Organy bezpieczeństwa publicznego (1944–1956)

Organy bezpieczeństwa publicznego to ogólny termin prawny obejmujący cywilne struktury aparatu bezpieczeństwa państwa funkcjonujących w Polsce w okresie stalinizmu (1944–1956), potocznie określane nazwą Urząd Bezpieczeństwa (UB) pochodzącą od nazewnictwa organów terenowych, czyli urzędów bezpieczeństwa publicznego.

Organy te objęte są w całości znacznie szerszym, współcześnie zdefiniowanym ustawie o IPN pojęciem organów bezpieczeństwa państwa, obok stanowiących ich następców jednostek Służby Bezpieczeństwa, jak również odpowiadających współczesnych im oraz późniejszych struktur wojskowych, a także wybranych innych struktur,

Termin stosowany wobec współczesnych służb to organy ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego,

Struktura

Na szczeblu centralnym struktura posiadała rangę ministerstwa, były to kolejno:

• Resort Bezpieczeństwa Publicznego (21 lipca 1944 – 31 grudnia 1944)
• Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (31 grudnia 1944 – 7 grudnia 1954)
• urząd Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego (14 grudnia 1954 – 28 listopada 1956)

Podlegała im sieć wojewódzkich urzędów bezpieczeństwa publicznego (WUBP), miejskich urzędów bezpieczeństwa publicznego (MUBP) i powiatowych urzędów bezpieczeństwa publicznego (PUBP).

Dwie pierwsze z trzech ww. instytucji centralnych nadzorowały ponadto organy innych typów, tj.

• wojska wewnętrzne (KBW)
• organy porządkowe:
  • MO
  • ORMO
  • SW
  • WOP (od 1949)

Zostałe one w 1954 r. przeniesione pod nadzór MSW.

Po zniesieniu komitetu w czasie odwilży 1956 r. również pozostałe jednostki mu podległe zostały zreorganizowane i włączone do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jako znacznie mniej liczebna Służba Bezpieczeństwa (28 listopada 1956 – 31 lipca 1990). Redukcja stanu osobowego odzwierciedlała ewolucję charakteru instytucji od aparatu masowego terroru do tajnej policji politycznej stosującej celowane wybiórczo represje.