Wężewo (powiat piski)

Artykuł

53°48′57″N 21°50′43″E

- błąd

38 m

WD

53°52'N, 21°55'E

- błąd

20768 m

Odległość

4 m

Wężewo
osada
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

piski

Gmina

Orzysz

Sołectwo

Wężewo

Liczba ludności (2011)

340

Strefa numeracyjna

87

Kod pocztowy

12-250

Tablice rejestracyjne

NPI

SIMC

0763962

Położenie na mapie gminy Orzysz
Mapa konturowa gminy Orzysz, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Wężewo”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Wężewo”
Położenie na mapie powiatu piskiego
Mapa konturowa powiatu piskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Wężewo”
Ziemia53°48′57″N 21°50′43″E/53,815833 21,845278

Wężewo (niem. Wensewen, 1938–1945 Wensen) – osada w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz, przy trasie Orzysz – Mikołajki.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego.

Nazwa

W dokumencie lokacyjnym (1483) - Springborn[1][2], jako nazwa miejsca nadania i zum Petrache[3], zapewne od właściciela istniejącego już w pobliżu młyna.
Na mapie Districtus Reinensis (1663) Józefa Naronowicza-Narońskiego - Węzowo[4].
W dokumentach krzyżackich: Wansoffen[2], (1512) Wansoffsky[5], Wensewen[6].

Historia

Około 2 kilometrów na północ od miejscowości, na lewym brze­gu jeziora Tyrkło, znajduje się Czerwone Pólko, zwa­ne Krwawym (niem. Rotes Feld). Hufce krzyżackie, idące na pod­bój Jaćwierzy, starły się w tym miejscu z ich woj­skami. Nazwa miejsca ma pochodzić od krwi, która zabarwiła okoliczne bagna na czerwono.
Komtur ryński Rudolf von Tippelskirchen odnowił przywilej Andrzejowi i Bartkowi Wężowskim[2] na młyn w Wężewie i 2,5 łana na prawie chełmińskim, lecz jak wynikało z przywileju, młyn istniał najprawdopodobniej już przed wojną trzynastoletnią - hatten vergangenen Kriege[7], czyli przed 1454 rokiem. Dan w Rynie r. 1496.[2] Wcześniej, w 1483 roku lokowano dobra na pra­wie magdeburskim na 10 łanach nadanych Maciejowi Wężewskiemu (Matthias Wansoffsky[1], Wansofsky[2]) przez komtura ryńskiego, Jerzego Ramunga von Rameg (Georg Ramung von Ramegk). Przywilej lokacyjny wymieniał, że Wężewski musiał wykonać jedną służbę kon­ną, ale otrzymywał 8 lat wolnizny. Młynarz w Wężewie zobowiązany był płacić czynsz w wysokości 6 grzywien i 6 tłustych gęsi. Młyn potwierdzono w spisie z 1517 roku. W 1506 roku kolejny komtur ryński, Rudolf von Tippelskirchen, nadał jeszcze jedno dobro, tym razem na 5 łanów. Otrzymali je Bartosz, To­masz, Grzegorz i Wojciech, na prawie magdeburskim, z obowiązkiem poło­wy służby; 5-letnią wolniznę mieli tylko do szarwarku. Otrzymali niższe sądownictwo w granicach swoich dóbr do czterech szelągów. Wężewo zobowiązano do oddawania płużnego. Wolni mogli zakładać barcie w swoich granicach, ale miód usieli zdać Krzyżakom za opłatą. Wkrótce musiały nastąpić jeszcze dal­sze nadania, gdyż w 1519 roku Wężewo posiadało już 40 łanów i według spisu służb pieszych Fussknechte było zobowiązane do 3 służb. Wymienione w spisie gospodar­czym Zakonu Krzyżackiego z począt­ków XVI w., które pełniły rolę wery­fikatora przemian osadniczych tego okresu oraz w popisie wojskowym z 1519 roku. Wężewo należało do parafii w Okartowie, administracyjnie podlegało rewi­rowi w Dąbrówce. Ze szlachty pochodził Wojciech Cholewa.
Według danych opublikowanych w 1823 roku w Wężewie było 5 gospodarstw z 53 mieszkańcami[8]. W 1857 roku Wężewo miało 111 mieszkańców i było majątkiem dwóch udziałowców. Byli to: właściciel ziemski Neumann i inspektor August Dargel[9]. W 1879 roku właścicielem dóbr był Alexander Neumann, majątek miał wielkość 665 hektarów[10].
Według danych z 1907 roku Wężewo był majątkiem o powierzchni prawie 630 ha, którego właścicielką była J. Neumann z domu Heink.Majątek dzierżawił Paul Kuhn. Działała tu destylarnia parowa[11].

Zabytki

Zabytki wpisane do rejestru zabytków:

  • Park dworski, założony na przełomie XIX i XX wieku - nr rej.: 592 z 31.03.1987.[12]

Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków:

  • Dawny cmentarz ewangelicki, założony w połowie XIX wieku[13].

Najstarszy zachowany nagrobek: Arthur Gawlick †1867 Gottlieb Gawlick †1863. Na cmentarzu kwatera rodowa rodziny Neumann[14].

Zespół dworsko-folwarczny z początków XX wieku:

  • Budynek straży pożarnej wzniesiony w latach 20. XX wieku[15].
  • Dwie stodoły z początku XX wieku[16][17].
  • Dwa magazyny[18][19].
  • Trzy obory z początku XX wieku[20][21][22].
  • Gorzelnia z początku XX wieku[23].
  • Brama[24].

Zobacz też

  • Wężewo

Przypisy

  1. ↑ a b Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 204.
  2. ↑ a b c d e Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 476.
  3. ↑ Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 66.
  4. ↑ Jan Szeliga Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 1997, ilustracja nr 2.
  5. ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 208.
  6. ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 223,224.
  7. ↑ Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 37.
  8. ↑ Dr. Leopold Krug, Alexander August Mützell Neues Topographisch-Statistisch-Geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats. Fünfter Band T-Z. Karl August Kümmel, Halle, 1823, s. 130.
  9. ↑ Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen. Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg, 1857 s. 302.
  10. ↑ Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I. Das Königreich Preussen. III. Lieferung. Die Provinz Ostpreussen Berlin, 1879, s. 204, 205
  11. ↑ Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I. Das Königreich Preussen. III. Band: Provinz Ostpreussen Nicolaische Verlags-Buchhandlung R. Stricker, Berlin 907, s. 468, 469.
  12. ↑ Karta zabytku - park
  13. ↑ Karta zabytku - cmentarz
  14. ↑ Tekla Żurkowska Mazurskie Cmentarze. Symbole w krajobrazie. Wydawnictwo Borussia, Olsztyn 2008, s. 142.
  15. ↑ Karta zabytku - straż pożarna
  16. ↑ Karta zabytku - stodoła1
  17. ↑ Karta zabytku - stodoła2
  18. ↑ Karta zabytku - magazyn1
  19. ↑ Karta zabytku - magazyn2
  20. ↑ Karta zabytku - obora1
  21. ↑ Karta zabytku - obora2
  22. ↑ Karta zabytku - obora3
  23. ↑ Karta zabytku - gorzelnia
  24. ↑ Karta zabytku - brama

Bibliografia

  • Grzegorz Białuński: Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1996, s. 254. ISSN 0585-3893.
  • Wojciech Kętrzyński: O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich.... Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1882, s. 653.
  • Barkowski, Otto. Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschunge. 11. Jahrgang, H. 1, s. 197–224, 1934.

Linki zewnętrzne

Gmina Orzysz
Wsie
Kolonia
Osady
Osady leśne
Integralne
części wsi

Gmina Orzysz

Media użyte na tej stronie

Warmian-Masurian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.52 N
  • S: 53.07 N
  • W: 19.05 E
  • E: 22.95 E
Pisz County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Pisz County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 53.92 N
  • S: 53.42 N
  • W: 21.39 E
  • E: 22.32 E
Orzysz (gmina) location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map