Valdas Adamkus

Valdas Adamkus

Data i miejsce urodzenia	3 listopada 1926 Kowno
Prezydent Litwy
Okres	od 26 lutego 1998 do 25 lutego 2003
Poprzednik	Algirdas Brazauskas
Następca	Rolandas Paksas
Prezydent Litwy
Okres	od 12 lipca 2004 do 12 lipca 2009
Poprzednik	Artūras Paulauskas (p.o.)
Następca	Dalia Grybauskaitė
Odznaczenia

Micheil Saakaszwili, Valdas Adamkus i Lech Kaczyński (2007)

Valdas Adamkus (ur. 3 listopada 1926 w Kownie^[1] jako Voldemaras Adamkavičius^[2]) – litewski i amerykański polityk, inżynier i działacz społeczny, prezydent Litwy (1998–2003 oraz 2004–2009).

Życiorys

Urodził się jako Voldemaras Adamkavičius, imię Valdas i nazwisko Adamkus przyjął w 1955^[2]. Jego ojciec był jednym z założycieli i wykładowców szkoły lotniczej w przedwojennej Litwie. Kształcił się w kowieńskim gimnazjum Aušra, podczas wojny przyłączył się do antyniemieckiego ruchu oporu^[3]. Kolportował wtedy podziemne czasopisma, m.in. patriotyczną gazetę „Jaunime, budėk!”. W 1944 wraz z rodzicami wyjechał do Niemiec, po krótkim pobycie powrócił jednak na Litwę w celu walki z sowieckim okupantem. Jeszcze w tym samym roku opuścił kraj. Ukończył litewskie gimnazjum w Niemczech, po czym studiował na wydziale nauk przyrodniczych Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana w Monachium. Pracował w międzyczasie dla YMCA^[1][4].

W 1949 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych^[5], uzyskał obywatelstwo tego państwa^[6]. W 1960 ukończył inżynierię lądową w Illinois Institute of Technology^[1]. Początkowo pracował w fabryce produkującej części samochodowe, a następnie jako kreślarz w firmie inżynierskiej. Od początku lat 90. był zatrudniony w agencji federalnej Environmental Protection Agency, zajmował stanowisko zastępcy administratora i następnie do 1997 administratora regionu EPA zajmującego się ochroną Wielkich Jezior Północnoamerykańskich^[1].

Na emigracji zaangażowany w działalność na rzecz społeczności litewskiej. W 1951 założył klub sportowy dla mniejszości litewskiej pod nazwą Lituanica. Był aktywnym organizatorem demonstracji i petycji przeciwko zniewoleniu Litwy, w latach 1961–1964 wchodził w skład zarządu Lithuanian-American Community, działał również w innych litewskich emigracyjnych organizacjach pozarządowych. W 1983 zorganizował światowe zawody sportowców litewskich. Był aktywnym członkiem Partii Republikańskiej. Od 1972 co kilka lat odwiedzał Litwę, przewożąc publikacje o tematyce litewskiej zakazane w ZSRR^[1][3][4].

W 1993 prowadził kampanię wyborczą emigracyjnego kandydata na prezydenta Litwy Stasysa Lozoraitisa, włączył się również w kampanię umiarkowanych ugrupowań prawicowych w wyborach parlamentarnych w 1996^[3]. W 1997 został wpisany na ostatnie miejsce listy wyborczej Litewskiego Związku Centrum w wyborach do rady miejskiej w Szawlach^[7].

W 1997 wystartował jako niezależny w wyborach prezydenckich. Po pierwszej turze znacząco przegrywał z Artūrasem Paulauskasem, jednak w drugiej, przeprowadzonej 4 stycznia 1998, pokonał kontrkandydata, uzyskując 50,4% głosów^[8]. Opowiadał się za akcesją Litwy do NATO i Unii Europejskiej. 5 stycznia 2003 przegrał drugą turę kolejnych wyborów prezydenckich. Jego kontrkandydat, były premier Rolandas Paksas, dostał wówczas 54,7% głosów^[8]. Nowy prezydent już w 2004 został złożony z urzędu w wyniku procedury impeachmentu^[3], co skutkowało przedterminowymi wyborami. W drugiej turze z 27 czerwca 2004 Valdas Adamkus wynikiem 52,7% głosów pokonał Kazimirę Prunskienė^[8]. Drugą prezydencką kadencję zakończył 12 lipca 2009.

Od 1951 żonaty z Almą Adamkienė^[4].

Odznaczenia i wyróżnienia

Ordery i odznaczenia

Litewskie

• Wielki Mistrz Orderu Witolda Wielkiego
• Wielki Mistrz Orderu Wielkiego Księcia Giedymina
• Wielki Mistrz Orderu Krzyża Pogoni
• 2003 – Łańcuch Orderu Witolda Wielkiego (Litwa)^[3]
• 2009 – Gwiazda Tysiąclecia Litwy^[9]

Zagraniczne

• 1998 – Krzyż Wielki Orderu Sokoła Islandzkiego^[3]
• 1998 – Krzyż Wielki Orderu Świętego Olafa (Norwegia)^[3]
• 1998 – Order Księcia Jarosława Mądrego I klasy (Ukraina)^[3]
• 1999 – Łańcuch Orderu Krzyża Ziemi Maryjnej (Estonia)^[3]
• 1999 – Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela (Grecja)^[3]
• 1999 – Łańcuch Orderu Zasługi Republiki Włoskiej^[3]
• 1999 – Order Orła Białego (Polska)^[3][10]
• 1999 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Malta)^[3]
• 1999 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Węgry)^[3]
• 2000 – Krzyż Wielki Orderu Przyjaźni (Kazachstan)^[3]
• 2001 – Krzyż Wielki Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa)^[3]
• 2001 – Krzyż Wielki Orderu Legii Honorowej (Francja)^[3]
• 2001 – Łańcuch Orderu Gwiazdy Rumunii^[3]
• 2002 – Order Świętego Mesropa Masztoca (Armenia)^[3]
• 2002 – Łańcuch Orderu Białej Róży Finlandii^[3]
• 2004 – Łańcuch Orderu Gwiazdy Białej (Estonia)^[3]
• 2005 – Łańcuch Orderu Izabeli Katolickiej (Hiszpania)^[3]
• 2005 – Stopień Specjalny Krzyża Wielkiego Orderu Zasługi RFN (Niemcy)^[3]
• 2005 – Order Podwójnego Białego Krzyża I klasy (Słowacja)^[3]
• 2006 – Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia)^[3]
• 2006 – Łańcuch Orderu Zasługi (Węgry)^[3]
• 2006 – Krzyż Wielki Orderu Łaźni (Wielka Brytania)^[3]
• 2006 – Order „Za zasługi” I klasy (Ukraina)^[3]
• 2007 – Order Matki Teresy (Albania)^[3]
• 2007 – Order Chryzantemy (Japonia)^[3]
• 2007 – Łańcuch Orderu Infanta Henryka (Portugalia)^[3]
• 2007 – Order Zwycięstwa Świętego Jerzego (Gruzja)^[3]
• 2008 – Krzyż Wielki Orderu Lwa Niderlandzkiego (Holandia)^[3]
• 2008 – Łańcuch Orderu Zasługi (Chile)^[3]
• 2009 – Wielka Gwiazda Odznaki Honorowej za Zasługi dla Republiki Austrii^[3]
• 2009 – Order Stara Płanina (Bułgaria)^[3]
• 2009 – Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski^[3][11]
• 2009 – Order Wolności (Ukraina)^[3]

Nagrody i wyróżnienia

Otrzymał tytuł doktora honoris causa około 20 uczelni, w tym litewskich, polskich i amerykańskich^[3]. Otrzymał tytuł „Człowieka Roku” 2003 Forum Ekonomicznego^[12]. W 2012 został laureatem Nagrody Jana Nowaka-Jeziorańskiego. W 2022 otrzymał tytuł honorowego obywatela Wilna^[13].

Przypisy