Władysław Raczkiewicz

Władysław Raczkiewicz

Data i miejsce urodzenia	28 stycznia 1885 Kutaisi, gubernia kutaiska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	6 czerwca 1947 Ruthin, Wielka Brytania
Prezydent Rzeczypospolitej[1]
Okres	od 30 września 1939 do 5 lipca 1945/6 czerwca 1947[2]
Pierwsza dama	Jadwiga Raczkiewicz
Poprzednik	Ignacy Mościcki
Następca	Bolesław Bierut August Zaleski[3]
Wojewoda pomorski
Okres	od 17 lipca 1936 do 5 września 1939
Poprzednik	Stefan Kirtiklis
Następca	okupacja wojenna III Rzeszy
Minister spraw wewnętrznych
Okres	od 13 października 1935 do 15 maja 1936
Przynależność polityczna	Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem
Poprzednik	Marian Zyndram-Kościałkowski
Następca	Felicjan Sławoj Składkowski
Marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
Okres	od 9 grudnia 1930 do 3 października 1935
Przynależność polityczna	Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem
Poprzednik	Julian Szymański
Następca	Aleksander Prystor
Wojewoda krakowski
Okres	od 10 sierpnia 1935 do 13 października 1935
Poprzednik	Mikołaj Kwaśniewski
Następca	Kazimierz Świtalski
Minister spraw wewnętrznych
Okres	od 15 czerwca 1925 do 5 maja 1926
Poprzednik	Cyryl Ratajski
Następca	Stefan Smólski
Minister spraw wewnętrznych
Okres	od 28 czerwca 1921 do 13 września 1921
Poprzednik	Leopold Skulski
Następca	Stanisław Downarowicz
Odznaczenia

Pomnik Władysława Raczkiewicza przed Urzędem Marszałkowskim w Toruniu

Władysław Raczkiewicz (ur. 16 stycznia^?/ 28 stycznia 1885 w Kutaisi, zm. 6 czerwca 1947 w Ruthin) – polski działacz polityczny, społeczny i wojskowy, uczestnik I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej, minister spraw wewnętrznych w czterech rządach II Rzeczypospolitej (w latach 1921, 1925–1926, i 1935–1936), senator (z list BBWR) i marszałek Senatu III kadencji (1930–1935), wojewoda nowogródzki (1921–1924), wileński (1926–1931), krakowski (1935), pomorski (1936–1939), prezes Światowego Związku Polaków z Zagranicy (1934–1939), Prezydent Rzeczypospolitej na uchodźstwie (1939–1947), członek władz Towarzystwa Rozwoju Ziem Wschodnich^[4].

Sarkofag Raczkiewicza w Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie

Życiorys

Młodość i wykształcenie.

Był synem Józefa i Ludwiki, z domu Łukaszewicz. W 1903 ukończył gimnazjum w Twerze. Studiował następnie prawo i matematykę na Uniwersytecie Petersburskim. Działał w jawnych i konspiracyjnych organizacjach młodzieżowych: nielegalnej Organizacji Młodzieży Narodowej i Związku Młodzieży Polskiej „Zet”. By uciec przed represjami politycznymi przeniósł się do Dorpatu, gdzie w 1911 ukończył miejscowy uniwersytet^[5].

Przed I wojną światową prowadził praktykę adwokacką w Mińsku.

I wojna światowa.

W czasie wojny służył w armii rosyjskiej, w stopniu chorążego (najniższy stopień oficerski w armii rosyjskiej). Po rewolucji lutowej i obaleniu caratu w marcu 1917 organizował jednostki polskie w Rosji^[6]. Był członkiem Polskiego Wojskowego Komitetu Wykonawczego^[7], należał do organizatorów Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego (Naczpol), a na I Ogólnym Zjeździe Wojskowych Polaków w Piotrogrodzie, w dniach 8–22 czerwca 1917, został jego przewodniczącym. Był przedstawicielem nurtu związanego z endecją i zwolennikiem tworzenia polskich sił zbrojnych na terenie Rosji. Po przewrocie bolszewickim (rewolucji październikowej), na początku 1918 sprawował funkcję prezesa Rady Naczelnej Polskiej Siły Zbrojnej z siedzibą w Kijowie, która przejęła kompetencje Naczpolu i która 4 marca 1918, po zawarciu traktatu brzeskiego rozwiązała się, przekazując kompetencje Radzie Regencyjnej. W listopadzie 1918 został kierownikiem Wydziału Wojskowego powołanego wowczas w Warszawie Komitetu Obrony Kresów Wschodnich. Walczył, jako porucznik, w Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Powołany na stanowisko zastępcy komisarza generalnego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich^[8]. W 1918 brał udział w obronie Mińska przed Armią Czerwoną, w 1920 dowodził ochotniczym oddziałem kresowym walczącym o Wilno.

Działalność polityczna w II RP.

W listopadzie 1920 został mianowany szefem Zarządu Terenów Przyfrontowych i Etapowych. Od grudnia 1920 do czerwca 1921 działał jako delegat przy rządzie Litwy Środkowej w Wilnie. Od czerwca do listopada 1921 był ministrem spraw wewnętrznych w rządzie Wincentego Witosa. Od października 1921 do sierpnia 1924 sprawował urząd wojewody nowogródzkiego^[9]. Od sierpnia 1924 do maja 1925 roku, jako delegat rządu, przebywał w Wilnie. Od czerwca 1925 do maja 1926 roku ponownie był ministrem spraw wewnętrznych. W 1925 otrzymał obywatelstwo honorowe gminy Lida^[10]. Po przewrocie majowym, od maja 1926 do grudnia 1930 roku, pełnił funkcję wojewody wileńskiego. Od listopada 1930 był senatorem z listy BBWR. W grudniu 1930 roku został marszałkiem Senatu. Od października 1935 do czerwca 1936 zasiadał w rządzie jako minister spraw wewnętrznych. 16 lipca 1936 objął urząd wojewody pomorskiego. Był członkiem tzw. grupy zamkowej prezydenta Ignacego Mościckiego^[6].

Członek Prezydium Pomorskiego Wojewódzkiego Komitetu Funduszu Obrony Narodowej w Toruniu w 1938 roku^[11].

Początkowo zbliżony do endecji, w latach trzydziestych XX wieku związał się z sanacją. Od 1934 prezes Światowego Związku Polaków z Zagranicy (Światpolu).

W okresie międzywojennym zasiadał w składzie Kapituły Orderu Odrodzenia Polski^[12].

12 września 1939 rząd powierzył mu misję zorganizowania w Stanach Zjednoczonych pomocy tamtejszej Polonii dla ludności okupowanego kraju. Po agresji ZSRR na Polskę 17 września, przekroczył granicę polsko-rumuńską w Kutach. 27 września znalazł się w Paryżu^[6].

Prezydent RP na uchodźstwie.

Po klęsce wrześniowej, na podstawie artykułu 13 i 24 Konstytucji kwietniowej z 1935^[13], został mianowany następcą na stanowisku prezydenta przez Ignacego Mościckiego i objął urząd 30 września. Na początku pełnienia tego urzędu zrezygnował z części uprawnień prezydenckich na rzecz premiera rządu, Władysława Sikorskiego (tzw. umowa paryska).

Na początku grudnia 1939, wraz z rządem, przeniósł się do Angers, gdzie Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie uzyskał siedzibę eksterytorialną. Tuż przed podpisaniem rozejmu Francji z Niemcami udał się wraz z rządem do Wielkiej Brytanii na zaproszenie rządu brytyjskiego, na pokładzie krążownika Royal Navy. W lipcu 1940 roku udzielił dymisji gen. Sikorskiemu i desygnował na premiera polityka obozu piłsudczykowskiego Augusta Zaleskiego. Pod naciskiem Brytyjczyków ponownie powołał Sikorskiego na fotel szefa rządu RP na uchodźstwie.

Po przybyciu z okupowanego kraju kuriera, Jana Karskiego, na prośbę żydowskiego podziemia wystosował 18 grudnia 1942 dramatyczny list do papieża Piusa XII, błagając go o publiczną obronę mordowanych Polaków i Żydów^[6].

Przeciwny układowi Sikorski-Majski z 30 lipca 1941 roku, zagroził ustąpieniem z urzędu. 30 września 1944 pod presją Brytyjczyków odwołał ze stanowiska Naczelnego Wodza generała Kazimierza Sosnkowskiego, powołanego na to stanowisko po śmierci gen. Sikorskiego w katastrofie gibraltarskiej 4 lipca 1943.

5 lipca 1945 r., w wyniku ustaleń konferencji jałtańskiej, Rząd RP na uchodźstwie utracił uznanie Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, a w konsekwencji pozostałych państw tworzonej wówczas Organizacji Narodów Zjednoczonych. Oznaczało to przejęcie majątku i reprezentacji Polski na arenie międzynarodowej przez podporządkowany komunistom Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w Warszawie. Prezydent RP i Rząd RP na uchodźstwie utracił w konsekwencji status podmiotu prawa międzynarodowego, choć kontynuował swą działalność aż do pierwszych powszechnych wyborów prezydenckich w Polsce w 1990 r.

Przed śmiercią prezydent Władysław Raczkiewicz w swoim politycznym testamencie mianował następcą na stanowisku głowy państwa innego polityka wywodzącego się z sanacji – Augusta Zaleskiego. Odrzucenie uzgodnionego wcześniej kandydata, dotychczasowego premiera Tomasza Arciszewskiego z PPS, doprowadziło do secesji tej partii z rządu i spowodowało długotrwałe rozbicie polskiej emigracji niepodległościowej w okresie powojennym.

Zmarł 6 czerwca 1947 roku w Ruthin w Walii, po długotrwałej, rozpoznanej już w 1939 chorobie (białaczka)^[14]. Pochowany został na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii, gdzie spoczął obok generała Władysława Sikorskiego^[15].

12 listopada 2022 z inicjatywy Premiera RP Mateusza Morawieckiego jego szczątki oraz szczątki dwóch innych Prezydentów RP na uchodźstwie, Augusta Zaleskiego i Stanisława Ostrowskiego zostały sprowadzone do Polski. Po uroczystościach pogrzebowych w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie m.in. z udziałem Prezydenta RP Andrzeja Dudy, Premiera Mateusza Morawieckiego oraz rodzin zmarłych, miał miejsce pochówek trzech mężów stanu w nowo powstałym Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie^[16][17].

Upamiętnienie

• W grudniu 2015 jego portret, wraz z portretami pozostałych prezydentów RP na uchodźstwie, został umieszczony na honorowym miejscu w holu ambasady RP w Londynie^[18].
• Uchwałą z 4 listopada 2016 Senat RP zdecydował o ustanowieniu roku 2017 Rokiem Władysława Raczkiewicza^[19].
• 12 października 2017 roku Rada Miasta Torunia nadała Trasie Średnicowej Północnej w Toruniu jego imię^[20].
• 26 października 2022 roku popiersie prezydenta Władysława Raczkiewicza stanęło na Skwerze Przyjaźni Gruzińsko-Polskiej ( imienia Prezydenta) w gruzińskim mieście Kutaisi^[21].

Ordery i odznaczenia

Z tytułu objęcia urzędu Prezydenta RP Władysław Raczkiewicz z dniem 30 września 1939 został Wielkim Mistrzem Orderu Orła Białego^[22] oraz Wielkim Mistrzem Orderu Odrodzenia Polski.

Ponadto:

• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (1935)^[23][24]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski^[23][25]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (13 lipca 1921) „za zasługi, położone dla Rzeczypospolitej Polskiej na polu organizacji wojska polskiego w Rosji”, jako jeden z pierwszych 15 osób odznaczonych Orderem Odrodzenia Polski^[23][26][27]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (29 grudnia 1921) – członkowi Kapituły orderu „Odrodzenia Polski”^[23][28]
• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari^[23][25]
• Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931)^[29][23][25]
• Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej^[23][25]
• Odznaka Honorowa Polskiego Czerwonego Krzyża I stopnia (1935)^[30]
• Order Legii Honorowej (Francja)^[31]
• Wielka Wstęga Orderu Krzyża Orła (Estonia, 1934)^{[23][25][32][31]}
• Wielka Wstęga Orderu Krzyża Południa (Brazylia, 1934)^{[23][25][33][31]}
• Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia)^[23][25][31]
• Wielka Wstęga Orderu Korony Jugosłowiańskiej (Jugosławia)^[23][31]

Wyróżnienia

• Doktorat honorowy prawa, nadany przez Uniwersytet Edynburski (22 marca 1941)^[34].

Przypisy

Bibliografia, literatura

• Dariusz Matelski, Losy insygniów władzy Drugiej Rzeczypospolitej (11 grudnia 1922 – 22 grudnia 1990), [w:] Wojskowość – bezpieczeństwo wychowanie. Księga jubileuszowa profesora Lecha Wyszczelskiego w 70. rocznicę urodzin, t. II, Red. Małgorzata Wiśniewska, Siedlce 2012, s. 59–78, il.
• Dzienniki czynności Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza 1939-1947, t. 1 i 2, Oprac. Jacek Piotrowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004, t. 1 645 s., t. 2 675 s.

Linki zewnętrzne

• Władysław Raczkiewicz – publikacje w bibliotece Polona