Ustronie (Kłodzko)

Ustronie

Część miasta Kłodzka
Kościół św. Ignacego w Kłodzku
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kłodzki
Miasto	Kłodzko
Data założenia	XII wiek
W granicach Kłodzka	1890
SIMC	0984114
Powierzchnia	ok. 3,06 km²
Wysokość	290–310 m n.p.m.
Populacja (2001) • liczba ludności	ok. 342
Kod pocztowy	57–300
Tablice rejestracyjne	DKL
Położenie na mapie Kłodzka
50°27′29″N 16°39′13″E/50,458056 16,653611
Portal Polska

Ustronie (właściwie Ustronie Dolne; niem.: Halbendorf) – historyczna dzielnica Kłodzka, położona w północnej części miasta, na lewym brzegu Nysy Kłodzkiej^[1]. Powstała w średniowieczu jako podmiejska osada i został włączona w granice miasta w 1890 roku^[2]. Zamieszkuje ją kilkuset mieszkańców.

Geografia

Ścinawka, stanowi północną granicę dzielnicy i miasta Kłodzka

Położenie

Ustronie położone jest w północnej części Kłodzka. Graniczy na zachodzie z Leszczynami, na południu z osiedlem Nowy Świat (właściwie Ustroniem Górnym), na wschodzie poprzez rzekę z Jurandowem, a na północy z Gołogłowami oraz Ścinawicą w gminie Kłodzko^[3]. Od centrum miasta oddalone jest o ok. 1,8 km^[1].

Warunki naturalne

Ustronie położone jest na wysokości 290–320 m n.p.m., przy czym największym jego wzniesieniem jest Szpitalna Górka, znajdująca się w centrum dzielnicy. Zabudowania Ustronia ciągną się na rozległym terenie na północnym zboczu Szpitalnej Górki, łagodnie opadającym do spływu Nysy Kłodzkiej i Ścinawki. Otoczenie stanowią głównie użytki rolne, z dużym udziałem łąk i ogrodów. Występują tu dobre gleby o podłożu osadów polodowcowych. Widoczne są także ślady eksploatacji gliny ceramicznej na potrzeby cegielni^[4].

Historia

Ustronie w XIX wieku

Ustronie jest starą czeską osadą, która powstała prawdopodobnie w XII wieku. Przez cały okres związana była z pobliskim Kłodzkiem Od początku należała do parafii św. Wacława na kłodzkim zamku^[6]. Jednocześnie ze względu na bliskie sąsiedztwo z miastem wieś była wielokrotnie niszczona podczas wojen. W 1343 roku Peschke Rücker sprzedał swoją posiadłość w Ustroniu joannitom z Kłodzka za 27 marek groszy praskich. W średniowieczu istniało tutaj także wolne sędziostwo, które w 1372 roku obejmowało 9 prętów gruntów. Mieszkali także wolni chłopi. W 1381 roku sędzią był Henil Mertil. Z 1394 roku pochodzi wzmianka o istnieniu we wsi folwarku sędziowskiego, który obejmował 2,5 łana. W 1404 roku sędzia Nicols Melnik sprzedał Nicolowi Steinwitzowi 0,5 łana gruntu sędziowskiego z klauzulą wieczystej daniny w zbożu na rzecz kłodzkich franciszkanów^[4].

Na początku XV wieku Ustronie należało do Hansa von Tschetterwanga, lecz w 1420 roku już tylko część była w posiadaniu jego córki Jadwigi. Pozostała część znajdowała się w rękach augustianów. Wieś była zamieszkiwana przez ludność słowiańską, o czym świadczą imiona i nazwiska takie jak: Pessko czy Janko. Okresowo Ustronie należały do franciszkanów, np. w 1472 roku. W końcu XV wieku praktycznie cała wieś była własnością augustianów poza wolnym sędziostwem^[4].

Typowa zabudowa Ustronia pochodząca z przełomu XVIII i XIX wieku

Przez cały czas zacieśniały się związki Ustronia z Kłodzkiem. W 1575 roku na zboczu Szpitalnej Górki powstała cegielnia, która produkowała głównie na potrzeby kłodzkiego kościoła farnego. W połowie XVII wieku Ustronie zamieszkiwało 9 kmieci i znajdowało się tu 27 gospodarstw. Wojna trzydziestoletnia (1630–1648) nie sprzyjała rozwojowi wsi^[4], która prawdopodobnie w 1597 roku przeszła w posiadanie jezuitów, którzy przejęli majątki po augustianach na mocy decyzji papieża Klemensa VIII^[7].

W 1687 roku południowa część wsi – tzw. Ustronie Górne została włączona do Kłodzka, co związane było z rozbudową twierdzy. Były to zabudowania położone na północ od Przedmieścia Ząbkowickiego^[8].

Kolejne zmiany przyniosło nowe stulecie. Wtedy to Ustronie Dolne dzieliło się na dwie części. Jedna należąca do szpitala w Kłodzku i obejmowała 14 zagrodników oraz chałupników. Druga była własnością kolegium jezuickiego, a obejmowała 10 zagrodników oraz chałupników. W 1765 roku już cała wieś znajdowała się w rękach jezuitów. Pod koniec XVIII wieku mieszkał tutaj kmieć, 8 zagrodników i 3 chałupników-rzemieślników. Ustronie pozostało osada rolniczą, w której rozbudowie przeszkadzała rozwijająca się twierdza^[9].

Estakada Doliny Nysy Kłodzkiej powstała w latach 80 XX wieku, przecinająca pierwotny układ osadniczy Ustronia

Ustronie zaczęło się rozrastać dopiero w 2 połowie XIX wieku, w wyniku rozwoju sąsiedniego Kłodzka. W latach 1876–1880 przez wieś przeprowadzono linię kolejową z Wałbrzycha do Kłodzka. Jej budowa wywołała zainteresowanie tymi terenami przez przemysłowców. Mimo to zachowany został rolniczy charakter osady, która w 1890 roku całkowicie została przyłączona do Kłodzka^[10].

Po zakończeniu II wojny światowej Ustronie wraz z całym Kłodzkiem zostało przejęte przez polską administrację^[11]. Nastąpiło wysiedlenie dotychczasowych mieszkańców, na których miejsce przybyli Polacy ze wschodu. W 1958 r. podjęto decyzję o budowie nowej gazowni w Kłodzku-Ustroniu, przy ul. Fabrycznej 1. Część instalacji sukcesywnie przenoszono do Ustronia ze starego obiektu przy ul. Śląskiej 21. Wzrosła powierzchnia zajmowana przez zakłady składowe i przemysłowe. Pracy zaprzestała cegielnia. W latach 80. XX wieku na obszarze dzielnicy wybudowano północną obwodnicę Kłodzka Estakadę Doliny Nysy Kłodzkiej (ok. 800 m), dzięki której wyprowadzono częściowo ruch ciężarówek z centrum miasta. W kolejnej dekadzie zbudowano tutaj także miejską oczyszczalnię ścieków^[10].

Podczas powodzi tysiąclecia (7/8 lipca 1997 roku) część zabudowań dzielnicy znalazła się pod wodą. Naprawa zniszczeń i usuwanie skutków tego kataklizmu trwały przez kolejne kilka lat^[12]. W latach 2008–2011 na zachodnich rubieżach Ustronia na terenie dawnego chmielnika powstało centrum handlowe Galeria Twierdza Kłodzko^[13].

Administracja

Kościół św. Ignacego na Ustroniu

Obszar Ustronia od zawsze dzielił losy polityczno-administracyjne z Kłodzkiem, zostając do niego oficjalnie włączony pod koniec XIX wieku^[14]. Po zakończeniu II wojny światowej znalazł się w granicach Polski. Ustronie weszło jako część Kłodzka w skład powiatu kłodzkiego w województwie wrocławskim^[11]. W latach 1961–1972 Ustronie było siedzibą gromady Kłodzko, nie wchodząc jednak w skład tej jednostki^[15].

Na terenie Kłodzka nie występują pomocnicze jednostki administracyjne, takie jak: osiedla, czy dzielnice, dlatego też o większości spraw decyduje samorząd miejski, którego siedziba znajduje się w ratuszu przy pl. Bolesława Chrobrego, na Starym Mieście. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta pięciu radnych co 5 lat (do 2018 roku kadencja wynosiła 4 lata), tworząc okręg wyborczy nr 2, wraz z całą środkową i północno-zachodnią częścią miasta, położoną na lewym brzegu Nysy Kłodzkiej^[16].

Edukacja i kultura

Na Ustroniu nie istnieje żadna placówka kulturalno-oświatowa. Dzieci w wieku 7–15 lat zamieszkujące przy ul. Półwiejskiej pobierają naukę w mieszczącej się na pobliskim osiedlu Kruczkowskiego – Szkole Podstawowej nr 3 im. kpt. Betleja przy ul. Jana Pawła II 2-4. Z kolei pozostała część dzielnicy podlega pod obwód szkolny należący do Szkoły Podstawowej nr 2 im. Jana Pawła II, znajdującej się na prawym brzegu Nysy Kłodzkiej, przy ul. Zamiejskiej 24^[17]. Młodzież po jego ukończeniu szkoły podstawowej kontynuuje naukę w zdecydowanej większości w szkołach średnich położonych w centrum miasta^[18].

Religia

Typowa zabudowa Ustronia Dolnego

Większość mieszkańców dzielnicy stanowią wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego. Ustronie wchodzi w skład katolickiej parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, która obejmuje swoim zasięgiem całą środkową i północno-zachodnią część miasta oraz Gołogłowy. Została ona utworzona w średniowieczu^[19]. Jej siedziba znajduje się na terenie starówki. Parafia wchodzi w skład diecezji świdnickiej i dekanatu kłodzkiego^[20].

Na terenie dzielnicy znajduje się kościół filialny św. Ignacego Loyoli^[21].

Architektura i urbanistyka

Zespół zabudowań dawnych Zakładów Mięsnych „Ceespol”

Zabytkowa figura Rafała Archanioła

Zabudowania Ustronia Dolnego tworzą skupione są zasadniczo wokół dwóch najważniejszych ulic: Półwiejskiej i Skośnej. Centrum osady stanowi niewielki kościół filialny św. Ignacego Loyoli. Dominuje tutaj zabudowa, której początki sięgają końca XVIII wieku, jednak większość budynków powstała w XIX i XX wieku. Sporo miejsca zajmują obiekty przemysłowe oraz magazynowo-składowe^[10].

W skład dzielnicy wchodzi 7 ulic^[22]:

• ul. Fabryczna
• ul. Kowalska
• ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego (część)
• ul. Noworudzka (część)
• ul. Półwiejska
• ul. Sierpowa
• ul. Skośna

Do ważniejszych zabytków znajdujących się na terenie Ustronia Dolnego zaliczyć możemy^[23]:

• kościół filialny pw. św. Ignacego Loyoli – znajduje się przy ul. Półwiejskiej, wybudowany w 1880 roku w stylu neogotyckim. Jest budowlą prostokątną z sygnaturką na dachu. Okna i portal ostrołukowe. Wewnątrz skromne wyposażenie z końca XIX wieku.
• Zespół zabudowań dawnych zakładów mięsnych – ul. Półwiejska 29. Powstał w latach 1906–1907 w stylu eklektycznym. Składa się z budynków administracji, hali produkcyjnej i wieży wodnej.
• kapliczka domowa – stoi na ul. Nadrzecznej, powstała pod koniec XIX wieku założona na planie kwadratu, nakryta daszkiem namiotowym zwieńczonym kulą z kutym krzyżykiem.
• figura Archanioła Rafała – barokowa okazała figura, stoi przy ul. Półwiejskiej. Na cokole inskrypcja zawierająca chronostych.
• Na obszarze Ustronia zachowało się sporo dawnych domów mieszkalnych i zabudowań gospodarczych z przełomu XIX i XX wieku.

Rekreacja

Ustronie Dolne nie posiada osobnych terenów rekreacyjnych. Przy większości z domów oraz zabudowań gospodarczych znajdują się prywatne, małe ogródki działkowe. Poza tym dzieci i młodzież korzystają z placu zabaw położonego przy ulicy Skośnej. W pobliżu estakady oraz w kierunku Szpitalnej Górki znajdują się łąki. W lecie część mieszkańców wykorzystuje rzekę w celach rekreacyjnych^[22].

Gospodarka

Dawny chmielnik na Ustroniu, na terenie którego powstało ok. 2010 centrum handlowe

Ustronie Dolne jest rolniczo-przemysłową dzielnicą Kłodzka. Działa tu kilka samodzielnych gospodarstw rolnych. Poza tym istnieje tutaj kilka zakładów pracy, do których należą^[1][22]:

• byłe Zakłady Mięsne Ceespol – ul. Półwiejska 29.
• Oczyszczalnia Ścieków – ul. Fabryczna 16.
• dawna gazownia miejska (jednostka PGNiG) – ul. Fabryczna 1.
• „Doral” Przetwórstwo Ryb – ul. Półwiejska 8.
• „Tempo” – ul. Fabryczna 2^[24].

W latach 2008–2010 na wschodnich rubieżach Ustronia, na terenie dawnego chmielnika powstało duże centrum handlowe – Galeria Twierdza Kłodzko. Składa się ona z hipermarketów: Carrefour i Leroy Merlin oraz kilkunastu sklepów i salonów sprzedaży. W 2011 roku centrum handlowe zostało poszerzone o Park Handlowy Twierdza II, w którego skład weszły: MediaExpert, JYSK, Marks&Spencer, Centrum Chińskie Hua Sheng, Komfort, Martes Sport, Biedronka, Get-Fit Fitness, kino Cinema 3D, Sphinx oraz Wook^[25]. W pobliżu otwarto także restaurację KFC, McDonald’s oraz dyskont Lidl^[22].

Infrastruktura

Transport

Widok ogólny na CH Galeria Twierdza Kłodzka

Cinema 3D w kompleksie CH Galeria Twierdza Kłodzka

Przez środek Ustronia Dolnego przechodzi niezwykle ruchliwa trasa europejska nr 8 (E67) z Kudowy-Zdroju do przejścia granicznego z Litwą w Budzisku^[26]. Bezpośrednio nad centrum osady znajduje się długi wiadukt drogowy, który w pewnym stopniu rozciął pierwotny układ osadniczy Ustronia^[10]. Z kolei przez północno-zachodnią granicę dzielnicy przechodzi również ruchliwa droga wojewódzka nr 381 z Wałbrzycha do Kłodzka^[27]. Główną oś komunikacyjną Ustronia stanowi ulica Półwiejska, mająca status drogi powiatowej o nr 3226D. Prowadzi ona z Kłodzka do Wojborza^[28].

Komunikacja

Komunikacje miejską na terenie Ustronia obsługuje prywatna firma A-Vista. Na terenie dzielnicy znajduje się jeden przystanek autobusowy: Kłodzko, Ustronie^[29]. Odjeżdżają z niego busy obsługujące aktualnie jedyną podmiejską linię tego przewoźnika w relacji: Kłodzko/pl. Jedności/Dworzec Autobusowy – Łączna. Trasa tej linii łączy Kłodzko z miejscowościami położonymi w północnej części gminy wiejskiej – Ścinawica, Młynów, Wojbórz, Wilcza i Łączna^[30].

Bezpieczeństwo

W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń – Ustronie podlega rejonowi działania Powiatowej Straży Pożarnej, mieszczącej się przy ul. Traugutta 7 oraz Komendy Powiatowej Policji w Kłodzku, która ma tutaj swoją główną siedzibę przy pl. Chopina 2^[1]. Funkcję dzielnicowego pełni st. asp. Rafał Pietrołaj (VI Rejon Służbowy)^[31]. Z ramienia kłodzkiej straży miejskiej VI Rejon Służbowy obsługują: st. insp. Robert Garbowski i mł. strażnik Arkadiusz Pawłowicz^[32].

Na terenie Ustronia jedyna apteka znajduje w Centrum Handlowym Galeria Twierdza Kłodzko. Jest to „Apteka Bliska” przy ul. Noworudzkiej 2^[33].

Przypisy

Bibliografia

• Kłodzko. Dzieje miasta, pod red. R. Gładkiewicza, Muzeum Ziemi Kłodzkiej, Kłodzko 1998.
• Słownik geografii turystycznej Sudetów. Kotlina Kłodzka, t. 15, pod red. M. Staffy, wyd. I-BiS, Wrocław 1994, s. 479–481.

Linki zewnętrzne

• Dawne i współczesne zdjęcia z Ustronia na stronie „polska-org.pl” [on-line] [dostęp 2020-11-01]