Uszatka błotna

Uszatka błotna

Asio flammeus[1]
(Pontoppidan, 1763)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	sowy
Rodzina	puszczykowate
Podrodzina	puszczyki
Rodzaj	Asio
Gatunek	uszatka błotna
Synonimy
Strix flammea Pontoppidan, 1763[1]
Podgatunki
zobacz opis w tekście
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
w sezonie lęgowym      występuje przez cały rok      przeloty      zimowiska      zalatuje, sezonowość występowania niepewna      prawdopodobnie wymarł

Uszatka błotna^[3], sowa błotna, błotnica (Asio flammeus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny puszczykowatych (Strigidae).

Występowanie

Zamieszkuje Europę, Azję, Amerykę Północną i Południową, Karaiby, Hawaje (gdzie jest jedyną sową) i wyspy Galapagos. Najwięcej europejskich populacji zasiedla Rosję, Skandynawię i Wielką Brytanię. Północne populacje są wędrowne^[4]. Zimowiska znajdują się na bardziej południowych stanowiskach o łagodniejszym klimacie – od północnych rejonów Europy Środkowej aż po Morze Śródziemne i północną Afrykę, na Bliskim Wschodzie, w południowej, południowo-wschodniej i wschodniej Azji po Japonię oraz w środkowej i południowej części Ameryki Północnej^[2].

W Polsce skrajnie nieliczny ptak lęgowy, częściowo wędrowny (przeloty od marca do maja oraz od sierpnia do października). W latach 2013–2018 jej liczebność na terenie kraju szacowano na zaledwie 0–35 par^[5]. Dawniej zasiedlała znaczną część niżu Polski^[6]. Obecnie pojawia się nierównomiernie i sporadycznie, najczęściej na północnym wschodzie – w zabagnionych dolinach, takich jak nad Biebrzą, zanotowano pojedyncze stanowiska na Pomorzu i Lubelszczyźnie. Tylko wyjątkowo można spotkać zimujące osobniki.

Podgatunki

Wyróżnia się 11 podgatunków Asio flammeus^[7][8]:

• Asio flammeus bogotensis Chapman, 1915 – Kolumbia, Ekwador, północno-zachodnie Peru
• Asio flammeus cubensis Garrido, 2007 – Kuba
• uszatka karaibska^[3] Asio flammeus domingensis (Statius Müller, 1776) – Haiti
• uszatka błotna^[3] Asio flammeus flammeus (Pontoppidan, 1763) – Ameryka Północna, Europa, północna i środkowa Azja; zimowiska: Europa poza północną częścią, północna Afryka, Bliski Wschód, południowa, południowo-wschodnia i wschodnia Azja po Japonię, środkowa i południowa część Ameryki Północnej (głównie południowe USA po środkowy Meksyk)
• uszatka ciemnolica^[3] Asio flammeus galapagoensis (Gould, 1837) – Galapagos
• Asio flammeus pallidicaudus Friedmann, 1949 – Wenezuela, Gujana, Surinam, być może Gujana Francuska
• Asio flammeus ponapensis Mayr, 1933 – wyspa Pohnpei we wschodnich Karolinach
• Asio flammeus portoricensis Ridgway, 1882 – Portoryko
• Asio flammeus sandwichensis (A. Bloxam, 1827) – Hawaje
• uszatka falklandzka^[3] Asio flammeus sanfordi Bangs, 1919 – Falklandy
• Asio flammeus suinda (Vieillot, 1817) – południowe Peru, południowa Brazylia i dalej na południe aż po Ziemię Ognistą

Uszatka błotna w Kanadzie

Porównanie sowy uszatej (od góry) i uszatki błotnej (na dole)

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny

Na głowie znajdują się „uszy” utworzone z piór tuż nad brwiami, lecz o wiele krótsze niż u sowy uszatej, a widoczne tylko wtedy, gdy ptak jest zdenerwowany. Tęczówki cytrynowożółte^[9], a wokół oczu widać czarne obrzeżenie. Sylwetka smukła, bardziej pochylona niż u innych sów^[9], o jasnym upierzeniu i brunatnym kreskowaniu dobrze maskującym na ziemi. Spód płowy, na którym widać drobne kreski. Mała, okrągła głowa, podłużne kreski na piersiach. W przeciwieństwie do sowy uszatej unika siadania nawet na niższych krzewach, ma jaśniejsze upierzenie, bladą, biało-beżową szlarę wokół oczu. Ma długie, spiczaste i smukłe skrzydła, gdzie na wierzchu znajdują się w części dłoniowej rudawe plamy. Nieznaczny dymorfizm płciowy w upierzeniu: u samców spód skrzydeł jaśniejszy^[9]. Jest trochę mniejsza od puszczyka.

Zachowanie

Aktywna również za dnia. Często można ją zobaczyć siedzącą na ziemi lub niskim krzewie, w odróżnieniu od sowy uszatej. Czasem zbiera się na noclegowiskach w grupy liczące nawet 200 osobników.

Wymiary średnie

długość ciała

34–42 cm^[7]

rozpiętość skrzydeł

95–110 cm^[7]

masa ciała

samce 206–396 g; samice 260–475 g^[7]

Biotop

Unika lasów oraz gór i zgodnie z nazwą gatunkową spotkać ją można na bagnach, torfowiskach niskich, mokradłach, podmokłych dolinach i łąkach z pojedynczymi krzakami, wrzosowiskach z niewielkimi wzniesieniami i porośniętych wysoką trawą, wydmach, tundrze, ale również na terenach gospodarczych w szczególności na pastwiskach i innych terenach otwartych.

Okres lęgowy

Toki

W okresie lęgowym odbywają się loty godowe, kiedy szybko uderzają skrzydłami, co słychać jak „klaskanie”. Samiec decyduje o wyborze terytorium i jego obronie.

Gniazdo

Lęgnie się na ziemi w pozbawionym wilgoci stanowisku, wśród suchych traw lub wrzosów i innej niskiej roślinności. W pobliżu jest zwykle wzniesienie, z którego samiec patroluje okolicę. Gniazdo stanowi zagłębienie w gruncie wyścielone materiałem roślinnym. Jedyna z sów, która wyścieła swoje gniazdo źdźbłami trawy i trzciny z najbliższego otoczenia gniazda. Gniazda mogą być ulokowane pojedynczo lub zgrupowane w niewielkiej ilości niedaleko siebie.

Jaja

Równobiegunowe, prawie kuliste, o białej, grubej skorupce i średnich wymiarach 40×32 mm, składanych w ilości 4–7 (czasem nawet 10) pod koniec maja lub na początku czerwca, wysiadywane od złożenia pierwszego^[9]. Wyprowadza jeden lęg w ciągu roku.

Wysiadywanie i dorastanie

Od złożenia ostatniego jaja trwa ok. 24–28 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po około dwóch tygodniach, ale nadal przebywają w pobliżu i pozostają pod opieką rodziców. Pełną zdolność do lotu uzyskują po 35–40 dniach od wylęgnięcia się. Dojrzałość płciową uszatka ta osiąga w pierwszym roku życia.

Sowa błotna przepędzająca myszołowa włochatego

Asio flammeus flammeus

Pożywienie

W Polsce prawie wyłącznie norniki^[10], natomiast daleko na północy głównie lemingi. Może też łowić małe ptaki.

Poluje z niskiego lotu patrolowego na terenach otwartych, najczęściej rano i wieczorem. Liczebność populacji zależy znacznie od ilości gryzoni, którymi się żywi. Dlatego w Polsce w latach, gdy ich brakuje, krajowa populacja może spaść do kilkunastu par, które nie wydadzą lęgu.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje uszatkę błotną za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku oraz szacunki organizacji Partners in Flight z 2013 roku, mieści się w przedziale 350 000 – 2 000 000 dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[2].

W Polsce objęta ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej^[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek zagrożony (EN – Endangered)^[6]. Szkodzi jej osuszanie terenu i zagospodarowanie obszarów podmokłych. Niezbędna jest też ochrona siedlisk i terenów lęgowych.

Zobacz też

• ptaki Polski

Przypisy

Bibliografia

• Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
• Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
• Asio flammeus (Uszatka błotna). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 233–236. ISBN 83-86564-43-1.