Ustrzyki Górne

Ustrzyki Górne

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	bieszczadzki
Gmina	Lutowiska
Sołectwo	Ustrzyki Górne
Wysokość	ok. 650 m n.p.m.[1], inne źródła 590[2][3] m n.p.m.
Liczba ludności (2011)	80[4]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-714[5]
Tablice rejestracyjne	RBI
SIMC	0356323[6]
Położenie na mapie gminy Lutowiska Ustrzyki Górne
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Ustrzyki Górne
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Ustrzyki Górne
Położenie na mapie powiatu bieszczadzkiego Ustrzyki Górne
49°06′17″N 22°39′02″E/49,104722 22,650556
Strona internetowa

Ustrzyki Górne – wieś w Polsce położona nad potokiem Wołosatym w Bieszczadach, w województwie podkarpackim, w powiecie bieszczadzkim, w gminie Lutowiska^[6][7]. Leży w pobliżu skrzyżowania dróg wojewódzkich nr 896 i 897. Wieś jest siedzibą sołectwa Ustrzyki Górne, w którego skład wchodzi również miejscowość Wołosate.

Historia

Wieś lokowana na prawie wołoskim w XVI wieku, położona w ziemi sanockiej województwa ruskiego^[8]. Rozłożyła się na długości ponad 4 km nad potokiem Wołosaty.

• 

  Widok na Rawki i budynek Straży Granicznej

• 

  (c) Hanc Tomasz, CC BY-SA 3.0

  Wołosaty w Ustrzykach Górnych

• 

  Ustrzyki Górne

Wzmianki o Ustrzykach Górnych pochodzą z 1529. Z połowy XVI w. pochodzą przywileje wydane przez Piotra Kmitę dla Stuposian (1531) oraz Tarnawy Niżnej (1537) i Wyżnej (1549). Wieś lokowana na prawie wołoskim ok. 1537 przez ród Kmitów.

Piotr Kmita Sobieński do 1553 r. dziedziczył Ustrzyki Górne, a po jego śmierci bezdzietna wdowa Barbara Kmita z Herburtów. Po jej śmierci w 1580 dziedziczył Ustrzyki Górne brat Stanisław Herburt.

Miejscowość została ponownie założona w 1580.

Właściciele Stuposian obejmowali również tereny Ustrzyk Górnych. Wsie te istniały już wcześniej przed oficjalnym założeniem. Pierwsze wzmianki o kolejnych osadach: Dydiowej, Łokciu, Ustrzykach Górnych, Berehach Górnych, Wetlinie i Jaworcu pochodzą z roku 1580. Dziesięć lat później istniały już przysiółki Łuh (1589, dziś Bereżki) i Dołhyłuh (1590, dziś Muczne).

O istniejącej wsi świadczą dokumenty z 1580. W 1622 mieszkańców Moczarnego zdziesiątkowało „morowe powietrze” do tego stopnia, że wieś przestała istnieć, a w Wołosatem w 1665 był tylko jeden uprawiany łan kmiecy, podczas gdy pół wieku wcześniej – dziesięć i trzy czwarte łana. Podobna zaraza dotknęła najprawdopodobniej i Ustrzyki Górne.

W 1667 Sejm za zasługi i fundację kościoła w Jasieniu zezwolił Maciejowi Stanisławowi Ustrzyckiemu na zamianę Ustrzyk Dolnych za Ustrzyki Górne. Maciej Ustrzycki dokonał zamiany Ustrzyki za Ustrzyki (dolne za górne). W 1701 tołhoje, zbóje zza węgierskiej granicy zrabowali wioskę i uprowadzili mieszkańców. W 1709 wioska została spalona przez cofających się Szwedów. Ustrzyki należały potem, jak i Stuposiany, do Wisłockich. Wisłoccy włączyli się do walk niepodległościowych, biorąc udział w powstaniach. Po powstaniu majątki zostały konfiskowane.

• 

  Hotel Górski PTTK

• 

  Widok na camping

• 

  Schronisko Kremenaros

W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej Ustrzyki Górne byli spadkobiercy Juliusza Rittnera^[9].

W 1914 Ustrzyki Górne należały m.in. do Augusta Nowaka, który posiadał tu tartak. Wybudowano tu także kolejkę wąskotorową od Ustrzyk do Sokolików.

W pierwszym kwartale 1915 w czasie I wojny światowej najcięższe walki toczyły się o Przełęcz Użocką i Przełęcz Beskid nad Wołosatem, co powodowało też zniszczenie wsi.

W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Ustrzyki Górne”^[10].

Wieś została zajęta 27 września 1944 przez wojska radzieckie^[11].

Ustrzyki Górne zostały całkowicie zniszczone w latach 1945–1947 na skutek działań NKWD, wojska radzieckiego i sotni Bira. Miejscowa ludność polska po 10 miesiącach od wkroczenia Armii Radzieckiej w czerwcu 1945 roku została wysiedlona i wywieziona do Polski lub do łagrów. Pozostała ludność ukraińska została wysiedlona w 1951 do ZSRR, a oporni na Syberię. Po unicestwieniu wsi powstała strażnica WOP w 1951 oraz schronisko PTTK, uruchomione w 1956.

W latach 80. zaczęły rozwijać się jako osada leśna, a w latach 1984–1986 na miejscu cmentarza greckokatolickiego wybudowano kościół parafialny pw. św. Anny (wg proj. Mieczysława Zarycha) oraz powstały budynki siedziby Bieszczadzkiego Parku Narodowego.

W 1992 wybudowano Ośrodek Turystyczno-Rekolekcyjny im. Jana Pawła II, a w 1997 Ośrodek Turystyczno-Noclegowy Zajazd Pod Caryńską.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

• 

  Kościół św. Anny

• 

  (c) Paweł Marynowski / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

  W Muzeum Turystyki Górskiej PTTK

• 

  Dom Rekolekcyjny

Demografia

• 1921 – Ustrzyki Górne zamieszkiwało 428 osób (w 68 domach mieszkalnych):
  • 341 wyznania greckokatolickiego
  • 56 wyznania mojżeszowego
  • 21 wyznania rzymskokatolickiego
• 1991 – 90 osób
• 2004 – 114 osób
• 2011 – 89 osób^[12][13]
• 2020 – 80 osób^[4]

Honorowe obywatelstwa

• 2002 – Elżbieta Dzikowska

Turystyka

Ustrzyki Górne stanowią dobrą bazę dla turystyki pieszej. Zimą oferują dobre warunki narciarskie(narciarstwo skitourowe i biegowe – brak wyciągów narciarskich). W okolicy znajdują najwyższe szczyty polskich Bieszczadów: Połonina Caryńska (1297 m), Wielka Rawka (1304 m) oraz Tarnica (1346 m).

Szlaki turystyczne

Szlak pieszy E8:

• (końcowy fragment Głównego Szlaku Beskidzkiego): Połonina Wetlińska – Brzegi Górne – Połonina Caryńska – Ustrzyki Górne – Szeroki Wierch – Halicz – Rozsypaniec – Wołosate
• szlak graniczny: Kremenaros – Wielka Rawka – Ustrzyki Górne – Wołosate – przełęcz pod Tarnicą – Bukowe Berdo – Widełki

Zobacz też

• Ustrzyki Dolne
• Wielka pętla bieszczadzka

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Ustrzyki Górne (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 847 .
• Ustrzyki Górne – opis i fotogaleria