Veličná

Veličná
Ilustracja
Ogólny widok miejscowości
Państwo Słowacja
Krajżyliński
PowiatDolný Kubín
StarostaDaniel Laura[1]
Powierzchnia29,30[2] km²
Wysokość462 m n.p.m.
Populacja
• liczba ludności

1273
Nr kierunkowy043
Kod pocztowy027 54
Tablice rejestracyjneDK
Położenie na mapie kraju żylińskiego
Mapa konturowa kraju żylińskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Veličná”
Położenie na mapie Słowacji
Mapa konturowa Słowacji, u góry znajduje się punkt z opisem „Veličná”
49°12′17″N 19°14′47″E/49,204722 19,246389
Strona internetowa
Kościół ewangelicki w Veličnej
Kościół katolicki w Veličnej

Veličná (węg. Nagyfalu) – wieś (obec) w powiecie Dolný Kubín na Słowacji, na słowackiej Dolnej Orawie. Zabudowania i pola miejscowości znajdują się w dolinie rzeki Orawa i uchodzącego do niej potoku Orvišník; górna, zalesiona część miejscowości to już stoki Magury Orawskiej. Veličná liczy 1240 mieszkańców (31 grudnia 2016).

Historia

Jest jedną z najstarszych i historycznie najważniejszych wsi Orawy. Najstarsze znaleziska archeologiczne z terenu wsi pochodzą z XI w. Pierwsza wzmianka pisemna o niej pochodzi z 1272 r., kiedy była wspomniana pod łacińską nazwą Magna Villa (Wielka Wieś). Świadczy to, że już w tych czasach wieś wyróżniała się swoją wielkością. Węgierski odpowiednik nazwy (Nag Falw) pojawił się w źródłach w 1420 r. Od 1351 r. Veličná posiadała już kościół parafialny i była siedzibą parafii rzymskokatolickiej obejmującej wszystkie wsie w dolinie Orawy od Kraľovan po Orawskie Podzamcze. Około 1640 r. powstał we wsi szpital z przytułkiem, a od roku 1643 istniała tu również szkoła.

W 1370 r. Veličná posiadała już status miasteczka i stała się siedzibą nowo powstałej żupy orawskiej. Podstawą jej ekonomicznej prosperity, poza rolnictwem i rzemiosłem, był handel z Polską. Największe korzyści przynosił handel solą z kopalni w Wieliczce. Przywilej na obrót tym strategicznym towarem potwierdził wsi król Ludwik II Jagiellończyk w 1525 r., a następnie Ferdynand I Habsburg w roku 1548. Cesarz Rudolf II w 1583 r. potwierdził poprzednie przywileje, dodając wsi prawo składu na polską sól. W 1635 r. Ferdynand II nadał Veličnej prawo organizowania cotygodniowych targów (w poniedziałki) na produkty rolnicze i bydło oraz pięciu jarmarków w roku. Wśród miejscowych rzemieślników byli wspominani szewcy, krawcy, garbarze, murarze, cieśle, garncarze, kowale, ślusarze wyrabiający zamki i in. W 1616 r. został założony cech krawiecki, w 1628 r. – szewski, w 1678 r. – rzeźniczy.

Rozwój Veličnej załamał się w roku 1683, kiedy to zrabowały ją i spaliły wojska polsko-litewskiego korpusu posiłkowego, ciągnącego pod Wiedeń. Po pożarze, w trakcie którego spalił się i kościół wraz z mieszczącym się w jego wieży miejskim i żupnym archiwum, siedziba żupy przeniosła się do Dolnego Kubína, który był w tym czasie jeszcze maleńką wioską. Wielu mieszkańców przeniosło się do okolicznych wsi.

Głównym zajęciem mieszkańców stała się uprawa roli i chów dobytku. Zboże mełło się w kilku miejscowych młynach. W 1740 r. uruchomiono niewielki browar. W wielu gospodarstwach trudniono się domową produkcją wódki (słow. pálenka). Oprócz zbóż uprawiano licznie len i konopie, stanowiące podstawę miejscowego płóciennictwa. Od 1902 r. płótna te barwiono w miejscowej farbiarni. W II poł. XIX w. w. zaczęły odradzać się i inne dziedziny rzemiosła.

Patent tolerancyjny cesarza Józefa II z roku 1781 pozwolił również w Veličnej na wzniesienie kościoła ewangelickiego (1785) z farą (1789) i szkołą (1793).

Postacie związane z Veličną

  • Martin Benka (1888–1971), malarz, grafik i ilustrator;
  • Peter Michal Bohúň (1822–1879), malarz, działacz narodowy;
  • Juraj Chorvát (1895–1955), architekt;
  • Mikuláš Huba (1891–1981), pracownik administracji państwowej, działacz turystyczny, fotografik;
  • Ján Seberini (1780–1857), duchowny ewangelicki, historyk, pisarz.

Zabytki

  • Kościół rzymskokatolicki pw. św. Michała Archanioła z końca XVII w., postawiony na miejscu starego, XIV-wiecznego, spalonego w 1683 r. Otoczony murem, wnętrze barokowe. Przed kościołem kalwaria z 1777 r. i pozostałości dawnego cmentarza;
  • Kościół ewangelicki z 1785 r., z wieżą dobudowaną w 1865 r. W ołtarzu obraz Wniebowstąpienie z 1864 r., pędzla Petra Bohúňa;
  • Dawny „Dom Żupny” (powszechnie nazywany „Ratuszem”). Zbudowany w XVII w. Pierwotnie wzniesiony na słupach, pomiędzy którymi odbywały się targi (później te podcienia zabudowano);
  • Dawny kasztel z 1746 r. Pierwotnie barokowy, po licznych przebudowach stracił cechy stylowe (zachowanych szereg detali architektonicznych);
  • Drewniane, zrębowe domy kryte gontem;
  • Dom rodzinny Petra Bohúňa z poświęconą mu tablicą pamiątkową.
Ogólny widok na miejscowość Veličná i dolinę Orawy
Ogólny widok na miejscowość Veličná i dolinę Orawy

Przypisy

  1. Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí (słow.). Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-10-06].
  2. Registre obnovenej evidencie pozemkov (słow.). Úrad geodézie, kartografie a katastra SR, 2017-08-10. [dostęp 2017-10-06].

Bibliografia

  • Gargulák Jozef: Veličná – 700 ročná, w: Krásy Slovenska nr 7/72, R. XLIX, s. 326-328.
  • Medzihradský Vlado: Orava. Turistický sprievodca, wyd. Šport, slovenské telovýchovnévydavateľstvo, Bratislava 1982.

Media użyte na tej stronie

Žilina Region - outline map.svg
Autor: Caroig, Licencja: CC BY-SA 3.0
Contour map of districts in the Žilina Region, Slovakia, the same boundaries as File:Žilina Region demis background map.png
Veličná 1 MF1.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ta ilustracja pokazuje chroniony obiekt zabytkowy, posiadający numer 503-256/0 na Słowacji.
Veličná MF1.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ta ilustracja pokazuje chroniony obiekt zabytkowy, posiadający numer 503-255/0 na Słowacji.
Veličná 3 MF1.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Veličná, Chočské vrchy
Istebné panorama MF1.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Panorama z wzgórza nad miejscowością Istebné