Veľký Sokol

Veľký Sokol (pol. Wielki Sokół) – krasowa dolina, w większości o charakterze wąskiego, skalnego wąwozu, w Słowackim Raju na Słowacji. Długość ok. 6 km. Najdłuższa i według niektórych ocen najpiękniejsza z roklin Słowackiego Raju.

Położenie

Znajduje się w zachodniej części Słowackiego Raju. Zaczyna się w samym centrum masywu, na południe od płaskowyżu Glac, przy tzw. Glackiej Drodze (słow. Glacká cesta; 899 m n.p.m.). Opada prawie dokładnie w linii z południowego wschodu na północny zachód. Jej dolny wylot znajduje się w dolinie Wielkiej Białej Wody (słow. Veľká Biela voda), koło leśniczówki Sokol, na wysokości 620 m n.p.m. Doliną spływa potok Sokol, który wpada do potoku Veľká Biela voda.

Ok. 1,2 km przed wylotem, na wysokości ok. 635 m n.p.m., z lewej strony (od południa) do Wielkiego Sokoła uchodzi dolina Malý Sokol z równoimiennym potokiem.

Morfologia

Dolina została wycięta wodami spływającego nią potoku w mezozoicznych wapieniach budujących płaskowyż Słowackiego Raju. Środkowa część doliny, w której jest największe nagromadzenie progów i skalnych przesmyków, nosi nazwę Kamenné vráta. Skalne ściany osiągają tu miejscami wysokość 300 m, a zbliżają się do siebie na odległość niewiele ponad 1 metr. Znajdują się tu dwa wywierzyska oraz liczne wodospady (idąc od dołu): Malé Kaskády, Malý vodopád (wysokość 8,5 m), Veľké Kaskády, Veľký vodopád (wysokość 7 m). Najwyższy odcinek wąwozu nosi nazwę Róthova roklina – dla uczczenia głównego „odkrywcy” wąwozów Słowackiego Raju dla ruchu turystycznego, Martina Rótha. Informuje o tym niewielka metalowa tablica, przytwierdzona do skały na początku rokliny.

Ochrona przyrody

Dolina Veľký Sokol znajduje się na terenie Parku Narodowego Słowacki Raj. Cała dolina jest objęta rezerwatem przyrody Sokol.

Turystyka

Wąwozy Słowackiego Raju przez długi czas leżały na uboczu zainteresowań turystów. Pierwszego turystycznego przejścia wąwozu dokonali dopiero 20 sierpnia 1898 r. Martin Róth – aktywny działacz turystyczny ze Spiskiej Nowej Wsi, Michal Karolíny – profesor seminarium nauczycielskiego tamże oraz botanik dr Nándor Filarszky. 24 września 1898 r., miało miejsce drugie przejście doliny, również pod kierownictwem M. Rótha. Podczas tej wycieczki Wilhelm Forberger, profesor rysunku z Lewoczy, wykonał pierwsze znane fotografie, przedstawiające wąwozy Słowackiego Raju.

Od tego czasu dolina, wyposażona w prymitywne drewniane ułatwienia, była bardzo chętnie odwiedzana. Przejście nią nigdy nie nastręczało nadmiernych trudności. Jej atrakcyjność polega na znacznej długości i dużej ilości kolejno pojawiających się, zróżnicowanych widoków. Ilość turystów znacząco wzrosła po II wojnie światowej, a zwłaszcza po wyposażeniu doliny w nowoczesne, trwałe ułatwienia techniczne. Pierwsze stalowe drabinki zamontowali w wąwozie członkowie Horskej služby Slovenský raj w 1956 r. Później przybyły kolejne elementy: łańcuchy, kładki oraz charakterystyczne dla tych gór stalowe, ażurowe półeczki, utwierdzone w skale (słow. stupačky).

Aktualnie doliną biegnie żółto znakowany szlak turystyczny od leśniczówki Horáreň Sokol w dolinie Wielkiej Białej Wody na płaskowyż Glac. Ruch w dolinie jest jednokierunkowy: przejście możliwe jest tylko w kierunku z dołu do góry i trwa ok. 2 godz. 45 min.

Szlaki turystyczne

Horáreň Sokol – Veľký Sokol – Glacká cestá. Czas przejścia 2.30 h.

Bibliografia

• Adamec Vladimír, Jedličková Nora: Slovensko. Turistický lexikon, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1991, ISBN 80-7096-152-X.
• Barański Mirosław J.: Jeszcze o dziejach turystyki w Słowackim Raju, w: „Płaj. Almanach karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego” nr 39, jesień 2009. Wyd. Towarzystwo Karpackie, Warszawa (2010). s. 203-217.
• Hric Andrej, Hric Karol i in.: Slovenský raj. Turistický sprievodca, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1976.
• Slovenský raj. Turistická mapa 1:50 000, wydanie 2, wyd. VKÚ Harmanec 1995, ISBN 80-85510-90-1.