Ustrój polityczny Galicji

Ustrój polityczny Galicji – ustrój oparty na dyplomie październikowym z 20 października 1860 r. oraz na patencie lutowym z 26 lutego 1861 r.

W Galicji panował rozdział systemów władz na:

• państwowe (rządowe) z mianowanym przez Cesarza namiestnikiem i podległym mu aparatem,
• autonomiczne z Sejmem Krajowym.

Władze rządowe

• Król Galicji w unii personalnej z Austrią (Cesarstwem Austriackim) – stał na czele władz rządowych.
• Minister do spraw Galicji i "minister bez teki" – od 1871 r. stała funkcja w Wiedniu. Pierwszym ministrem był hrabia Kazimierz Grocholski.
• Namiestnik – był mianowany i odwoływany; kierował administracją krajową, w imieniu rządu miał inicjatywę ustawodawczą; przedkładał monarsze uchwały Sejmu Krajowego do zatwierdzenia, formułując opinię. Podlegali mu starostowie (działali na szczeblu powiatu). Ponosił odpowiedzialność przed cesarzem. Siedzibą namiestnika był Lwów.

Władze autonomiczne

przed lokalem wyborczym na krakowskim Kazimierzu podczas wyborów w 1907

Sejm Krajowy z siedzibą we Lwowie. W jego skład wchodzili wiryliści:

• trzech arcybiskupów lwowskich (rzymskokatolicki, greckokatolicki i ormiański),
• trzech diecezjalnych biskupów rzymskokatolickich (krakowski, przemyski i tarnowski) i dwóch greckokatolickich (przemyski i stanisławowski)
• rektorzy Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Lwowskiego, od 1896 r. Politechniki Lwowskiej
• prezes Akademii Umiejętności

oraz posłowie z wyboru, wybierani w systemie kurialnym w kuriach:

• wielkiej własności ziemskiej,
• izb przemysłowo-handlowych,
• miast największych,
• gmin miejskich i wiejskich.

Do kompetencji Sejmu Krajowego należało ustawodawstwo krajowe. Od 1867 r. istniało domniemanie kompetencji na rzecz sejmów krajowych – ustawy jednak wymagały sankcji cesarskiej. Inicjatywę ustawodawczą mieli: rząd (namiestnik), Wydział Krajowy, komisje sejmowe oraz co najmniej 15 posłów. Do 1871 r. przysługiwało Sejmowi Krajowemu prawo desygnowania posłów do Rady Państwa (izby niższej parlamentu wiedeńskiego).

Wydział Krajowy – organ wykonawczy Sejmu Krajowego. Przygotowywał projekty ustaw sejmowych, reprezentował kraj przed rządem austriackim, zajmował się polityką zagraniczną i sprawował kontrolę nad samorządem terytorialnym. Jego kadencja trwała 6 lat. W jego skład wchodziło 3 członków wybranych przez Sejm Krajowy i 3 członków wybranych przez kurie. Przewodniczył mu marszałek krajowy.

Rada Szkolna Krajowa – na jej czele stał z urzędu namiestnik, zastępowany z reguły przez wiceprezesa Rady. W skład Rady wchodzili członkowie mianowani przez cesarza, 5 duchownych różnych wyznań, reprezentanci Wydziału Krajowego i rad miejskich Lwowa i Krakowa. Kierowała sprawami szkolnictwa (poza uniwersytetami, które podlegały bezpośrednio Ministerstwu Oświaty w Wiedniu).

Bibliografia

• Józef Buszko, Od niewoli do niepodległości (1864–1918), Kraków 2001.
• Jerzy Malec, Dorota Malec, Historia administracji i myśli administracyjnej, Kraków 2003.