Vincenzo Riccati

Vincenzo Riccati

Data i miejsce urodzenia	11 stycznia 1707 Castelfranco Veneto
Data i miejsce śmierci	17 stycznia 1775 Treviso
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Inkardynacja	jezuici
Śluby zakonne

De usu motus tractorii in constructione aequationum differentialium, 1752

Vincenzo Riccati (ur. 11 stycznia 1707 w Castelfranco Veneto, zm. 17 stycznia 1775 w Treviso) – włoski uczony i jezuita. Zajmował się przede wszystkim matematyką, interesowały go zagadnienia związane z rachunkiem różniczkowym i całkowym oraz funkcje hiperboliczne.

Życiorys

Vincenzo był drugim synem włoskiego matematyka Jacopo Riccatiego i Elisabetty dei Conti d'Onigo. Miał siedemnaścioro rodzeństwa z czego jednak tylko dziewiątka dożyła dorosłości. Jego rodzina była majętna i mieszkała w dużej posiadłości mieszczącej się w Castelfranco Veneto, miasteczku leżącym zaledwie około 40 kilometrów od Wenecji. Jacopo był szanowanym obywatelem nie tylko przez wzgląd na swoje osiągnięcia naukowe, ale również dlatego iż brał aktywny udział w życiu swojej społeczności. Dwóch braci Vicenzo również miało swój wkład w europejską kulturę i naukę – Francesco i Giordano, znawca muzyki i architektury. Wydaje się że edukacja Vincenzo zaczęła się jeszcze przed pierwszą szkołą, w domu. W wieku dziesięciu lat Vincenzo wyjechał do Bolonii, gdzie rozpoczął naukę matematyki i filozofii w kolegium jezuickim. Jednym z jego nauczycieli był Luigi Marchenti, wychowanek jezuity Pierre'a Varignona^[1]. Po zakończeniu edukacji, w grudniu 1726 roku wstąpił do zakonu jezuitów i rozpoczął pracę w kolegium w Piacenzy jako nauczyciel literatury. W 1729 roku przeniósł się do kolegium w Padwie a potem, w 1734 roku, do kolegium w Parmie. Wykładał tam włoską literaturę i nauczał łaciny. W 1735 roku rozpoczął studia teologiczne. Początkowo studiował w Parmie, następnie kontynuował naukę w Rzymie. W 1739 roku, po ukończeniu studiów, wrócił do Bolonii gdzie zaczął nauczać matematyki w miejscowym kolegiach. Wychował kilku uczonych, między innymi Virgilia Cavinę, Giana Francesca Malfattiego, Giovanniego Antonia Pedevillę, Leopolda Marca Caldaniego, Petronia Caldaniego i Pietra Gianniniego.

Riccati oprócz pracy dydaktycznej prowadził również własne badania. Zajmował się między innymi kontynuacją prac ojca dotyczących całek i różniczek. Jego podejście było jednak nieco inne. Interesował się przede wszystkim matematyką i fizyką a jego ulubionym przedmiotem badań była analiza, szczególnie jej zastosowanie w rozwiązywaniu problemów mechanicznych^[2]. W wyniku tych badań opracował kilka metod rozwiązywania równań różniczkowych, które zawarł w e usu motus tractorii in constructione Aequationum Differentialium Commentarius, wydanym w 1752 roku. Wpływ na jego prace miały dzieła Eulera, ale jego metody wykorzystywał model fizyczny, którego Euler nie rozważał. Praca, mimo niewątpliwych walorów nie przyniosła mu jednak zbyt wielkiego uznania gdyż nie odbiła się szerokim echem w świecie nauki^[3]. W 1755 roku Riccati opublikował De natura et proprietatibus quarundam curvarum quae simul cum tractrice generantur, quaeque proinde syntractoriae nominabuntur w której starał się wskazać zależności między punktami które dzieliły styczne traktrysy i ich lokalizację.

Poza tym Vincezno zajmował się również badaniem funkcji hiperbolicznych w celu rozwiązywania równań sześciennych. Praca dotycząca tego zagadnienia ukazała się w drugiej części Opusculorum ad res physicas et mathematicas pertinentium, wydawanego między 1757 a 1762 rokiem. Riccati rozważał standardowe wzory funkcji hiperbolicznych, ich pochodne i związek z funkcjami wykładniczymi. Użycie po raz pierwszy funkcji hiperbolicznych przypisuje się często Johannowi Heinrichowi Lambertowi. Nie zrobił on jednak tego przed 1770 rokiem, tymczasem prace Riccatiego, na przykład dwie części Institutiones Analytica, wydawane między 1757 a 1767 rokiem, zawierały już wzory dodawania i odejmowania funkcji hiperbolicznych^[4]. Institutiones Analytica nie była jednak wyłącznie pracą Riccatiego, napisał ją we współpracy z Girolamem Saladinim. Nie dotyczyła ona tylko funkcji hiperbolicznych. Oprócz tego zawierała ich prace dotyczące zamiany zmiennych w rachunku różniczkowym i całkowym. Autorzy zajęli się także metodami całkowania funkcji trygonometrycznych i hiperbolicznych oraz różami polarnymi, przedstawionymi przez Guida Grandiego. Starali się również rozwiązać jeden z problemów Alhazena, którego wyjaśnienia w tej materii uznawali za niesatysfakcjonujące i opierali się na osiągnięciach Huygensa, które rozwinęli. Ich praca była jednak przede wszystkim poświęcona całkom i była jedną z pierwszych tak szeroko traktujących to zagadnienie. Uważa się ją za jeden z najważniejszych tekstów spośród tych które ukazały się przed Institutiones calculi integralis Eulera^[1].

Riccati nie był tylko teoretykiem, niejednokrotnie robił praktyczny użytek ze swojej wiedzy matematycznej i fizycznej. Specjalizował się zwłaszcza w inżynierii hydraulicznej i brał udział w projektowaniu i budowaniu zabezpieczeń przeciwpowodziowych w okolicach Wenecji i Bolonii. Brał również udział w realizowaniu podobnych projektów nad Reno, Padem, Adygą i Brentą^[4].

Za jego życia doszło do konfliktów między zakonem jezuitów a władzami poszczególnych państw, których efektem było wyrzucenie zakonników z Portugalii (w 1759 roku), Francji (w 1764 roku), Hiszpanii i Królestwa Sycylii (w 1767 roku). W 1773 roku papież Klemens XIV rozwiązał zakon jezuitów. Wszystkie szkoły i inne placówki które jezuici posiadali w Bolonii zostały im odebrane, a oni sami musieli opuścić miasto. Riccati udał się do Treviso, gdzie mieszkali jego bracia. Jakiś czas później otrzymał ofertę pracy jako wykładowca matematyki na uniwersytecie w Bolonii a później w Pizie, ale każdą z nich odrzucił. Zmarł w Treviso w 1775 roku i został pochowany w rodzinnym grobowcu, obok ojca^[1].

Przypisy

Bibliografia

• Mactutor The MacTutor History of Mathematics
• "Riccati, Vincenzo." Complete Dictionary of Scientific Biography. 2008
• Math.Info