Uszpia

Uszpia – wczesny władca miasta-państwa Aszur, który panował najprawdopodobniej pod koniec XXI wieku p.n.e. Nie jest znany ze współczesnych mu źródeł, ale jego imię wymienia Asyryjska lista królów i wspomniany jest w inskrypcjach dwóch późniejszych królów asyryjskich.

Wzmianki źródłowe

Imię Uszpia jest poświadczone w trzech źródłach: początkowym fragmencie Asyryjskiej listy królów oraz dwóch inskrypcjach budowlanych asyryjskich królów Salmanasara I (1273–1244 p.n.e.) i Asarhaddona (680–669 p.n.e.).

Analiza źródeł

Zarówno w Asyryjskiej liście królów, jak i w inskrypcjach Salmanasara I i Asarhaddona, imię Uszpia (Ušpia) zapisywane jest w ten sam sposób: ^mUš-pi-a^[4]. Wariant Aušpia w jednej z kopii inskrypcji Salmanasara I jest najprawdopodobniej wynikiem błędu skryby przepisującego tekst^[5].

Imię Uszpia ma pochodzenie subartyjskie. W Asyryjskiej liście królów jeszcze tylko imię Kikkia ma tę samą etymologię. Plemiona Subartu, spokrewnione z Hurytami, zaludniły rejony północnej Mezopotamii w V–IV tysiącleciu p.n.e. i na początku II tysiąclecia p.n.e. zmieszały się z przybyłymi tu semickimi plemionami asyryjskimi. Już po ukształtowaniu się imperium asyryjskiego plemiona te całkowicie zasymilowały się z ludami semickimi^[6].

Wzmianka źródłowa o tym, że Uszpia był jednym z władców mieszkających w namiotach, zdaje się wskazywać na półkoczowniczy tryb życia Amorytów, którzy pod koniec III tysiąclecia p.n.e. przeniknęli do Górnej Mezopotamii. Z drugiej strony informacja o zbudowaniu świątyni przez Uszpię sugeruje stopniowe przechodzenie nomadów do osiadłego stylu życia wzorem Akadyjczyków^[7][8][9].

Kwestia historyczności Uszpii

Pierwsze ustępy Asyryjskiej listy królów umieszczają Uszpię pośród „17 królów, którzy panowali w namiotach”. O władcach tych, poza Uszpią, praktycznie nic nie wiadomo. H. Lewy identyfikuje ich jako przywódców wędrownych plemion, z których narodzić się miał naród asyryjski^[10]. A.K. Grayson uważa ich z kolei za nomadycznych przodków króla Szamszi-Adada I (1813–1781 p.n.e.), amoryckiego uzurpatora, który włączyć miał ich imiona do Listy, by „udowodnić” w ten sposób swe prawa do asyryjskiego tronu^[11]. Powołuje się on przy tym na opublikowany przez J.J. Finkelsteina^[12] tekst wymieniający imiona przodków władców z amoryckiej dynastii Hammurabiego, z których wiele jest identycznych lub bardzo podobnych do tych podanych w Liście. Przy tym założeniu władcy z Listy, wywodzący się tak naprawdę z tradycji amoryckiej, nie mieliby w rzeczywistości żadnego związku z Aszur. Jednak według A. Malamata, który porównał linię genealogiczną dynastii Hammurabiego z tekstu Finkelsteina z linią genealogiczną dynastii Szamszi-Adada I z Listy, podobieństwo imion dotyczy jedynie pierwszych dwunastu spośród „17 królów, którzy mieszkali w namiotach”^[13]. Ostatnich pięciu, od Abazu do Apiaszala, umieszcza on w odrębnej linii sugerując, iż mogli być oni historycznymi władcami Aszur, których imiona dodano do pozostałych dwunastu, by nadać Liście pozorów autentyczności^[14]. Z piątki tej jedynie Uszpia wymieniany jest w innych źródłach: inskrypcjach późniejszych władców asyryjskich. Czynią go one – zarówno inskrypcja Salmanasara I jak i inskrypcja Asarhaddona – pierwszym znanym budowniczym świątyni boga Aszura w mieście Aszur. Ponieważ pomiędzy pracami budowlanymi przy każdej asyryjskiej świątyni ze względów religijnych musiał upłynąć ściśle określony czas, niezmiernie ważne zawsze było ustalenie, który z wcześniejszych władców jako ostatni je prowadził^[15]. By to ustalić, władcy pragnący zacząć odbudowę świątyni często kazali przekopywać jej fundamenty w poszukiwaniu depozytów fundacyjnych swych poprzedników. W inskrypcjach Salmanasara I i Asarhaddona wymieniani są trzej poprzedni budowniczowie świątyni Aszura: Uszpia, Eriszum I i Szamszi-Adad I, co oznacza, że ich depozyty fundacyjne musiały zostać odnalezione. Z zachowanych inskrypcji Eriszuma I^[16] i Szamszi-Adada I^[17] wiadomo, iż rzeczywiście prowadzili oni prace budowlane przy tej świątyni. To sugeruje, że Salmanasar I i Asarhaddon musieli mówić prawdę również i o pracach budowlanych Uszpii, choć jego własnych inskrypcji jak dotychczas nie odkryto. To właśnie świadectwo obu królów asyryjskich przekonuje obecnie większość badaczy, iż Uszpia był rzeczywistym, wczesnym władcą Aszur^[14][18][19].

Datowanie panowania Uszpii

H. Lewy umieszcza panowanie Uszpii w okresie presargonidzkim (przed 2350 p.n.e.), uznając go za władcę, za którego panowania dokonało się przejście z wędrownego do osiadłego trybu życia – czego symbolem miała być budowa świątyni w Aszur^[10]. Zdaniem innych badaczy bardziej prawdopodobne wydaje się jednak datowanie panowania tego władcy na koniec rządów III dynastii z Ur (koniec XXI wieku p.n.e.)^[19][20]. W.W. Hallo czyni go jednym z następców Zariquma, gubernatora Aszur z czasów panowania króla Ur Amar-Suena (ok. 2047–2038 p.n.e.)^[19]. Z drugiej strony Uszpia musiał panować wcześniej niż Kikkia, inny wczesny władca Aszur, który był najprawdopodobniej współczesny Ibbi-Suenowi (ok. 2029–2005 p.n.e.) i uwolnił Aszur spod panowania królów Ur^[21].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• D. Arnaud: Starożytny Bliski Wschód. Od wprowadzenia pisma do Aleksandra Wielkiego. Warszawa: 1982. ISBN 83-01-03000-3.
• R. Borger, Die Inschriften Asarhaddons, Königs von Assyrien (Archiv für Orientforschung, Beiheft 9), Graz 1956.
• A.K. Grayson, Assyrian Royal Inscriptions, tom 1 (From the Beginning to Ashur-resha-ishi I), seria Records of the Ancient Near East (RANE), Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1972.
• A.K. Grayson: Königslisten und Chroniken. B. Akkadisch. W: Reallexikon der Assyriologie. T. VI (Klagesang-Libanon). Berlin – New York: Walter de Gruyter, 1980-83, s. 86–135.
• W.W. Hallo. Zāriqum. „Journal of Near Eastern Studies”. 15, s. 220–225, 1956. 
• J. Laessoe: Ludy Asyrii. Warszawa: 1972.
• H. Lewy, Assyria c. 2600–1816 B.C., w: The Cambridge Ancient History, t. I/2 (Early History of the Middle East), Cambridge University Press 1971, s. 729–770.
• A. Malamat. King Lists of the Old Babylonian Period and Biblical Genealogies. „Journal of the American Oriental Society”. 88, s. 163–173, 1968. 
• L. Messerschmidt, Keilschrifttexte aus Assur historischen Inhalts (KAH), t. 1, Leipzig 1911.
• M.L. Uberti: Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu. Warszawa: 2010. ISBN 978-83-235-0680-5.
• А.И. Авдиев: История Древнего Востока. Москва: 1970.