Uriel Acosta

Uriel Acosta

Uriel da Costa

Data i miejsce urodzenia	1585 Porto
Data i miejsce śmierci	kwiecień 1640 Amsterdam
Przyczyna śmierci	samobójstwo
Zawód, zajęcie	filozof
Narodowość	marrani

Uriel Acosta, inaczej Gabriel Acosta, właściwie Uriel da Costa (ur. 1585 w Porto, zm. w kwietniu 1640 w Amsterdamie^[1]) – pochodzący z Portugalii filozof żydowski, sceptyk, wsławiony swą walką przeciw religii^[2]. Uznawał Biblię za twór ludzki, odrzucał wiarę w opatrzność, autor traktatu pt. O śmiertelności duszy ludzkiej, próbował budować moralność całkowicie świecką^[3].

Życiorys

Pochodził z rodziny maranów^[2], która zmieniła wyznanie z żydowskiego na katolicyzm, by uniknąć prześladowań na tle religijnym. Pilnie studiował prawo kanoniczne i Biblię. Skłoniło go to do rozważenia powrotu do judaizmu. Po śmierci ojca da Costy cała rodzina porzuciła wiarę katolicką i powróciła do religii żydowskiej (w roku 1617). Acosta przeniósł się do Holandii (która była tolerancyjna dla Żydów), jednak wkrótce zobaczył, jak wygląda judaizm w praktyce. Dostrzegł w nim obłudę przywódców religijnych, trzymających się przede wszystkim ludzkich tradycji, uciążliwych rytuałów i praw obciążających zanadto wyznawców.

W roku 1620 zaczął działać w Amsterdamie. W roku 1624 wydał książkę o tradycjach faryzeuszy, w której zakwestionował głoszoną przez nich naukę o nieśmiertelności duszy jako niebiblijną. Wykazał też wiele rozbieżności pomiędzy judaizmem ukazanym w Biblii a judaizmem ówczesnych mu rabinów. Publikacja ta okazała się bardzo kontrowersyjna i została spalona na stosie. Acosta naraził się nią zarówno wyznawcom judaizmu, jak i katolikom. Został za nią ukarany grzywną i ekskomuniką.

Uciekł więc do Hamburga w Niemczech, nie znał jednak języka niemieckiego, więc nie było mu łatwo żyć w obcym kraju. Zdecydował się powrócić do Amsterdamu w roku 1633. Wkrótce po powrocie zaczął znów głosić swe poglądy. Twierdził, że religia judaistyczna oraz prawo mojżeszowe są jedynie tworami człowieka, a potem, że w ogóle wszystkie religie wymyślili sami ludzie^[4]. Uważał też, że do czczenia Boga nie potrzeba pustych ceremoniałów. Ponadto stał się głosicielem deizmu – był przekonany, że Bóg istnieje w siłach przyrody, a natura jest przecież pełna pokoju i harmonii, religie natomiast są naznaczone krwią, przemocą i walką. Za szerzenie tych poglądów ponownie został uznany za heretyka i wyklęty.

Próbował zreformować judaizm, za co w roku 1640 był publicznie biczowany w synagodze (otrzymał 39 uderzeń). W tym samym roku, uwięziony przez holenderskie władze, popełnił samobójstwo, nie mogąc znieść upokorzenia i nietolerancji^[5].

Znaczenie

Przez jednych uznany został za heretyka i odstępcę od wiary, przez innych – za męczennika zaszczutego przez współwyznawców. Jeszcze inni uważają go za prekursora nowoczesnej krytyki biblijnej^[6]. Kontynuacja myśli da Costy wyraźnie widoczna jest u Barucha Spinozy^[5]. Spinoza swą krytykę Biblii rozpoczął niemal od tego miejsca, gdzie zatrzymał się da Costa^[6].

Postać filozofa została uwieczniona w sztuce teatralnej Uriel Akosta niemieckiego pisarza Karola Gutzkowa^[7].

Publikacje

• 1616 – Propostas contra a tradição (w języku portugalskim)
• 1623 – Exame das tradições farisaicas (w j. portugalskim)
• 1640 – Exemplar humanae vitae (w języku łacińskim), pol. Wizerunek własny żywota (wydanie polskie 1960)

Przypisy

Bibliografia

• Da Costa. W: Historia filozofii. Pod redakcją G. F. Aleksandrowa, B. E. Bychowskiego, M.B. Mitina, Pawła Judina. Tłum. z rosyjskiego Stanisław Nowakowski, Ruta Światło, Witold Wudel. T. II: Filozofia XV - XVIII w. Warszawa: Książka i Wiedza, 1962, s. 183–184. (pol.).

Linki zewnętrzne

• Uriel Acosta – dzieła w bibliotece Polona