Vorarlberg

Vorarlberg

kraj związkowy
Herb Flaga
Państwo	Austria
Siedziba	Bregencja
Kod ISO 3166-2	AT-8
Powierzchnia	2601,48 km²
Populacja (1 stycznia 2015) • liczba ludności	378 490
• gęstość	145 os./km²
Położenie na mapie Austrii

Vorarlberg (łac. Cisarulana, pol. dawniej Przedarulania) – najbardziej wysunięty na zachód kraj związkowy Austrii. Jego stolicą jest miasto Bregencja. Jako jedyny austriacki kraj związkowy należy w części do zlewiska Morza Północnego. Ustanowiony w 1923 herb kraju jest herbem hrabiów Montfort.

Geografia

Vorarlberg ma zwarty kształt, a jego granice są w większości oparte na rzeźbie terenu. Na północy kraj związkowy graniczy z Niemcami, na wschodzie z krajem związkowym Tyrol, na południu ze Szwajcarią, na zachodzie – z Liechtensteinem i znów ze Szwajcarią.

Vorarlberg jest krajem górskim, w całości leży na obszarze Alp, a dokładniej – Alp Wschodnich. Północna granica kraju związkowego biegnie przez Alpy Bawarskie. Na południe od nich leży pagórkowata wyżyna Lasu Bregenckiego. Południowa część kraju leży w Północnych Alpach Wapiennych, których kulminację stanowi grupa górska Rätikon w Alpach Retyckich. W południowo-wschodnim zakątku kraju znajdują się pasma zaliczane do Alp Centralnych – Silvretta i Verwallgruppe.

Pod kątem fizykogeograficznym Vorarlberg dzieli się na trzy strefy krajobrazowe: Nizinę Górnoreńską, Las Bregencki i Alpy. Nizina Górnoreńska biegnie wzdłuż zachodniej granicy kraju związkowego (i zarazem państwa), czyli wzdłuż granicznego Renu do Jeziora Bodeńskiego. W tym regionie skupia się osadnictwo (¾ ludności kraju związkowego), przemysł i rolnictwo. Las Bregencki zajmuje północną połowę kraju. Jest to kraina lasów i hal, rozproszonych wiosek, hodowli i mleczarstwa. Alpy zajmują południowe i wschodnie obrzeże kraju. Stanowią, oczywiście, atrakcję turystyczną, natomiast gospodarczo użytkowane są tylko doliny. Największą z nich jest dolina rzeki Ill, biegnąca wzdłuż północnych stoków gór Rätikon, w której skupia się osadnictwo tego obszaru. Dolina ta w dolnym biegu nosi nazwę Walgau, w górnym – Montafon. W okolicy miasta Bludenz z doliny tej odgałęzia się atrakcyjna turystycznie dolina Klostertal.

Podział administracyjny

Vorarlberg składa się z czterech powiatów (Bezirk). W skład powiatów wchodzi 96 gmin, w tym pięć gmin miejskich (Stadt) oraz jedenaście gmin targowych (Marktgemeinde)

Powiaty:

• Bludenz – siedziba: Bludenz, 1287,52 km², 60 471 mieszkańców, 29 gmin
• Bregencja – siedziba: Bregencja (Bregenz), 863,33 km², 122 886 mieszkańców, 40 gmin
• Dornbirn – siedziba: Dornbirn, 172,37 km², 75 901 mieszkańców, 3 gminy
• Feldkirch – siedziba: Feldkirch, 278,26 km², 93 600 mieszkańców, 24 gminy

Podział Landu na powiaty

Historia

W starożytności tereny obecnego Vorarlbergu zamieszkiwała ludność celtycka i iliryjska. Na przełomie er tereny te opanowali Rzymianie, który włączyli je do prowincji Recja (Raetia). Dzisiejsza Bregencja, ówczesne Brigantium, była jednym z ważniejszych miast tej prowincji. Od II wieku datowały się najazdy plemion germańskich, które w początkach średniowiecza przeobraziły się w masową wędrówkę ludów. Na terenie Vorarlbergu najtrwalsze okazało się osadnictwo alemańskie.

Jako część Alemanii tereny dzisiejszego Vorarlbergu weszły w skład państwa frankijskiego, a następnie – zachodniofrankijskiego. Potem stanowiły część Rzeszy Niemieckiej, rozdzieloną na liczne drobne włości feudalne pod rządami różnych rodów hrabiowskich. W okresie między połową XIV a początkiem XVI wieku tereny Vorarlbergu zostały stopniowo opanowane przez Habsburgów, wchodząc w skład tak zwanej Austrii Przedniej. Kilka pozostałych hrabstw przeszło w ręce Habsburgów w XVIII wieku, ostatnie – w 1804 roku.

Pod władzą Habsburgów ziemie Vorarlbergu od XVII wieku stanowiły odrębne landwójtostwo, podlegające zarządowi dóbr w Tyrolu (z siedzibą w Innsbrucku), jedynie w latach 1752-1782 podlegało zarządowi Austrii Zachodniej z siedzibą we Fryburgu Bryzgowijskim.

Historyczny herb Vorarlberga

W 1805 roku napoleońska Francja wymusiła przyłączenie Vorarlbergu wraz z Tyrolem do Królestwa Bawarii. W granice Austrii oba kraje wróciły po kongresie wiedeńskim (1815). Od tego czasu kraj, już jako oddzielna jednostka polityczno-administracyjna (kraj koronny), wchodził w skład Cesarstwa Austrii (od 1867 – cesarskiej części Austro-Węgier, Przedlitawii).

Po rozpadzie monarchii habsburskiej Vorarlberg ogłosił niepodległość jako Republika Vorarlbergu, jednak ruch secesjonistyczny został zdławiony przez sprzymierzonych. W 1919 roku miało miejsce referendum na temat przyłączenia Vorarlbergu jako kantonu do Szwajcarii, w którym 80% głosów padło za tym rozwiązaniem. Jednak wskutek sprzeciwu mocarstw i samej Szwajcarii kraj pozostał w Republice Austrii jako jeden z jej krajów związkowych. Podczas okupacji hitlerowskiej kraj związkowy połączono z Tyrolem w Okręg Rzeszy Tyrol-Vorarlberg (Reichsgau Tirol-Vorarlberg). Po II wojnie światowej kraj związkowy znalazł się w strefie okupacyjnej Francji.

Ludność

Do zamieszkania nadaje się tylko około 30% terenów Vorarlbergu – reszta to tereny wysokogórskie. Osadnictwo koncentruje się w dolinach Renu i Ill oraz w ujściu Renu do Jeziora Bodeńskiego – w tym pasie leżą wszystkie miasta, tworzące w praktyce jedną aglomerację. Wielu mieszkańców przygranicznych rejonów kraju pracuje za granicą – w Niemczech albo w Szwajcarii.

Ludność Vorarlbergu jest czysto niemiecka. Osadnictwo niemieckie doprowadziło również do germanizacji Retoromanów, mieszkających dawniej w południowej części kraju (w dolinie Montafon). Lokalną specyfiką jest to, że dialekt używany w Vorarlbergu należy do grupy dialektów alemańskich, a nie bawarsko-austriackich, jak w całej pozostałej Austrii.

Gospodarka

W gospodarce Vorarlbergu dominuje turystyka – obiektem zainteresowania są Alpy. Ruch turystyczny skupia się więc we wschodniej części kraju – największym ośrodkiem jest gmina Mittelberg nad granicą z Niemcami. Ze względu na peryferyjne położenie kraju w stosunku do reszty Austrii dominują turyści zagraniczni, przede wszystkim Niemcy. Vorarlberg jest jednak również regionem przemysłowym. Największy udział w produkcji ma przemysł odzieżowy i włókienniczy. Działa sporo elektrowni wodnych, produkujących energię na miejscowe potrzeby i na eksport. Rolnictwo, ze względu na ukształtowanie terenu, ma znaczenie marginalne i polega głównie na hodowli bydła. Specjalnością kraju związkowego jest wyrób serów.

Vorarlberg, podobnie jak Tyrol, jest krajem tranzytowym dla ruchu pasażerskiego i towarowego między północą a południem Europy. Tranzytowa linia kolejowa i autostrada biegną doliną Renu na odcinku od Feldkirch do Bregencji. Tą samą trasą biegnie rurociąg Central Europe Line z Genui do Ingolstadt. Paradoksalnie, ze względu na barierę w postaci pasma Arlberg na granicy z Tyrolem, Vorarlberg jest znacznie trudniej dostępny od strony pozostałej części Austrii, niż od strony Niemiec i Szwajcarii.

Podział administracyjny Austro-Węgier (1867–1918)

Królestwa i Kraje Reprezentowane w Radzie Państwa (Przedlitawia)	Arcyksięstwo Austrii za Anizą Arcyksięstwo Austrii przed Anizą Księstwo Salzburga Księstwo Styrii Księstwo Karyntii Księstwo Krainy Książęce Hrabstwo Tyrolu Vorarlberg Królestwo Czech Margrabstwo Moraw Księstwo Górnego i Dolnego Śląska Królestwo Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwem Oświęcimia i Zatora Księstwo Bukowiny Królestwo Dalmacji Pobrzeże Austriackie Książęce Hrabstwo Gorycji i Gradyski Margrabstwo Istrii Wolne cesarskie miasto Triest
Kraje Korony Świętego Stefana (Zalitawia)	Królestwo Węgier z Wielkim Województwem Siedmiogrodu Królestwo Chorwacji i Slawonii Fiume
Kondominium	Bośnia i Hercegowina (anektowana w 1908)