenie Uniwersytetu Polskiego za Granicą w Paryżu w 1939 r., [w:] Tadeusz Wyrwa, Pokoleniowe rozstaje dróg, Lublin: Norbertinum 2007, s. 152.
Bibliografia
- Tadeusz Sulimirski, Uniwersytet Polski za Granicą w Paryżu, [w:] Nauka Polska na Obczyźnie, Londyn: Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie 1955, z. 1, s. 14–18.
- Jan Draus, Ryszard Terlecki, Polskie szkoły wyższe i instytucje naukowe na emigracji 1939–1945, Wrocław: Ossolineum 1984, s. 8–11.
- Joanna Pyłat, PUNO. Polski Uniwersytet na Obczyźnie, Pułtusk–Londyn: Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora 2010, s. 12–14, 19–21.
- Rafał Stobiecki, Klio na wygnaniu. Z dziejów polskiej historiografii na uchodźstwie w Wielkiej Brytanii po 1945 r., Poznań: wydawnictwo Poznańskie 2005, s. 47–49.
.svg)