Ustawa o pełnomocnictwach
Ustawa o pełnomocnictwach (niem. Ermächtigungsgesetz) – ustawa konstytucyjna przyjęta przez Reichstag 23 marca 1933, pozwalająca rządowi Rzeszy na wydawanie ustaw bez konieczności uzyskiwania zgody Reichstagu.
Ustawa została przyjęta większością konstytucyjną – 444 głosów (69%), przeciwko 94 głosom posłów SPD, przy absencji aresztowanych posłów komunistycznej KPD. Została opublikowana w Dzienniku Ustaw Rzeszy (Reichsgesetzblatt) i weszła w życie następnego dnia – 24 marca 1933[1].
Postanowienia
Zgodnie z ustawą o pełnomocnictwach rząd Rzeszy uzyskał uprawnienie do wydawania ustaw bez konieczności uzyskiwania każdorazowej zgody Reichstagu. Przepisy te mogły nawet – z kilkoma czysto formalnymi wyjątkami, do których należał zakaz likwidacji instytucji Reichstagu, Reichsratu (Rady Rzeszy – izby wyższej parlamentu złożonej z przedstawicieli rządów poszczególnych krajów związkowych), rządu i prezydenta – odbiegać od konstytucji Republiki Weimarskiej (art. 2). Projekty ustaw miał przygotowywać kanclerz, a zatwierdzone akty legislacyjne miały wchodzić w życie następnego dnia, po ich ogłoszeniu i publikacji w Dzienniku Ustaw Rzeszy (art. 3). Rząd otrzymał również prawo do samodzielnego zawierania umów międzynarodowych z innymi państwami i wydawania odpowiednich przepisów wykonawczych w celu realizacji tych umów, co w praktyce dawało mu swobodę prowadzenia polityki zagranicznej (art. 4). Ustawa miała obowiązywać przez cztery lata, tj. do dnia 1 kwietnia 1937, lecz niezależnie od tego automatyczne traciła moc obowiązującą w przypadku zdymisjonowania rządu Rzeszy i powołania na jego miejsce nowego (art. 5)[2].
Skutki uchwalenia
Ustawa o pełnomocnictwach stanowiła decydujący krok na drodze do przejęcia władzy dyktatorskiej w Niemczech przez Adolfa Hitlera i NSDAP oraz przekształcenia Niemiec z republiki parlamentarnej w monopartyjne policyjne państwo totalitarne[3]. W ciągu 3 miesięcy od uchwalenia ustawy o pełnomocnictwach wszystkie działające w Niemczech partie polityczne, z wyjątkiem NSDAP, zostały zdelegalizowane lub zmuszone do samorozwiązania się, a 14 lipca wprowadzono prawo, które uczyniło partię nazistowską jedyną prawnie dozwoloną partią w kraju[3][4]. Chociaż ustawa o pełnomocnictwach formalnie przyznawała uprawnienia ustawodawcze rządowi Rzeszy jako całości, uprawnienia te były w praktyce wykonywane przez samego Hitlera[5]. Posiedzenia rządu od 1934 r. odbywały się coraz rzadziej, a po aferze Blomberga-Fritscha (5 lutego 1938) nigdy nie odbyły się w pełnym składzie[6][7]. Rola Reichstagu, i tak już całkowicie zdominowanego przez NSDAP, została faktycznie zredukowana do zaledwie sceny przemówień przywódcy III Rzeszy. Do końca II wojny światowej zbierał się sporadycznie (ostatni raz 26 kwietnia 1942[7]), nie przeprowadzał żadnych debat i uchwalił tylko kilka ustaw. 14 lutego 1934 zlikwidowano Radę Rzeszy, pomimo że art. 2 ustawy o pełnomocnictwach wyraźnie chronił istnienie zarówno Reichstagu, jak i Reichsratu[8]. Pół roku później, 2 sierpnia 1934, po śmierci prezydenta Paula von Hindenburga, na mocy uchwalonej dzień wcześniej ustawy, połączono urzędy prezydenta i kanclerza w specjalnie utworzony dla Hitlera urząd wodza i kanclerza Rzeszy (niem. Der Führer und Reichskanzler)[9].
Początkowo ustawa o pełnomocnictwach miała obowiązywać jedynie przez cztery lata (do 1 kwietnia 1937). Jednak 30 stycznia 1937 Reichstag, w pełni kontrolowany przez rząd nazistowski, przedłużył okres obowiązywania ustawy o kolejne 4 lata (do 1 kwietnia 1941)[10][11]. Dwa lata później, 30 stycznia 1939, decyzję o przedłużeniu prawa o dalsze cztery lata (do 10 maja 1943) podjął tzw. Reichstag Wielkoniemiecki, zwołany w 1938 r. po aneksji Austrii i Kraju Sudetów[10][11]. Wreszcie, 10 maja 1943 Hitler wydał dekret, na mocy którego uprawnienia rządu wynikające z ustawy o pełnomocnictwach miały obowiązywać bez ograniczeń czasowych. W ten sposób ustawa zachowała moc obowiązującą aż do upadku nazistowskich Niemiec[10][11].
Przypisy
- ↑ Wichert 2019 ↓, s. 38.
- ↑ Wichert 2019 ↓, s. 35.
- ↑ a b Wichert 2019 ↓, s. 42.
- ↑ Gesetz gegen die Neubildung von Parteien. vom 14. Juli 1933. (niem.). verfassungen.de. [dostęp 2022-07-13].
- ↑ Wichert 2019 ↓, s. 40.
- ↑ Longreich 2015 ↓.
- ↑ a b Rzeczpospolita 2017 ↓.
- ↑ Gesetz über die Aufhebung des Reichsrats (niem.). documentarchiv.de. [dostęp 2022-07-25].
- ↑ Gesetz über das Staatsoberhaupt des Deutschen Reichs (niem.). documentarchiv.de. [dostęp 2022-07-25].
- ↑ a b c verfassungen.de ↓.
- ↑ a b c 1000dokumente.de ↓.
Bibliografia
- Wojciech Wichert. Ustawa o pełnomocnictwach (Ermächtigungsgesetz) z 23 marca 1933 roku jako katalizator budowy państwa wodzowskiego w Niemczech. „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem”. tom 41 (nr 4), 2019.
- Peter Longreich: Hitler: Biographie. München: Siedler Verlag, 2015. ISBN 978-3-641-11405-3.
- III Rzesza była państwem bezprawia. rp.pl, 2017-02-23. [dostęp 2022-07-28].
- Gesetz zur Behebung der Not von Volk und Reich [„Ermächtigungsgesetz”, 24. März 1933] (niem.). 1000dokumente.de. [dostęp 2022-07-28].
- Gesetz zur Behebung der Not von Volk und Reich („Ermächtigungsgesetz”) vom 24. März 1933 (niem.). verfassungen.de. [dostęp 2022-07-28].