Unter den Linden

Unter den Linden

Mitte, Mitte
Unter den Linden, widok z Berliner Fernsehturm (2005)
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Berlin
Miejscowość	Berlin
Długość	1,5 km
Poprzednie nazwy	Erste Straße (1673–1674) Neustädtische Allee (1674–1690) Lindenallee (1690–1723) Lindenstraße (1723–1734)
Przebieg
Schloßbrücke (Spreekanal) Schinkelplatz Am Zeughaus Hinter dem Gießhaus, Oberwallstraße Bebelplatz Universitätsstraße Charlottenstraße Friedrichstraße Neustädtische Kirchstraße Glinkastraße Schadowstraße Wilhelmstraße Pariser Platz
Położenie na mapie Berlina (c) TUBS, CC BY-SA 3.0 Unter den Linden
Położenie na mapie Niemiec Unter den Linden
52°31′01,2″N 13°23′22,6″E/52,517010 13,389610

Unter den Linden (pol. aleja Pod Lipami^[1]) – aleja w Berlinie, w okręgu administracyjnym Mitte, w dzielnicy Mitte. Jest uważana za jedną z najpiękniejszych ulic Berlina, ponadto stanowi jego ważną atrakcję turystyczną^[1].

Opis i dojazd

Aleja Unter den Linden ma 1,5 km długości i 60 m szerokości^[2]. Rozciąga się od placu Pariser Platz z Bramą Brandenburską na zachodzie, do łączącego ją z Lustgarten mostu Schloßbrücke na wschodzie^[3][4]. Przedłużeniem alei od zachodniej strony jest Straße des 17. Juni, ulica, która w czasie zimnej wojny została odcięta od Unter den Linden przez Mur Berliński. Nazwa Unter den Linden, czyli w dosłownym polskim tłumaczeniu „Pod Lipami”, nawiązuje do porastających aleję drzew lipowych^[4]. Pierwsze drzewa posadzono tu w połowie XVII wieku. Z czasem drzewa usunięto ze wschodniej części alei z powodu włączenia tego obszaru w obręb fortyfikacji miejskich Berlina. Stan ten utrzymał się do dziś i lipy spotkać można tylko w zachodniej części ulicy. Niemal cały przedwojenny drzewostan został zniszczony podczas operacji berlińskiej^[4]. Dzisiejsze drzewa zostały zasadzone w 1947 roku^[5].

Na Unter den Linden można się dostać, wysiadając na obsługiwanym przez linie S1, S2, S25 i S26 kolei S-Bahn przystanku Berlin Brandenburger Tor lub na położonych na linii U5 stacjach metra: Unter den Linden i Brandenburger Tor.^[6][5]. Ponadto dojazd na aleję zapewniają linie autobusowe 100, 147, 200, TXL (zatrzymują się na przystanku położonym w pobliżu zarówno stacji kolei S-Bahn, jak i metra) oraz N2 (przystanek Berlin. Behrenstraße/Wilhelmstraße)^[6].

Historia

Unter den Linden w 1691 roku

Unter den Linden na obrazie Eduarda Gaertnera z 1853 roku

Unter den Linden około 1900 roku

(c) Bundesarchiv, Bild 146-2007-0017 / CC-BY-SA 3.0

Unter den Linden z lotu ptaka w 1935 roku

(c) Bundesarchiv, Bild 183-05876-0050 / CC-BY-SA 3.0

Unter den Linden w 1950 roku

(c) Bundesarchiv, Bild 183-U0810-0024 / Schindler, Karl-Heinz / CC-BY-SA 3.0

Unter den Linden w 1979 roku

Unter den Linden w 2006 roku

Poprzednikiem alei był utworzony w 1573 roku trakt, służący brandenburskiemu elektorowi Janowi Jerzemu do podróży konnych z zamku berlińskiego do położonego w zachodniej części miasta parku Großer Tiergarten, stanowiącego wtedy obszar łowiecki^[2][5]. W 1647 roku, z inicjatywy Wielkiego Elektora Fryderyka Wilhelma I na długości 942 m trakt został obsadzony lipami zgodnie z holenderskim wzorem^[2]. W 1653 roku powstał przy nim dom architekta Johanna Gregora Memhardta, w późniejszych latach przeznaczony na siedzibę dowódcy garnizonu berlińskiego - był to pierwszy kamienny budynek zbudowany na obszarze Friedrichswerder^[7]. Pięć lat później wycięto lipy ze wschodniej części traktu z powodu decyzji władcy o włączeniu tego obszaru w obręb fortyfikacji miejskich^[2]. W 1673 roku trakt otrzymał nazwę Erste Straße, którą rok później zmieniono na Neustädtische Allee^[2]. Wraz z prowadzoną w latach 1674-1680 rozbudową miasta w ramach założenia urbanistycznego Dorotheenstadt, granice Großer Tiergarten przesuwano coraz bardziej na zachód, do wysokości dzisiejszej ulicy Schadowstraße, zaś samą Neustädtische Allee systematycznie przedłużano^[2][5]. W 1690 roku jej nazwę zmieniono na Lindenallee^[2]. W 1695 roku przy alei rozpoczęto budowę miejskiego arsenału, którą zakończono w 1730 roku^[8]. W 1723 roku aleję nazwano Lindenstraße, zaś jedenaście lat później otrzymała ona nazwę Unter den Linden^[3][2].

Po 1740 roku w ramach założenia urbanistycznego Forum Fridericianum, opracowanego przez króla Prus Fryderyka II Wielkiego przy Unter den Linden wybudowano Opernhaus (obecnie Staatsoper, pol. „Opera Państwowa”) w sąsiedztwie którego utworzono brukowany plac o nazwie Platz am Opernhaus (obecnie Bebelplatz)^[3][9]. Z kolei w późniejszych latach w pobliżu tego obszaru zostały wzniesione Katedra św. Jadwigi (pierwszy kościół katolicki w Berlinie), Königliche Bibliothek (pol. „Biblioteka Królewska”) i Prinz Heinrich Palais (pol. „Pałac Księcia Henryka”; obecnie Uniwersytet Humboldtów)^[3]. W tamtym czasie przy wschodniej części alei mieściły się głównie reprezentacyjne pruskie rezydencje, z kolei zachodnia część miała typowo burżuazyjny charakter^[2][3]. Na początku XIX wieku we wschodniej części wybudowano Nowy Odwach i most Schloßbrücke, zaprojektowane przez Karla Friedricha Schinkla^[3].

Po zakończeniu wojen napoleońskich przy Unter den Linden wybudowano nowe, monumentalne budynki, a także posągi zasłużonych pruskich generałów^[10]. W dalszej części XIX wieku, po 1871 roku Unter den Linden stała się eleganckim, miejskim bulwarem z hotelami, restauracjami, kawiarniami, bankami i ekskluzywnymi sklepami^[2]. Powstały wtedy przy niej luksusowe hotele takie jak Royal, Imperial, Victoria, Grand Hôtel de Rome oraz ukończony w 1906 roku pierwszy Hotel Adlon^[11][3].

W latach 1914-1916 zbudowano biegnący pod Unter den Linden tunel tramwajowy, którego wlot znajdował się pomiędzy Singakademie (pol. „Akademia Śpiewu”; obecnie Maxim-Gorki-Theater) a Uniwersytetem Humboldtów i który dokładnie pod aleją rozgałęział się na dwie odnogi - jedna wychodziła pomiędzy Staatsoper a Prinzessinnenpalais, zaś druga na środku dzisiejszego placu Bebelplatz^[12][13]. Tunel ten powstał wskutek dezaprobaty cesarza Wilhelma II dla przecinającej aleję naziemnej linii tramwajowej^[13][12]. Z powodu nieopłacalności w 1926 roku zamknięto odnogę wychodzącą na placu Bebelplatz, a jej wlot zasypano^[12].

W 1936 roku wszystkie lipy rosnące przy alei zostały wycięte z powodu choroby wywołanej przez grzyby^[5]. W ich miejsce posadzono 370 lip srebrzystych. Z okazji Letnich Igrzysk Olimpijskich odbywających się w tym samym roku, na całej długości alei postawiono wysokie pylony z wieńczącymi je swastykami^[5].

W czasie II wojny światowej zabudowa Unter den Linden została w znacznym stopniu zniszczona^[2]. Uszkodzeniu uległ też Lindentunnel, który po przeprowadzeniu prac naprawczych został otwarty w 1950 roku, jednak już rok później zamknięto go dla ruchu tramwajowego, a jego wlot południowy zamurowano^[12][13]. W późniejszych latach przeprowadzono odbudowę znajdujących się we wschodniej części alei monumentalnych, reprezentacyjnych gmachów, tj. Zeughaus, Staatsoper czy Uniwersytet Humboldtów^[5][10]. Nie licząc budynku ambasady ZSRR (obecnie ambasady Rosji), wzniesionego w latach 1949-1952, zagospodarowywanie zachodniej części Unter den Linden rozpoczęto dopiero w latach 60. XX wieku^[5][10]. Obok ocalałych kamienic z przełomu XIX i XX wieku zbudowano wtedy budynki reprezentujące ówcześnie modny styl modernistyczny tj. siedziby ambasad zaprzyjaźnionych z NRD państw (np. siedziba ambasady Węgier oddana do użytku w 1965 roku^[14]), a także gmachy biurowe i użytkowe, wśród których był m.in. budynek wschodnioniemieckiego Ministerstwa Oświaty Ludowej wybudowany w 1961 roku oraz Hotel Unter den Linden wzniesiony w latach 1964-1966^{[5][10][15][11]}.

Po zjednoczeniu Niemiec przeprowadzono restaurację zabytkowych budynków znajdujących się przy alei^[4]. Dokonano także wyburzenia budynków z lat 60. XX wieku w zachodniej części ulicy, a na ich miejscu zbudowano nowe budynki nawiązujące swą stylistyką i wykonaniem do dawnej architektury - tak postąpiono np. z dotychczasową siedzibą ambasady Węgier, na miejscu której w latach 1999-2001 zbudowano nową oraz z Hotelem Unter den Linden, który zastąpiono biznesowo-biurowo-mieszkalnym kompleksem Upper Eastside Berlin otwartym w 2008 roku^[14][11][16]. Wyjątkiem był budynek Ministerstwa Oświaty Ludowej, który z inicjatywy Bundestagu został w latach 1993-1994 przebudowany pod kątem form zewnętrznych, tak aby nawiązywały one do historycznej stylistyki. Od 2017 roku gmach ten jest znany jako Matthias-Erzberger-Haus^[15].

Budynki przy Unter den Linden

Strona północna

• Zeughaus (siedziba Niemieckiego Muzeum Historycznego; Unter den Linden 2)
• Nowy Odwach (Unter den Linden 4)
• Uniwersytet Humboldtów (dawny Prinz Heinrich Palais; Unter den Linden 6)
• Biblioteka Państwowa (Unter den Linden 8)
• Römischer Hof (Unter den Linden 10)
• Upper Eastside Berlin (Unter den Linden 14-16)
• Haus der Schweiz (Unter den Linden 24)
• Kaiserhöfe (Unter den Linden 26–30)
• Zollernhof (siedziba berlińskiego oddziału telewizji ZDF; Unter den Linden 36–38)
• Haus Pietzsch (Unter den Linden 42)
• Otto-Wels-Haus (budynek będący dawną siedzibą Ministerstwa Handlu Zagranicznego NRD, obecnie użytkowany przez Bundestag; Unter den Linden 50)^[17]
• Budynek będący dawną siedzibą ambasady Polski (jesienią 2016 roku został rozebrany; Unter den Linden 72)
• Wiratex-Gebäude (siedziba fundacji Bundeskanzler-Willy-Brandt-Stiftung; Unter den Linden 62–64)
• Budynek mieszczący berliński oddział muzeum Madame Tussaud (Unter den Linden 74)
• Ambasada Węgier (Unter den Linden 76)
• Europäisches Haus (siedziba biura łącznikowego Parlamentu Europejskiego; Unter den Linden 78^[18])

Strona południowa

• Kommandantenhaus (w 1950 roku zburzony, w latach 2002-2003 odbudowany przez wydawnictwo Bertelsmann; Unter den Linden 1)
• Kronprinzenpalais (Unter den Linden 3)
• Prinzessinnenpalais (Unter den Linden 5)
• Staatsoper (Opera Państwowa; Unter den Linden 7)
• Katedra św. Jadwigi (Hinter der Katholischen Kirche 3)
• Alte Bibliothek (Bebelplatz 1)
• Altes Palais (Unter den Linden 9)
• Gouverneurshaus (Unter den Linden 11)
• Budynek będący siedzibą berlińskiego oddziału Deutsche Banku (Unter den Linden 15)
• Budynek niegdyś będący siedzibą Hotelu Carlton, obecnie pełniący funkcje biurowe (Unter den Linden 17)
• Budynek administracyjny Komische Oper (Unter den Linden 41)
• Ambasada Rosji (Unter den Linden 55–65)
• Haus Friedländer (Unter den Linden 67)
• Matthias-Erzberger-Haus (budynek użytkowany przez Bundestag; Unter den Linden 71)
• Hotel Adlon (Unter den Linden 77)

Pomniki przy Unter den Linden

• Pomnik konny Fryderyka Wielkiego
• Pomnik Gerharda von Scharnhorsta
• Pomnik Friedricha Wilhelma Bülowa von Dennewitza
• Pomnik Johanna Ludwiga Yorcka von Wartenburga
• Pomnik Gebharda Leberechta von Blüchera
• Pomnik Augusta Neidhardta von Gneisenaua
• Pomnik Wilhelma von Humboldta
• Pomnik Alexandra von Humboldta
• Pomnik Hermanna von Helmholtza
• Pomnik Theodora Mommsena

Zobacz też

• Atrakcje turystyczne Berlina

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Webcam: Widok na żywo na Unter den Linden (niem.)
• Unter den Linden na stronie stadtbild-deutschland.org (niem.)