Urzędnik

Ten artykuł należy dopracować: przedstawiono sytuację tylko z polskiej perspektywy – artykuł powinien być przekrojowy. Pomóż go poprawić. Na stronie dyskusji mogą znajdywać się pomocne komentarze.

Urzędnik – osoba zatrudniona w administracji publicznej na stanowisku urzędniczym lub wykonująca władzę publiczną^[1].

Korpusy urzędników w Polsce

Polskie prawo ustanawia pięć różnych korpusów urzędniczych, przy czym korpus urzędników służby zagranicznej nakłada się częściowo z pozostałymi czterema.

Korpus służby cywilnej

Miejsce zatrudnienia

Korpus służby cywilnej tworzą pracownicy zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych w:

• Kancelarii Prezesa Rady Ministrów,
• urzędach ministrów i przewodniczących komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów oraz urzędach centralnych organów administracji rządowej,
• urzędach wojewódzkich oraz innych urzędach stanowiących aparat pomocniczy terenowych organów administracji rządowej podległych ministrom lub centralnym organom administracji rządowej,
• Krajowej Informacji Skarbowej i izbach administracji skarbowej;
• komendach, inspektoratach i innych jednostkach organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich oraz kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej,
• Centralnym Biurze Śledczym Policji, Biurze Spraw Wewnętrznych Policji, Biurze Spraw Wewnętrznych Straży Granicznej,
• Biurze Nasiennictwa Leśnego,
• jednostkach budżetowych obsługujących państwowe fundusze celowe, których dysponentami są organy administracji rządowej,

a także powiatowi i graniczni lekarze weterynarii oraz ich zastępcy. W skład korpusu służby cywilnej wchodzą:

• pracownicy służby cywilnej (zatrudnieni na podstawie umowy o pracę),
• urzędnicy służby cywilnej (zatrudnieni na podstawie mianowania)
• oraz osoby zajmujące wyższe stanowiska w służbie cywilnej (zatrudnione na podstawie powołania)^[2].

Zarówno pracownicy służby cywilnej, jak i urzędnicy służby cywilnej, mogą zajmować takie same stanowiska i wykonywać te same obowiązki służbowe. Różni ich podstawa nawiązania stosunku pracy, zakres uprawnień pracowniczych (urzędnicy służby cywilnej mają m.in. prawo do dłuższego urlopu wypoczynkowego) oraz wymagana ustawą dyspozycyjność (np. dyrektor generalny urzędu może w każdym czasie przenieść urzędnika służby cywilnej na inne stanowisko w tym samym urzędzie w tej samej lub w innej miejscowości, uwzględniając jego przygotowanie zawodowe; z kolei Szef Służby Cywilnej może przenieść urzędnika służby cywilnej do innego urzędu w tej samej miejscowości, a jeżeli przemawia za tym szczególny interes służby cywilnej, może przenieść urzędnika służby cywilnej do innego urzędu w innej miejscowości na okres nie dłuższy niż 2 lata).

Urzędnicy służby cywilnej

Urzędnikiem służby cywilnej jest osoba zatrudniona w urzędzie administracji publicznej na podstawie mianowania zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej. Urzędników służby cywilnej nazywa się także urzędnikami mianowanymi^[3].

Zgłoszenie do postępowania kwalifikacyjnego składa się w okresie od 1 stycznia do dnia 31 maja każdego roku. Postępowanie prowadzi Krajowa Szkoła Administracji Publicznej. W 2009 roku odbyło się ono w dniu 27 czerwca w Warszawskim Centrum EXPO XXI. Wzięło w nim udział 1059 pracowników służby cywilnej^[4]. Egzamin, składający się z trzech części (test umiejętności, test wiedzy i test umiejętności kierowniczych), zdało 530 osób^[5]. Limit mianowań w 2010 r. wynosi 1000 osób^[6]. W 2010 roku egzamin, składający się z dwóch części (test umiejętności i test wiedzy), odbył się w tym samym miejscu w dniu 3 lipca. Wzięły w nim udział 2494 osoby^[7].

Mianowania dokonuje Szef Służby Cywilnej w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.

Wymagania kwalifikacyjne dla urzędników służby cywilnej

Na podstawie obowiązujących przepisów ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. z 2022 r. poz. 1691) o uzyskanie mianowania w służbie cywilnej może ubiegać się osoba, spełniająca następujące warunki:

1. jest pracownikiem służby cywilnej,
2. posiada co najmniej trzyletni staż pracy w służbie cywilnej, lub uzyskała zgodę dyrektora generalnego urzędu na przystąpienie do postępowania kwalifikacyjnego przed upływem tego terminu, jednak nie wcześniej niż po upływie dwóch lat od nawiązania stosunku pracy w służbie cywilnej,
3. posiada tytuł magistra lub równorzędny (np. lekarz),
4. zna co najmniej jeden język obcy spośród języków roboczych Unii Europejskiej lub język arabski, białoruski, chiński, islandzki, japoński, norweski, rosyjski, ukraiński,
5. jest żołnierzem rezerwy lub nie podlega powszechnemu obowiązkowi obrony.

Spełnienie przez pracownika warunków określonych w ustawie potwierdza dyrektor generalny właściwego urzędu.

Korpus urzędników sądów i prokuratury

Zgodnie z ustawą z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury, w jednostkach organizacyjnych sądownictwa powszechnego i wojskowego oraz powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury zatrudnia się nie tylko sędziów, ławników, prokuratorów, asesorów sądowych/prokuratury, referendarzy sądowych, asystentów sędziów/prokuratorów, kuratorów sądowych, aplikantów (sędziowskich, prokuratorskich, referendarskich, kuratorskich), kierowników i specjalistów w opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów lub lekarzy sądowych (co wynika z ustaw o ustroju sądów powszechnych, o prokuraturze, o kuratorach sądowych, o opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów, o lekarzu sądowym), ale wyróżnia się dwie dodatkowe grupy stanowisk: pracowników oraz urzędników.

Urzędnikiem w sądach powszechnych i wojskowych oraz w powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury może zostać osoba:

1. która ma pełną zdolność do czynności prawnych,
2. o nieposzlakowanej opinii,
3. która nie była karana za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe,
4. przeciwko której nie jest prowadzone postępowanie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe,
5. posiadająca stan zdrowia pozwalający na zatrudnienie na określonym stanowisku,
6. która odbyła staż urzędniczy w sądzie lub w prokuraturze.

Urzędnicy w Sądzie Najwyższym, sądach administracyjnych oraz w pionach śledczym i lustracyjnym IPN należą natomiast do korpusu urzędników państwowych (patrz poniżej).

Korpus urzędników państwowych

Korpus ten obejmuje urzędników państwowych innych niż należący do korpusu służby cywilnej lub korpusu urzędników sądów i prokuratur.

Miejsce zatrudnienia

Należą do niego osoby zatrudnione na stanowiskach urzędniczych w jednostkach organizacyjnych wymienionych w ustawie z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych.

Wymagania kwalifikacyjne dla urzędników państwowych

Zgodnie z art. 3. ww ustawy, urzędnikiem państwowym może być osoba, która:

• jest obywatelem polskim;
• ukończyła osiemnaście lat życia i ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych;
• jest nieskazitelnego charakteru;
• ma odpowiednie wykształcenie i odbyła aplikację administracyjną;
• posiada stan zdrowia pozwalający na zatrudnienie na określonym stanowisku.

Zgodnie z art.3a. ustawy, na stanowisko urzędnika państwowego może zostać przeniesiony w drodze porozumienia pracodawców członek korpusu służby cywilnej w rozumieniu ustawy z dnia 21 listo- pada 2008 r. o służbie cywilnej.

Korpus urzędników samorządowych

Miejsce zatrudnienia

Pracownik samorządowy to osoba zatrudniona w urzędach gminnych (miasta), powiatowych i marszałkowskich oraz jednostkach podporządkowanych administracji samorządowej na podstawie umowy o pracę, wyboru lub powołania, w świetle przepisów ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych^[8].

Pracownicy samorządowi są zatrudniani na stanowiskach: urzędniczych, pomocniczych i obsługi. W grupie stanowisk urzędniczych ustawodawca wyróżnił podgrupę stanowisk kierowniczych urzędniczych^[9].

Wymagania kwalifikacyjne dla stanowisk urzędniczych

Pracownikiem samorządowym zatrudnionym na stanowisku urzędniczym może być osoba, która:

1. jest obywatelem polskim,
2. ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych,
3. posiada kwalifikacje zawodowe wymagane do wykonywania pracy na określonym stanowisku,
4. nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe,
5. cieszy się nieposzlakowaną opinią,
6. posiada wykształcenie średnie lub średnie branżowe.

Wymagania kwalifikacyjne dla stanowisk kierowniczych urzędniczych

Pracownikiem samorządowym zatrudnionym na stanowisku kierowniczym urzędniczym może być osoba, która:

1. jest obywatelem polskim,
2. ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych,
3. posiada kwalifikacje zawodowe wymagane do wykonywania pracy na określonym stanowisku,
4. nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe,
5. cieszy się nieposzlakowaną opinią,
6. posiada co najmniej trzyletni staż pracy lub wykonywała przez co najmniej 3 lata działalność gospodarczą o charakterze zgodnym z wymaganiami na danym stanowisku,
7. posiada wykształcenie wyższe.

Obowiązki pracownika samorządowego

1. Do podstawowych obowiązków pracownika samorządowego należy dbałość o wykonywanie zadań publicznych oraz o środki publiczne, z uwzględnieniem interesów państwa oraz indywidualnych interesów obywateli.
2. Do obowiązków pracownika samorządowego należy w szczególności:
   • przestrzeganie prawa,
   • wykonywanie zadań urzędu sumiennie, sprawnie i bezstronnie,
   • informowanie organów, instytucji i osób fizycznych oraz udostępnianie dokumentów znajdujących się w posiadaniu urzędu, jeżeli prawo tego nie zabrania,
   • zachowanie w tajemnicy informacji niejawnych i innych tajemnic prawnie chronionych w zakresie przez prawo przewidzianym,
   • zachowanie uprzejmości i życzliwości przede wszystkim wobec obywateli oraz w kontaktach ze zwierzchnikami, podwładnymi i współpracownikami
   • zachowanie się z godnością w miejscu pracy i poza nim,
   • sumienne i staranne wypełnianie poleceń przełożonego,
   • pracownik samorządowy jest obowiązany złożyć oświadczenie majątkowe na żądanie pracodawcy, a w przypadku niektórych stanowisk (np. pracowników wydających decyzje administracyjne) oświadczenia takie należy składać rokrocznie.

Pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym podlega okresowym ocenom kwalifikacyjnym, dokonywanym przez bezpośredniego przełożonego. Obejmuje ona w szczególności wywiązywanie się przez urzędnika z obowiązków wynikających z zakresu czynności na zajmowanym stanowisku pracy. Ocena jest sporządzana co najmniej raz na dwa lata.

Korpus urzędników służby zagranicznej

Korpus ten obejmuje urzędników ww. czterech korpusów, którzy zostali delegowani do wykonywania obowiązków w polskich placówkach dyplomatycznych, a także pracowników polskich i cudzoziemskich zatrudnionych na stanowiskach urzędniczych w tych placówkach.

Przypisy

Bibliografia

• Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 530) obowiązująca od 1 stycznia 2009 r.
• Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. z 2022 r. poz. 1691)
• Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (Dz.U. z 2018 r. poz. 577)

Linki zewnętrzne

• Encyklopedia zarządzania – Urzędnik (tekst źródłowy)