Vrútky

Vrútky

Ratusz miejski
Herb
Państwo	Słowacja
Kraj	żyliński
Powiat	Martin
Burmistrz	Miroslav Mazúr[1]
Powierzchnia	18,655[2] km²
Wysokość	384 m n.p.m.
Populacja • liczba ludności	7760 (31 grudnia 2017)
Nr kierunkowy	0 43
Kod pocztowy	038 61
Tablice rejestracyjne	MT
Położenie na mapie kraju żylińskiego Vrútky
Położenie na mapie Słowacji Vrútky
49°06′48″N 18°55′06″E/49,113333 18,918333
Strona internetowa

Vrútky (do 1927 Dolné Vrútky i Horné Vrútky; niem. Ruttek, węg. Ruttka) – miasto na Słowacji, w kraju żylińskim, w powiecie Martin, liczy 7539 mieszkańców (spis ludności z 2011).

Położenie

Położone są w północnej części Kotliny Turczańskiej, u południowych podnóży Małej Fatry, u ujścia Turca do Wagu, na wysokości 384 m n.p.m.

Historia

Teren dzisiejszych Vrútek był zamieszkany już w okresie kultury puchowskiej. W okresie najazdu tatarskiego w latach 1241–1242 w ochronie zamku Zniev zasłużyli się również mieszkańcy Vrútek, za co 15 z nich (w tym Ruttkayowie) zostało podniesionych przez króla Belę IV do stanu szlacheckiego i obdarowanych ziemią w Kotlinie Turczańskiej.

Jako wieś Vrútky wspominane były już w 1255 r. Już przed rokiem 1332 miały własną parafię z kościołem pw. św. Jana Chrzciciela, zbudowanym ok. 1285 r. Rozwijały się powoli jako wieś należąca do drobnej szlachty Vrútockých-Ruttkayów (słow. zemianska obec). Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem i flisactwem na Wagu.

Impulsem do szybszego rozwoju stała się budowa w latach 1870–1875 Kolei Koszycko-Bogumińskiej i łączącej się z nią właśnie we Vrutkach Kolei Zwoleńskiej. We wsi, oprócz ruchliwego węzła kolejowego z licznymi bocznicami i parowozownią, powstały warsztaty naprawcze taboru kolejowego oraz kolejarska szkoła zawodowa. Z tego względu miejscowość była jednym z najstarszych i najaktywniejszych ośrodków ruchu robotniczego. Już w 1881 r. robotnicy z tutejszych warsztatów kolejowych wzięli udział w II zjeździe Powszechnej Partii Robotniczej Węgier. Walcząc o swe prawa, brali udział m.in. w strajku 1902 r. W okresie kryzysu czechosłowackiego ruchu socjaldemokratycznego w grudniu 1920 r. miał tu miejsce wielki strajk generalny miejscowych robotników i kolejarzy. Po powstaniu pierwszej republiki czechosłowackiej i Komunistycznej Partii Czechosłowacji (1921 r.) wychodziło tu kilka tytułów komunistycznych i socjalistycznych czasopism (Pravda chudoby, Hlas ľudu, Proletárka, Spartakus). W latach 1922–1924 działał tu jeden ze współzałożycieli KPCz, późniejszy prezydent Czechosłowacji, Klement Gottwald.

W 1944 r. w czasie słowackiego powstania narodowego rejon Vrútek był miejscem zaciekłych walk z uwagi na strategiczne położenie miejscowości u wylotu przełomu Wagu przez Małą Fatrę oraz na znaczenie tutejszego węzła kolejowego. M.in. w dniu 13 września siedem samolotów bombowych typu B-17 Flying Fortress lotnictwa amerykańskiego zbombardowało na tutejszej stacji kolejowej oddziały 178. Dywizji Pancernej SS „Tatra”^[3].

W latach 1949–1954 Vrútky po raz pierwszy były połączone z Martinem w jedną jednostkę administracyjną. Obie miejscowości ponownie połączono w 1971 r. (pod nazwą Martin-Vrútky). Po wyborach 1990 r. Vrútky uzyskały ponownie samodzielność i prawa miejskie.

Zabytki

• kościół katolicki pw. św. Jana Chrzciciela, neogotycki, zbudowany w 1905 r., wzniesiony na miejscu starszego, gotyckiego kościółka z 2. połowy XIII w.
• kościół ewangelicki, neogotycki, z 1903 r.
• budynek dawnej drukarni „Bratstvo”, po II wojnie muzeum Klementa Gottwalda

Urodzeni w mieście

• Ignacy Engelbert Blaschke (1882-1943) – polski rzeźbiarz i rysownik
• Adolf Scherer (ur. 1938) – czechosłowacki piłkarz
• Vladimír Weiss (ur. 1939) – czechosłowacki piłkarz
• Rastislav Špirko (ur. 1984) – słowacki hokeista
• Vratislav Štěpánek (1930–2013) – czeski duchowny protestancki, patriarcha Czechosłowackiego Kościoła Husyckiego

Miasta partnerskie

• Fulnek
• Łaziska Górne
• Nymburk

Galeria

• 

  Rzeka Turiec

• 

  Pomnik w stylu socrealistycznym

• 

  Obchody Bożego Ciała przez katolickich mieszkańców

• 

  Pomnik poległych w I i II wojnie światowej

• 

  Kościół protestancki

Przypisy

Bibliografia

• Adamec Vladimír, Jedličková Nora: Slovensko. Turistický lexikon, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratysława 1991, ISBN 80-7096-152-X
• Hochmuth Zdenko a kolektív: Veľka Fatra, seria Turistický sprievodca ČSSR č. 3, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratysława 1980
• Vavrík Bartolomej a kolektív: Turiec. Turistický sprievodca, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratysława 1986