Vatnajökull

Vatnajökull
	; Vatnajökull, zdjęcie satelitarne NASA
Państwo	Islandia
Rodzaj	umiarkowany
Klasa lodowca	czapa lodowa
Powierzchnia (2018)	7800 km²
Wysokość maksymalna (2018)	2110 m n.p.m.
Wysokość minimalna (2018)	-300 m n.p.m.
	Położenie na mapie Islandii Vatnajökull
	64°24′N 16°48′W/64,400000 -16,800000

Breiðamerkurjökull

Jökulsárlón

Kverkfjöll

Grímsvötn

Vatnajökull – lodowiec w południowo-wschodniej części Islandii na terenie parku narodowego Vatnajökull.

Ma formę czapy lodowej i zajmuje powierzchnię 7800 km² (stan na 2018 rok), co czyni go największym lodowcem Islandii i jednym z największych w Europie. Z lodowca wypływa większość większych rzek na wyspie, a pod jego kopułą skrywają się jedne z najbardziej aktywnych wulkanów Islandii.

Nazwa

Vatnajökull to połączenie słów jökull (pol. lodowiec) i vatna (pol. woda)^[1]. Nazwa pochodzi od licznych jezior subglacjalnych, tworzących się wskutek podlodowcowej działalności wulkanicznej^[1].

Opis

Lodowiec znajduje się w południowo-wschodniej części Islandii^[2]. Zajmuje powierzchnię 7800 km² (stan na 2018 rok), co czyni go największym lodowcem Islandii i jednym z największych w Europie^[2].

Ma formę czapy lodowej, która zaczęła się formować ok. 4000 BP^[2]. Czapa zajmuje prawie 8% powierzchni Islandii (stan na 2018 rok) a zmagazynowana w niej woda równa się ilości wody z opadów jakie wyspa otrzymuje przez 17 lat^[2].

Czapa jest największą pod względem objętości w Europie i drugą w Europie pod względem zajmowanej powierzchni po lodowcu Austfonna w norweskim Svalbardzie^[2]. Zawiera 3200 km³ lodu – tyle lodu starczyłoby by pokryć całą powierzchnię wyspy warstwą o grubości 30 m^[2].

Średnia grubość lodowca to 400–500 m a maksymalna to 950 m^[2]. Vatnajökull wznosi się na ponad 2000 m n.p.m. a jego najwyższy punkt Hvannadalshnjúkur (2110 m n.p.m.) jest zarazem najwyższym szczytem Islandii^[2]. Najniższy punkt lodowca to 300 m p.p.m. – pod nim znajdują się dwa najbardziej aktywne wulkany Skeiðarárjökull i Breiðamerkurjökull^[2].

W 2008 roku dla ochrony lodowca, wulkanów i okolicznych terenów utworzono Park Narodowy Vatnajökull^[3].

Czapa jest wrażliwa na zmiany klimatyczne^[2]. Od końca XIX w. czapa straciła ok. 10% swojej objętości^[4]. Proces topnienia przyspieszył w XXI w., ujmując kolejne 3% z objętości lodowca^[4].

Budowa lodowca

Czapa jest lodowcem umiarkowanym, tj. lód ma temperaturę bliską temperaturze topnienia^[1]. Zbudowana jest z czasz lodowych, strumieni lodowych i licznych lodowców wyprowadzających^[2]. Główne czasze to: Kverkfjöll na północnej krawędzi czapy, Breiðabunga na wschodzie, Háabunga pośrodku oraz Bárðarbunga i Grímsfjall w części zachodniej^[2].

Strome lodowce wyprowadzające płyną na południe i na wschód, opadając do wysokości 50–100 m n.p.m.^[2] Łagodniejsze i szersze lodowce wyprowadzające płyną na zachód i na północ, zatrzymując się na wysokości 600–800 m n.p.m.^[2]. Od początku XXI w. przy lodowcach wyprowadzających na południu tworzą się nowe jeziora proglacjalne a te już istniejące powiększają się^[2].

Największym lodowcem wyprowadzającym na południu jest Skeiðarárjökull o powierzchni 1380 km²^[2]. Jego sandr – Skeiðarársandur – jest największym stożkiem napływowym przed aktywnym lodowcem na świecie^[2]. Osady nagromadziły się tu przez ostatnie 10 tys. lat naniesione przez rzeki lodowcowe i w trakcie jökulhlaupów – powodzi glacjalnych, których odnotowano 40^[2].

Lodowiec wyprowadzający Breiðamerkurjökull cieli się do Jökulsárlón – największego jeziora proglacjalnego na Islandii, które połączone jest z oceanem wąskim, głębokim kanałem^[2]. Breiðamerkurjökull jest jedynym lodowcem Islandii, który cieli się do wód oceanicznych^[2].

Na północy, Kverkfjöll i lodowiec wyprowadzający Kverkfjöll dzielą czapę na dwa płaskie lodowce wyprowadzające: Dyngjujökull (o powierzchni 1000 km²) na zachodzie i Brúarjökull (1600km²) na wschodzie – największy lodowiec wyprowadzający Vatnajökull^[2]. Brúarjökull tworzy jedną piątą całej powierzchni czapy lodowej i jest najszerszym i najbardziej płaskim lodowcem wyprowadzającym na Islandii^[2]. Jego średnia grubość to 445 m a całkowita objętość szacowana jest na 728 km³^[2].

Po czapą znajdują się liczne aktywne wulkany, co powoduje topnienie lodu – z lodowca wypływają setki rzek, z których największe to Thjórs, Skjálfandafljót, Jökulsá á Fjöllum i Jökulsá á Fljótsdal^[5].

Wulkany

Zachodnia część Vatnajökull przykrywa system szczelin wulkanicznych Grzbietu Śródatlantyckiego, który przebiega w poprzek Islandii^[1]. Pod lodem znajdują się następujące wulkany (w nawiasie podano datę ostatniej aktywności): Barðarbunga (2014–2015), Kverkjöll (1400 BP), Hamarinn (XVIII w.), Grímsvötn (2011), Þórðarhyrna (1903), Esjufjöll (szac. 1927) i Öræfajökull (1727)^[2].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Maria Górzyńska. Zmiana zasięgu lodowca Vatnajökull na Islandii w latach 1991–1999 na podstawie obrazów satelitarnych wykonanych przez satelitę Landsat. „Teledetekcja Środowiska”, s. 85–99, 2008. 40. ISSN 0071-8076. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x Snorri Baldursson, Jónas Guðnason, Hrafnhildur Hannesdóttir, Þorvaldur Þórðarson: Nomination of Vatnajökull National Park – dynamic nature of fire and ice. [w:] Vatnajökull National Park [on-line]. [dostęp 2018-07-06]. (ang.).
↑ Vatnajökull National Park: About the National Park. [dostęp 2018-07-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-06)]. (ang.).
↑ ^a ^b The Institute of Earth Sciences: Glaciers in Iceland. [dostęp 2018-07-06]. (ang.).
↑ Vatnajökull, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2018-07-06] (ang.).

[:3-1] Maria Górzyńska. Zmiana zasięgu lodowca Vatnajökull na Islandii w latach 1991–1999 na podstawie obrazów satelitarnych wykonanych przez satelitę Landsat. „Teledetekcja Środowiska”, s. 85–99, 2008. 40. ISSN 0071-8076. (pol.).

[:1-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x Snorri Baldursson, Jónas Guðnason, Hrafnhildur Hannesdóttir, Þorvaldur Þórðarson: Nomination of Vatnajökull National Park – dynamic nature of fire and ice. [w:] Vatnajökull National Park [on-line]. [dostęp 2018-07-06]. (ang.).

[:4-3] Vatnajökull National Park: About the National Park. [dostęp 2018-07-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-06)]. (ang.).

[:5-4] The Institute of Earth Sciences: Glaciers in Iceland. [dostęp 2018-07-06]. (ang.).

[:2-5] Vatnajökull, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2018-07-06] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne