Władcy Litwy
Lista władców Litwy obejmuje imiona i lata panowania potwierdzonych przez źródła pisane monarchów litewskich. Osobny rozdział zawiera wykaz legendarnych książąt litewskich, których imiona zostały odnotowane przez XVI-wiecznych kronikarzy litewskich, a których historyczność nie została potwierdzona naukowo.
Ostatnim wielkim księciem litewskim był Zygmunt II August (1520–1572) wyniesiony na tron Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1529[1]. Od zawarcia unii lubelskiej (1569) każdy nowo koronowany król Polski zostawał władcą Litwy z urzędu i nigdy nie był podnoszony na Wielkie Księstwo Litewskie[2].
Kształtowanie się państwowości Litwy
Rozwój państwowości litewskiej przybrał na sile na przełomie XII i XIII wieku. Sprzyjała temu korzystna sytuacja na arenie międzynarodowej. Na Rusi pogłębiało się rozbicie dzielnicowe. Od strony zachodniej nie było zagrożenia, tereny pomiędzy Litwą a Polską zajęte były przez plemiona jaćwieskie. Od końca XII wieku na ziemiach północnych rozpoczęła się ekspansja niemiecka, jednak jak na razie nie przybierała ona na sile. W tych warunkach Litwa mogła prowadzić na większą skalę ekspansję militarną i działalność dyplomatyczną. W pierwszej połowie XIII wieku zostało zorganizowanych około 40 wypraw łupieskich we wszystkich kierunkach, w których brały udział wojska, zwołane z całego obszaru ówczesnej Litwy.
Poszczególnymi szczepami dowodzili możni, nazywani wieszpacami, nazywani także kunigasami. Kunigasi zawierali ze sobą umowy mające na celu opracowanie jednego stanowiska w kwestiach polityki zewnętrznej. Następstwem tego zjawiska było stopniowe przekształcenie się organizacji plemiennej w związek plemienny. Związkiem plemiennym przewodziło pięciu tzw. książąt starszych, wymienianych w latopisie halickim pod rokiem 1219 w następującej kolejności: Żywinbud, Dowiat, Dowsprunk, Mendog, Wilikaił. Za książętami starszymi zostało wymienionych szesnastu tzw. książąt młodszych, tj. zależnych: dwóch żmudzkich, siedmiu Ruszkowiczów, trzech Bulewiczów, czterech z Dziawołtwy.
Potężniejsi książęta starali się rozszerzyć swoje terytoria kosztem słabszych. Na przełomie XII i XIII wieku na plan pierwszy wybił się ród Ryngolda, a jego synowie, Dowsprunk i Mendog, drogą zawierania układów i małżeństw politycznych, uchodzili za najpotężniejszych kunigasów litewskich. W 1238 roku Dowsprunk prawdopodobnie już nie żył. Zwierzchnim kunigasem był Mendog. Jego bratankowie, następcy Dowsprunka, uznali zwierzchnictwo stryja. Szwagier Mendoga, Wikint żmudzki, choć miał sposobność – po rozbiciu w 1236 roku Krzyżaków pod Szawlami – utworzyć własne niezależne państwo, nie skorzystał z tej okazji i podporządkował się Mendogowi. W 1238 roku władzę Mendoga nad sobą uznali nalszczańscy Ruszkowicze. W 1246 roku Mendog uzależnił od siebie Bulewiczów, władających prawdopodobnie w Auksztocie.
W następnych latach Mendog, aby umocnić swoje panowanie, wygnał z Litwy Dowsprunkowiczów i Wikinta, którzy w odwecie sprzymierzyli się z Danielem halickim. Przy pomocy Krzyżaków koalicja ta została rozbita w 1251 roku, a Mendog dwa lata później koronował się na króla Litwy[3].
Legendarni władcy Litwy
Władca | Imię w języku litewskim | Portret władcy | Lata panowania | Uwagi |
---|---|---|---|---|
Kiernus | Kierinus | ![]() | XI wiek | Wspomniani w Kronice Bychowca[4]. |
Kukowoyt | Kugoviytas | ![]() | XI wiek | |
Steksys | Steksidas | ![]() | 1214 | |
Ryngold | Rimgaudas | ![]() | 1214-1219 | Domniemany ojciec Mendoga i Dowsprunka, wymyślony przez kronikarzy litewskich w XVI wieku[5]. |
„Starsi” książęta
Starsi książęta przewodzili litewskiemu związkowi plemiennemu i zostali wymienieni równocześnie w traktacie litewsko-halickim z 1219 roku[6].
Wielcy książęta litewscy przed zawarciem unii lubelskiej
# | Imię | Imię w języku litewskim | Portret władcy | Lata panowania | Rodzice | Data urodzin | Data śmierci | Informacje dodatkowe |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Mendog | Mindaugas | ![]() | 1236-1263 | Ryngold? | ok. 1200 | 12 sierpnia 1263 | król Litwy 1253-1263 |
2 | Treniota | Treniota | ![]() | 1263-1264 | ??? | ok. 1210 | 1264 | |
3 | Wojsiełk | Vaišelga | ![]() | 1264-1267 | Mendog | 1223 | 18 kwietnia 1267 | |
4 | Szwarno | Švarnas | ![]() | 1267-1269 | Daniel Halicki, Anna | 1230 | 1269 | |
5 | Trojden | Traidenis | 1269-1282 | ??? | ??? | 1282 | ||
6 | Dowmunt | Daumantas | ![]() | 1282-1285 | ??? | ??? | 25 marca 1285 | |
7 | Butygejd | Butigeidis | ![]() | 1285-1291 | Dowmunt? | ??? | ok. 1291 | |
8 | Butywid | Butvydas | ![]() | 1291-1295 | Dowmunt? | ??? | 1295 | |
9 | Witenes | Vytenis | ![]() | 1295-1316 | Butywid? | ok. 1260 | 1316 | |
10 | Giedymin | Gediminas | ![]() | 1316-1341 | Butywid? | ok. 1275 | 1341 | |
11 | Jawnuta | Jaunutis | ![]() | 1341-1344 | Giedymin, Jewna | ok. 1300 | po 1366 | chrzestne imię Iwan |
12 | Olgierd | Algirdas | ![]() | 1345-1377 | Giedymin, Jewna | 11 lutego 1296 | 24 maja 1377 | |
13 | Jagiełło | Jogaila | ![]() | 1377-1381 | Olgierd, Julianna Twerska | ok. 1352 lub ok. 1362 | 1 czerwca 1434 | |
14 | Kiejstut | Kęstutis | 1381-1382 | Giedymin, Jewna | ok. 1300 | 15 sierpnia 1382 | ||
13 | Jagiełło ponownie | Jogaila | ![]() | 1382-1401 1401-1434 najwyższy książę litewski | Olgierd, Julianna Twerska | ok. 1352 lub ok. 1362 | 1 czerwca 1434 | chrzestne imię Władysław, 1386-1401 unia personalna z Polską |
15 | Witold | Vytautas | ![]() | 1401-1430 | Kiejstut, Biruta | ok. 1350 | 27 października 1430 | chrzestne imię Aleksander, 1392-1401 namiestnik Jagiełły |
16 | Świdrygiełło | Švitrigaila | ![]() | 1430-1432 | Olgierd, Julianna Twerska | ok. 1370 | 10 lutego 1452 | chrzestne imię Bolesław |
17 | Zygmunt I Kiejstutowicz | Žygimantas I Kęstutaitis | ![]() | 1432-1440 | Kiejstut, Biruta | ok. 1365 | 20 marca 1440 | |
– | Władysław Warneńczyk | Vladislovas Varnietis | ![]() | 1434-1444 najwyższy książę litewski | Jagiełło, Zofia Holszańska | 31 października 1424 | 10 listopada 1444 | król Polski 1434-1444, król Węgier 1440-1444 |
18 | Kazimierz Jagiellończyk | Kazimieras Jogailaitis | ![]() | 1440-1492 | Jagiełło, Zofia Holszańska | 30 listopada 1427 | 7 czerwca 1492 | 1447-1492 unia personalna z Polską |
19 | Aleksander | Aleksandras | ![]() | 1492-1506 | Kazimierz Jagiellończyk, Elżbieta Rakuszanka | 5 sierpnia 1461 | 19 sierpnia 1506 | 1501-1506 unia personalna z Polską |
20 | Zygmunt II Stary | Žygimantas II Senasis | ![]() | 1506-1548 | Kazimierz Jagiellończyk, Elżbieta Rakuszanka | 1 stycznia 1467 | 1 kwietnia 1548 | 1506-1548 unia personalna z Polską |
21 | Zygmunt III August | Žygimantas III Augustas | ![]() | 1548-1569 | Zygmunt II Stary, Bona Sforza | 1 sierpnia 1520 | 7 lipca 1572 | koregent od 1529 roku, faktyczną władzę przejął po śmierci ojca, 1548-1569 unia personalna z Polską |
Wielkie Księstwo Litewskie jako część Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1569-1795
Od 1573 władca wybierany na wolnej elekcji
# | Imię | Imię w języku litewskim | Portret władcy | Lata panowania | Rodzice | Data urodzin | Data śmierci | Informacje dodatkowe |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
21 | Zygmunt III August | Žygimantas III Augustas | ![]() | 1569-1572 | Zygmunt II Stary, Bona Sforza | 1 sierpnia 1520 | 7 lipca 1572 | |
22 | Henryk Walezy | Henrikas Valua | ![]() | 1573-1574 | Henryk II Walezjusz, Katarzyna Medycejska | 19 września 1551 | 2 sierpnia 1589 | król Francji 1574-1589 |
23 | Anna Jagiellonka | Ona Jogailaitė | ![]() | 1575-1596 | Zygmunt II Stary, Bona Sforza | 18 października 1523 | 9 września 1596 | Współrządziła z mężem Stefanem Batorym |
24 | Stefan Batory | Steponas Batoras | ![]() | 1575-1586 | Stefan Batory, Katarzyna Telegdi | 27 września 1533 | 12 grudnia 1586 | książę Siedmiogrodu 1571-1586 |
25 | Zygmunt IV Waza | Žygimantas IV Vaza | ![]() | 1587-1632 | Jan III Waza, Katarzyna Jagiellonka | 20 czerwca 1566 | 30 kwietnia 1632 | król Szwecji 1592-1599 |
26 | Władysław Waza | Vladislovas Vaza | ![]() | 1632-1648 | Zygmunt IV Waza, Anna Habsburżanka | 9 czerwca 1595 | 20 maja 1648 | car Rosji 1610-1613 |
27 | Jan I Kazimierz Waza | Jonas I Kazimieras Vaza | ![]() | 1648-1668 | Zygmunt IV Waza, Konstancja Habsburżanka | 22 marca 1609 | 16 grudnia 1672 | abdykował |
28 | Michał Korybut Wiśniowiecki | Mykolas Kaributas Višnioveckis | ![]() | 1669-1673 | Jeremi Wiśniowiecki, Gryzelda Wiśniowiecka | 31 maja 1640 | 10 listopada 1673 | |
29 | Jan II Sobieski | Jonas II Sobieskis | ![]() | 1674-1696 | Jakub Sobieski, Zofia Teofila Daniłowiczówna | 17 sierpnia 1629 | 17 czerwca 1696 | |
30 | August II Mocny | Augustas II Stiprusis | ![]() | 1697-1706 | Jan Jerzy III Wettyn, Anna Zofia Oldenburg | 12 maja 1670 | 1 lutego 1733 | ustąpił z tronu, książę elektor Saksonii 1694-1733 |
31 | Stanisław I Leszczyński | Stanislovas I Leščinskis | ![]() | 1704-1709 | Rafał Leszczyński, Anna Leszczyńska | 20 października 1677 | 23 lutego 1766 | ustąpił z tronu |
30 | August II Mocny ponownie | Augustas II Stiprusis | ![]() | 1709-1733 | Jan Jerzy III Wettyn, Anna Zofia Oldenburg | 12 maja 1670 | 1 lutego 1733 | |
31 | Stanisław I Leszczyński ponownie | Stanislovas I Leščinskis | ![]() | 1733-1736 | Rafał Leszczyński, Anna Leszczyńska | 20 października 1677 | 23 lutego 1766 | ustąpił z tronu |
32 | August III Sas | Augustas III Saksas | ![]() | 1733-1763 | August II Mocny, Krystyna Eberhardyna Hohenzollernówna | 7 października 1696 | 5 października 1763 | książę elektor Saksonii 1733-1763 |
33 | Stanisław II August | Stanislovas II Augustas | ![]() | 1764-1795 | Stanisław Poniatowski, Konstancja Czartoryska | 17 stycznia 1732 | 12 lutego 1798 | abdykował po III rozbiorze |
1795 – włączenie większości ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego do Imperium Rosyjskiego.
Królestwo Litwy (1918)
Litwa proklamowała niepodległość 16 lutego 1918 r., jako państwo zależne od Cesarstwa Niemieckiego. 4 lipca 1918 roku wybrano księcia Wilhelma Karola Uracha. Wilhelm przyjął wybór 11 lipca. Nigdy nie przybył na Litwę i nie objął władzy. 2 listopada 1918 przyjęto republikańską konstytucję, tym samym detronizując Mendoga II.
Zobacz też
- prezydenci Litwy
- premierzy Litwy
- sukcesja tronu w Polsce
Przypisy
- ↑ Małgorzata Duczmal: Jagiellonowie. Leksykon biograficzny. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1990, s. 525. ISBN 83-08-02577-3.
- ↑ Jerzy Ochmański: Historia Litwy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, s. 128. ISBN 83-04-03107-8.
- ↑ J. Ochmański, Historia Litwy, Warszawa 1982, s. 44-48.
- ↑ Хроніка Биховця.
- ↑ J. Ochmański, Historia Litwy, Warszawa 1982, s. 46, 390.
- ↑ J. Ochmański, Historia Litwy, Warszawa 1982, s. 46-48.
Bibliografia
- Ochmański J., Historia Litwy, Warszawa 1982. ISBN 83-04-00886-6.
Media użyte na tej stronie
A 1×1 transparent image. Useful for when a template requires an image but you don't have one.
Autor:
Source image: Tadeusz Gajl,
- Herb_Rzeczypospolitej_Obojga_Narodow.svg – Tadeusz Gajl, vector version: Orem,
- Crown, mantling and arrangement of the elements: Avalokitesvara
Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape przez Avalokitesvara. |
Herb książęcy Pogoń litewska
Repainting of Lavrishevsk Gospel (13th C.) cover, probably made in Valhyn to Vojshalk's order. Shows Dmirty Salunsky, which is Vojshalk, according to Vaclau Lastouski.
King Mindaugas II of Lithuania, 2nd Duke of Urach (1864-1928)
Mindaugas King of Lithuania
Treniota, Grand Duke of Lithuania
Lithuanian Grand Duke Traidenis
Władysław IV Waza, pencil drawing
Уяўны партрэт вялікага князя Сьвідрыгайлы (Śvidrygajła)
Mendog – wielki książę, król Litwy.
Stanisław Leszczyński. Pencil drawing by Jan Matejko, (1838-1893), a prominent Polish painter