Unkus

Samcze narządy genitalne motyla

Unkus[1] (łac. uncus) – w ogólnym sensie jest to struktura w postaci zakrzywionego haka wyrastająca z trójkątnej płytki grzbietowej i skierowana ku dołowi. Występuje u samców motyli, muchówek i niektórych innych grup[2].

Może też oznaczać haczykowaty wyrostek tworzący krawędź otworu odbytowego[2].

Motyle

W wąskim sensie unkus to struktura wystająca środkowo-grzbietowo z tegumenu (tegumen) samców motyli[3]. Jest to struktura najsilniej oddalona ku tyłowi, nieparzysta, połączona stawowo u nasady z tegumenem[2]. Kształt unkusa jest różny. Zwykle jest on niepodzielony, ale czasem bywa dwu- lub trójwidlasty. Może też być zredukowany lub nieobecny[3]. Unkus powstaje prawdopodobnie przez oddzielenie od dziesiątego somitu odwłoka[2].

U Opostegidae unkusa brak[4]. Podobnie u Cemiostomidae[5]. Niesobkowate (Hepialidae) mają unkus silnie zesklerotyzowany, przygięty do dołu i niekiedy czarny. U Eriocraniidae jest rozwidlony[6]. Blastobasidae mają unkus krótki i gruby, a u Ethmidae połączony jest stawowo z gantosem[7]. U piórolotkowatych ma zwykle kształt zagiętego, pazurkowatego wyrostka na szczycie tegumenu[8]. U omacnicowatych jest zawsze dobrze rozwinięty[9]. U miernikowcowatych unkus przybiera zazwyczaj formę smukłego, zaostrzonego stożka, choć niekiedy może być rozdwojony, jak u niektórych Cidaria[10]. U wielu zwójkowatych jest on silnie wydłużony i zesklerotyzowany, choć u innych może być tylko niewielkim, słabo stwardniałym wzgórkiem[1]. U trociniarkowatych jest on zakończony ostrym, podgiętym kolcem[11]. Sówkowate mają unkus długi i zwykle wąski, u niektórych gatunków łopatowato rozszerzony[12]. U powszelatkowatych jego długość i szerokość mogą być różne[13].

Przypisy

  1. ↑ a b Józef Razowski: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 41b. Zwójkówki – Tortricidae. Wstęp oraz podrodziny Tortricinae i Sparganothinae. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1969, s. 7.
  2. ↑ a b c d Gordon Gordh, David Headrick: A Dictionary of Entomology. Wyd. 2. 2011, s. 1425.
  3. ↑ a b Ian Francis Bell Common: Moths of Australia. 1990.
  4. ↑ Jarosław Buszko: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 4b. Opostegidae. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1981, s. 4-5.
  5. ↑ Jarosław Buszko: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 28-29. Cemiostomidae, Phyllocnistidae, Lyonetiidae, Oinophilidae. Warszawa, Wrocław: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1981.
  6. ↑ Sergiusz Toll: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyty 2-4. Micropterygidae, Eriocraniidae, Krótkowąsy – Hepialidae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1959.
  7. ↑ Jarosław Buszko: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 36. Ethmiidae, Blastobasidae. Warszawa, Wrocław: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978.
  8. ↑ Jarosław Buszko: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 43-44. Przeglądki – Thyrididae, Piórolotki – Pterophoridae. Warszawa, Wrocław: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1979, s. 16.
  9. ↑ Stanisław Błeszyński: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 45b. Omacnicowate – Pyralidae. Wachlarzykowate – Crambidae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1956, s. 3-4.
  10. ↑ Stanisław Błeszyński: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 46a. Miernikowce – Geometridane. Wstęp i podrodziny Brethinae, Orthostixinae, Geometrinae, Sterrhinae. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1960, s. 5.
  11. ↑ Zbigniew Schnaider: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 10. Trociniarkowate – Cossidae. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 7.
  12. ↑ Andrzej Samuel Kostrowicki: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 43a. Sówki – Noctuidae. Wstęp i podrodzina Cuculliinae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1956, s. 5.
  13. ↑ Mieczysław Krzywicki: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 60. Powszelatki – Hesperiidae. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1970, s. 4.
Męskie narządy genitalne motyli

Media użyte na tej stronie

Male genitalia Lepidoptera.jpg
Autor: Savita Murmure, Licencja: CC BY-SA 3.0
Diagram of male genitalia of Lepidoptera (based on a number of sources including Klots)