Włoszczowa
| ||||
Rynek we Włoszczowie po rewitalizacji | ||||
| ||||
Państwo | ||||
---|---|---|---|---|
Województwo | ||||
Powiat | ||||
Gmina | ||||
Prawa miejskie | 1539 | |||
Burmistrz | ||||
Powierzchnia | 30,30 km² | |||
Wysokość | 240 m n.p.m. | |||
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość | ||||
Strefa numeracyjna | (+48) 41 | |||
Kod pocztowy | 29-100 | |||
Tablice rejestracyjne | TLW | |||
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | ||||
50°51′15″N 19°58′01″E/50,854167 19,966944 | ||||
TERC (TERYT) | 2613064 | |||
SIMC | 0948472 | |||
Urząd miejski ul. Partyzantów 1429-100 Włoszczowa | ||||
Strona internetowa | ||||
BIP |
Włoszczowa – miasto powiatowe w Polsce w województwie świętokrzyskim. Siedziba władz gminy Włoszczowa i powiatu włoszczowskiego. Położone na Wyżynie Przedborskiej. W mieście funkcjonuje drobny przemysł drzewny, spożywczy, obróbki aluminium, budowlany oraz elektryczny. Według danych z 1 stycznia 2018 Włoszczowa liczyła 10 096 mieszkańców[1].
Położenie
Włoszczowa znajduje się we wschodniej części Niecki Włoszczowskiej na Wyżynie Przedborskiej. Północno-wschodnią granicę miasta wyznacza rzeka Czarna Struga należąca do dorzecza Pilicy. W południowej części miasta znajduje się niewielkie wapienne wzniesienie nazywane Czarnecką lub Ewińską Górą – najwyższy punkt w granicach miasta – 271 m n.p.m.
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 30,30 km²[3].
Włoszczowa jest położona w historycznej Małopolsce, leżała w ziemi sandomierskiej[4], następnie w powiecie chęcińskim w województwie sandomierskim[5] oraz ziemi radomskiej[6].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Nazwa
Prawidłowo nazwa miasta odmienia się przez przypadki rzeczownikowo (jak Warszawa), z dopełniaczem: „Włoszczowy”[7], natomiast spotykana odmiana przymiotnikowa: „Włoszczowej” jest obecnie uważana za błędną[8].
Demografia
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 10 657 mieszkańców[9].
- Piramida wieku mieszkańców Włoszczowy w 2014 roku[1].
Zabytki
W miejscowości można obejrzeć[10][11]:
- Ślady wczesnośredniowiecznego grodziska (kopiec św. Jana Nepomucena) z XII–XIII wieku. Prawdopodobnie było to grodzisko stożkowe z wieżą obronną. W odległości kilku metrów od podstawy kopca widać ślady fosy. Na jego szczycie znajduje się figura świętego Jana Nepomucena (stąd nazwa kopca) wykonana w stylu barokowym.
- Pozostałości założeń obronnych po dworze obronnym Szafrańców (herbu Stary Koń) z XVI wieku.
- Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z XVII wieku, rozbudowany w XIX wieku. Wewnątrz barokowy obraz Matki Bożej ze św. Joachimem i Józefem z połowy XVII wieku. Zbudowany na planie krzyża. Bryła świątyni wybudowana w połowie XVII wieku. Mniejsza wieża – tzw. „sygnaturka” pochodzi z 1874 roku. Duża wieża (dzwonnica z zegarem) wzniesiona została ok. 1896 roku jako wotum dziękczynne ufundowane przez ocalałych po epidemii cholery.
- Kaplica Wszystkich Świętych wybudowana w latach 1786–1788 przez Ewę Małachowską żonę Mikołaja Małachowskiego (cm. parafialny z XVII w.) w stylu klasycystycznym.
- Figurki św. Floriana z pierwszej połowy XIX wieku w Rynku oraz z XVIII wieku przy ul. Kusocińskiego. W miejscu tej drugiej do połowy XVII wieku znajdował się modrzewiowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba.
- Szkoła Podstawowa nr 1 (budynek z 1922 r.). W czasie okupacji hitlerowskiej w budynku szkoły mieścił się wojskowy szpital.
- Układ urbanistyczny centrum miasta z XVI w.
Historia
Kalendarium historii miasta[12][13]:
- Pierwsza wzmianka o Włoszczowie pochodzi z roku 1154. Wówczas Henryk Sandomierski przekazał miejscowość o nazwie Vloszcova Joannitom z Zagości.
- W XV wieku Piotr z Radomina z rodu Pierzchałów posiadał w pobliżu miejscowości gródek rycerski z wieżą, do której prowadził most
- Prawa miejskie nadane w 1539 roku przez króla Zygmunta I Starego staraniem starosty chęcińskiego Hieronima Szafrańca.
- XVI–XVII wiek – Włoszczowa znajduje się w rękach Szafrańców.
- w 1642 roku miały tu miejsce Objawienia Maryjne[14].
- Od II połowy XVII wieku wzmożone osadnictwo żydowskie. W języku jidysz miasto było określane jako Vlotscheve.
- Koniec XVIII wieku – miasto było własnością rodu Małachowskich, m.in. wojewody sieradzkiego Mikołaja Małachowskiego. Jego żona Ewa z Męcińskich zbudowała kaplicę cmentarną pw. Wszystkich Świętych.
- Według Skorowidzu Miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. III. województwo kieleckie, wyd. w Warszawie w 1925 r., Włoszczowa liczyła 5479 mieszkańców, w tym 2565 wyznania rzymskokatolickiego, 2910 mojżeszowego; narodowość polską podało 5322 mieszkańców, żydowską – 156, niemiecką – 1.
- Od września 1939 roku pod okupacją niemiecką w Generalnym Gubernatorstwie. We Włoszczowie w latach 1940–1942 istniało getto w rejonie ulicy Kilińskiego na południe od Rynku.
- We wrześniu 1942 roku hitlerowcy wysiedlili prawie całą ludność żydowską miasta[15].
- W 1969 roku powstaje największe włoszczowskie przedsiębiorstwo Zakład Stolarki Budowlanej Stolbud Włoszczowa.
- W 1980 roku oddany do użytku nowy szpital, który jako jeden z pierwszych w Polsce (jeszcze w okresie PRL) otrzymuje imię Jana Pawła II.
- W pierwszej połowie grudnia 1984 r. dwutygodniowy strajk młodzieży Zespołu Szkół Zawodowych przy ul. Wiśniowej w obronie krzyży usuniętych z sal lekcyjnych. Strajkującą młodzieżą opiekowali się księża Marek Łabuda i Andrzej Wilczyński (+ 2000) oraz prob. ks. Kazimierz Biernacki (+1986). Pamiątkowa tablica na budynku szkoły (Strajk szkolny we Włoszczowie (1984)).
- Początek lat 90. XX wieku – okres upadku wielu dużych zakładów pracy, między innymi PTSB „Transbud Kielce” Oddział VI Włoszczowa, PBR (Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego), STW (Spółdzielnia Transportu Wiejskiego) – w mieście panuje ogromne bezrobocie. Sytuacja nieco poprawia się dopiero dekadę później.
- W październiku 2006 miasto uzyskało ekspresowe połączenie kolejowe z Warszawą i Krakowem. Decyzję tę podjęto na skutek osobistych zabiegów ówczesnego ministra Gosiewskiego z Kancelarii Premiera RP, posła z tutejszego okręgu wyborczego. W tym celu przystosowano położoną na przebiegającej na zachód od miasta Centralnej Magistrali Kolejowej stację Włoszczowa Północ do obsługi pociągów pasażerskich[16].
- 3 czerwca 2007 koronacja Obrazu Najświętszej Maryi Panny Opiekunki Rodzin papieskimi diademami pobłogosławionymi przez papieża Benedykta XVI[17].
Herb Miasta Włoszczowa
Wizerunek herbu ewoluował od połowy XVI w. W zasadzie nie zmieniała się jego górna część, czyli rysunek dwóch wież. Z prawej (heraldycznej) wygląda głowa białego konia – element herbu „Staż” Szafrańców – byłych właścicieli Włoszczowy. Z lewej głowa białego ptaka (nieznanego pochodzenia). Dolna część jest podzielona na dwie części. Po prawej stronie znajduje się połowa orła bez korony. Z lewej litera „K” w koronie – nawiązanie do przynależności do dawnego województwa kieleckiego.
Części miasta
Można wyróżnić następujące osiedla[18]:
- „Miasto” – najstarsza miejska część Włoszczowy z XVI-wiecznym układem urbanistycznym.
- Podzamcze Włoszczowskie – miejsce początkowego osadnictwa.
- Włoszczówka (Przedmieście) – nazwa zapomniana, choć coraz częściej pojawiająca się na dokładniejszych mapach. Obecnie to część ulicy Partyzantów.
- Górki – uliczki na południe od Rynku, ul. Kilińskiego.
- Górajek – nazwa pochodzi od nazwiska dziedziczki Włoszczowy – Gorajskiej. Ulica Jędrzejowska oraz tzw. Górajek Beliński – droga wylotowa w kierunku Kielc.
- Zielonka – część ulicy Sienkiewicza w okolicy dworca PKS.
- Podlipie – Wylotówka na Jędrzejów, za linią kolejową Kielce-Częstochowa.
- Osiedla wzdłuż osi ulicy Wiśniowej – Osiedle Jana Brożka, Władysława Broniewskiego i Armii Krajowej.
- Północ – najmłodsza „dzielnica” osiedlowa przy linii kolejowej CMK.
- Potarganka – ulica Wiejska (dawniej ul. Gwardii Ludowej) od ul. Partyzantów do granic administracyjnych miasta. Ulica wytyczona została prawdopodobnie jeszcze w XVII lub XVIII w. i łączyła Włoszczowę z Chotowem i Olesznem. Nazwa Potarganka wprowadzona została jeszcze w pierwszej połowie XX wieku i miała złośliwy, pejoratywny charakter[19]. Nazwa przyjęła się i na stałe używana jest przez wielu mieszkańców miasta.
Infrastruktura i transport
Transport drogowy
Przez Włoszczowę przebiegają drogi wojewódzkie:
- 786 Kielce – Częstochowa
- 742 Przygłów – Nagłowice
- 785 Włoszczowa – Ciężkowice
Transport kolejowy
Włoszczowa posiada dwie stacje kolejowe:
- 61 Włoszczowa na trasie Kielce – Częstochowa.
- 4 Włoszczowa Północ na trasie Grodzisk Mazowiecki – Zawiercie (Centralna Magistrala Kolejowa).
Z tej stacji jeżdżą pociągi do Warszawy, Gliwic, Krakowa, Katowic, Krynicy, Poznania. Do roku 2012 na stacji zatrzymywał się także pociąg międzynarodowy „Vltava” do Pragi i Moskwy przez Terespol.
Transport lotniczy
W mieście znajduje się prywatne śmigłowcowe lądowisko ZPUE Włoszczowa.
Ochrona środowiska
Miasto Włoszczowa otoczone jest Włoszczowsko-Jędrzejowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu. Miasto, podobnie jak cała gmina, objęte jest programem segregacji odpadów. Posiada własne składowisko odpadów na Kępnym Ługu oraz oczyszczalnię ścieków przy ul. Wiejskiej (wybudowana w połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku).
Oświata
Szkoły podstawowe i gimnazja
Oświata w mieście[20]:
- Zespół Placówek Oświatowych nr 1 im. Józefa Piłsudskiego.
- Zespół Placówek Oświatowych nr 2 im. Partyzantów Ziemi Włoszczowskiej.
Licea Ogólnokształcące
Licea ogólnokształcące[21][22]:
- I Liceum Ogólnokształcące im. gen. Władysława Sikorskiego.
- II Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Czarnieckiego przy ZSP nr 2.
- III Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica przy ZSP nr 3.
Szkolnictwo wyższe
- Politechnika Świętokrzyska w Kielcach, filia we Włoszczowie przy I Liceum Ogólnokształcącym im. gen. Władysława Sikorskiego.
Kultura
Organizacje pozarządowe działające w zakresie kultury i lokalnego dziedzictwa:
- Włoszczowskie Towarzystwo Krzewienia Kultury – stowarzyszenie powstałe w roku 1959. Towarzystwo ufundowało pamiątkowy głaz na grobie barda ludowego Piotra Piecha z Kurzelowa i w odremontowanym wiatraku w Krasocinie, w którym urządzono Muzeum Chleba[23].
- Włoszczowskie Towarzystwo Historyczne – stowarzyszenie założone w roku 2007. Towarzystwo prowadzi działalność w zakresie pogłębiania i upowszechniania wiedzy historycznej w regionie, inicjowania badań nad przeszłością miasta Włoszczowa i powiatu włoszczowskiego, edukacji oraz ochrony zabytków kultury[24].
- Ochotnicza Straż Pożarna we Włoszczowie – organizacja utworzona w 1900 r., rozpoczęła działalność w 1901, w 1993 r. otrzymała statut i status stowarzyszenia; jednym z celów statutowych tej jednostki OSP jest działalność na rzecz kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego.
Instytucje kultury:
- Dom Kultury
- Powiatowe Centrum Kulturalno-Rekreacyjne we Włoszczowie|Powiatowe Centrum Kulturalno-Rekreacyjne
- Miejska Biblioteka Publiczna
Sport
W mieście, od 1947 roku, działa klub piłki nożnej, Hetman Włoszczowa, grający obecnie w IV lidze polskiej piłki nożnej. Od 2006 roku istnieje także drugi klub, Deko Włoszczowa.
Jest również klub piłki siatkowej dziewcząt UKS Victoria Włoszczowa
Wspólnoty wyznaniowe
Większość mieszkańców miasta stanowią wierni Kościoła rzymskokatolickiego (dwie parafie). Pierwsza parafia rzymskokatolicka pw. św. Jakuba powstała prawdopodobnie w XIV wieku. Włoszczowa jest siedzibą dekanatu włoszczowskiego. Obecne parafie to: parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny; parafia pw. bł. Józefa Pawłowskiego z grona 108 męczenników II wojny światowej (od 11 października 1999). Z Włoszczową jako miastem dzieciństwa związany był bp Mieczysław Jaworski, ur. w 1930 r., w latach 1982–2001 bp tyt. Rapidum i sufragan kielecki, zm. w. 2001 r. Popiersie w kościele Wniebowzięcia NMP z napisem: Nigdy stąd nie odszedłem.
Działalność religijną w mieście prowadzi także Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej, protestancka wspólnota o charakterze ewangelicznym. Działalność kaznodziejską prowadzi również zbór Świadków Jehowy[25][26].
Na terenie miasta działają następujące wspólnoty religijne:
- Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej:
- zbór „Wspólnota Ewangeliczna”, ul. Stefana Czarnieckiego 19
- Kościół rzymskokatolicki:
- parafia bł. ks. Józefa Pawłowskiego z Grona 108 Męczenników
- parafia Wniebowzięcia NMP
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Włoszczowa (Sala Królestwa ul. Sobieskiego 84)[26]
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:
Burmistrzowie Włoszczowy od 1990 roku:
- Paweł Ameryk (1990–1998)
- Władysław Oksiński (1998–2002)
- Józef Grabalski (2002–2006)
- Bartłomiej Dorywalski (2006–2010, 2010–2014)
- Ireneusz Pietraszek (2010, jako komisarz)
- Grzegorz Dziubek (2014–obecnie)
Zobacz też
- Synagoga we Włoszczowie
- Stary cmentarz żydowski we Włoszczowie
- Nowy cmentarz żydowski we Włoszczowie
Przypisy
- ↑ a b c Włoszczowa w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
- ↑ Sobiesław Szybkowski: Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370–1501). Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2006, s. 507. ISBN 83-7326-362-4
- ↑ Helena Madurowicz, Antoni Podraza: Regiony gospodarcze Małopolski zachodniej w drugiej połowie XVIII wieku. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1958, s. 63.
- ↑ Stanisław Kutrzeba: Skład Sejmu Polskiego 1493–1793 w: „Przegląd Historyczny”, tom II, nr 3, red. Jan Karol Kochanowski. Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1906, s. 312.
- ↑ Obwieszczenie Ministra Administracji i Cyfryzacji w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części z dnia 4 sierpnia 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1636)
- ↑ Poradnia językowa PWN; Katarzyna Kącka Do Włoszczowy czy Włoszczowej? [dostęp 20-3-2016]
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 czerwca 2011, ISSN 1734-6118 .
- ↑ Włoszczowa – zabytki
- ↑ Powiat Włoszczowski – zabytki
- ↑ S. Janaczek, Włoszczowa. Zarys dziejów miasta do końca XVIII wieku, Włoszczowa 2007; Z Matką Bożą Opiekunką Rodzin na ziemi włoszczowskiej, red. ks. T. Gacia, Kielce 2006.
- ↑ Historia
- ↑ Julita Nedza, Z dziejów kultu łaskami słynącego obrazu Najśw. Maryi Panny we Włoszczowej, w: Nasza Przeszłość, t. 36, 1971, s. 190.
- ↑ Krzysztof Urbański, Anna Wilk: Wirtualny Sztetl: Historia – Społeczność żydowska przed 1989 – Włoszczowa – (pol.). Muzeum Historii Żydów Polskich, 2010-03-05. [dostęp 2012-07-12].
- ↑ Włoszczowa
- ↑ Koronacja obrazu
- ↑ Mapy. e – turysta: Włoszczowa
- ↑ Dzielnice Włoszczowy – Potarganka
- ↑ Zespoły placówek oświatowych
- ↑ Licea
- ↑ Oświata zawodowa
- ↑ Biblioteka. [dostęp 2016-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-22)].
- ↑ Statut | Włoszczowskie Towarzystwo Historyczne, wth.wloszczowa.org [dostęp 2016-06-26] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-02] .
- ↑ Sala Królestwa Świadków Jehowy.
- ↑ a b Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-20] .
Linki zewnętrzne
- Włoszczowa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 721 .
- Historia żydowskiej społeczności we Włoszczowie na portalu Wirtualny sztetl
Bibliografia
- Janaczek S., Włoszczowa. Zarys dziejów miasta do końca XVIII wieku, Włoszczowa 2007;
- Gacia T., Z Matką Bożą Opiekunką Rodzin na ziemi włoszczowskiej, red. ks. T. Gacia, Kielce 2006.
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 51.4 N
- S: 50.1N
- W: 19.6 E
- E: 22 E
Autor: Megatron7667, Licencja: CC BY-SA 4.0
Budynek Biblioteki Publicznej we Włoszczowie.
Autor: Michaelus, Licencja: CC BY 3.0
Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny we Włoszczowie (zabytek nr rejestr. 226)
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Włoszczowa County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 51.06 N
- S: 50.60 N
- W: 19.69 E
- E: 20.25 E
Autor: kjb, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kaplica Wszystkich Świętych we Włoszczowie
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Włoszczowy, 2014
Włoszczowa w 1979r.
Autor: Paweł 'pbm' Szubert (talk), Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik we Włoszczowie
Autor: EmkeyTLW, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pozostałości po wczesnośredniowiecznym grodzie stożkowatym we Włoszczowie.
Autor: Hubert Waguła, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Włoszczowa Północ - przystanek
Tytuł: Włoszczowa : ziemia kielecka
Adres wydawniczy: Kielce : nakład [...] A. Badzian, 1913 ([miejsce nieznane] : J. R. i Ska)
Gatunek: pocztówka
Forma i typ: pocztówki
Opis fizyczny: [1] karta : ilustracja ; 9x14 cm
Współtwórcy: Badzian, Adam (1882-1926). Ilustracje Wydawca
Na rewersie oznaczenie: 89. Tytuł według nadruku na awersie. Rok wydania według nadruku na rewersie. Nazwa nakładcy według nadruku na rewersie; nazwa drukarza według akronimu na rewersie.
Autor: Megatron7667, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ul. Partyzantów we Włoszczowie.