Węgiersko-polskie związki literackie

Gen. Józef Bem

Sándor Petőfi

(c) Roland von Bagratuni, CC-BY-SA-3.0

Prof. dr Jan Reychman

János Arany

Ferenc Molnár

Węgiersko-polskie związki literackie do wieku XVIII w Polsce były ograniczone do zainteresowania kronikami i wydarzeniami aktualnymi na Węgrzech. Informacje o Polsce przedostawały się na Węgry od średniowiecza za pomocą kontaktów o charakterze religijnym. Po XVIII wieku nastąpiło poszerzenie osiągnięć hungarologii polskiej. Od XIX wieku zaczęły ukazywać się obszerniejsze informacje na temat literatury węgierskiej, jednak dopiero w epoce romantyzmu szczególnie zwrócono uwagę na kulturę węgierską.

Historia

Początki

W XV i XVI wieku Akademia Krakowska była największą Alma Mater dla uczącej się młodzieży węgierskiej wynoszącej ponad 16% ogółu wszystkich studentów. Od roku 1466 do 1526 uczyło się w krakowskiej uczelni ponad 2300 studentów węgierskich, wśród których znaleźli się przyszli twórcy literatury narodowej. Popularnym powiedzeniem było wówczas Hungariae natum, Cracoviae educatum. W krakowskich drukarniach w tym czasie wychodziły najstarsze druki Janosza Sylwestra (węg. János Sylvester)^[1], tłumacza Nowego Testamentu, rozmówki Sebastiana Heydena („Colloquia puerilia”) z 1527. Jan Honter (łac. Johannes Honterus) z Siedmiogrodu napisał i opublikował w Krakowie 17 wydań gramatyki łacińskiej. Również prowincja Małopolska pozostająca w bliskiej łączności z Węgrami przyjmowała różne terminy węgierskie do języka potocznego oraz urzędowego; jobbagiones (servientes regis) wymieniają Akta Małopolskie z XIII wieku, „widekiem” nazywano w Krakowie powiat przed rokiem 1550 oraz hejnał grany z wieży kościoła mariackiego. Do mowy potocznej z tego okresu weszły określenia takie jak „segen legen”, „harum palcat”, „sakał” oraz węgierskie nazwy broni, ubioru, koni i uprzęży: hasarze, elearze, kurucy, sabaty, hajducy. Historyk Stanisław Orzechowski wywodził określenia polskiej nazwy „króla” od węgierskiego „kiraly” (czyt. kiraj).

Na Węgrzech schronił się również pisarz i humanista Paweł z Krosna. Natomiast w Krakowie przebywał znany poeta Balint Balassi. Po klęsce Węgrów pod Mohaczem w sierpniu 1526 roku, powstało wiele żałobnych wierszy napisanych przez polskich poetów. Wydano je w Krakowie w 1544 w tomiku Pannoniae luctus. Istnieją przypuszczenia, iż Adam Czahrowski, który walczył jako żołnierz na Węgrzech (także w Egerze^[2]) w XVI wieku, pisał również po węgiersku.

XIX wiek

Zainteresowanie Polaków kulturą węgierską wzrosło szczególnie w romantyzmie. W 1821 ukazały się w Polsce pierwsze tłumaczenia poezji Mihála Vörösmartyego i Sándora Petőfiego. W „Trybunie Ludów” w 1848 ukazało się wiele publikacji Adama Mickiewicza na temat Węgier, zaś gen. Józef Bem, naczelny wódz powstania węgierskiego 1848-1849, stał się postacią legendarną, opiewaną zarówno przez poetów polskich, jak i węgierskich. W powstaniu tym walczył m.in. Edmund Ślaski, Henryk Dembiński, a także 3-tysięczny legion polski pod wodzą gen. Józefa Wysockiego^[3].

W XIX wieku o walkach niepodległościowych narodu węgierskiego pisali m.in. Bolesław Prus, Jan Zachariasiewicz, Zygmunt Miłkowski; ogromną popularność zyskała proza Móra Jókaia. W XIX wieku ukazały się prace Józsefa Csehyego na temat literatury polskiej. W 1847 w Budapeszcie odbyła się prapremiera „Mazepy” Juliusza Słowackiego; zainteresowano się również w tym czasie twórczością Henryka Sienkiewicza, Józefa Ignacego Kraszewskiego i Aleksandra Fredry.

XX wiek

W 1910 ukazała się w Polsce pierwsza antologia węgierskiej nowelistyki (przekł. Cz. Łukaszewicz).

W 1952 na Uniwersytecie Warszawskim utworzono katedrę filologii węgierskiej. W 1974 na Uniwersytecie w Debreczynie powstał Zespół Badań Polonistycznych.

Motywy węgierskie w niektórych polskich utworach literackich

• Pannoniae luctus – zbiór poezji (Kraków, 1544)

Motywy polskie w niektórych węgierskich utworach literackich

• Europica Varietas (Kassa, 1620) pol. tłum. Mártona Csombora podróż po Polsce (Warszawa, 1961) – Márton Szepsi Csombor
• Lengyel mezőkön, tábortűz mellett – Gyóni Géza (Przemyśl, 1914)
• Kocham twój kraj – antologia węgierskiej poezji o Polsce (Kraków, 1971)^[4]
• Walijscy bardowie – János Arany
• Opowiadania węgierskie (1951)
• Mandaryn wielki kozak (1968)
• Dzikie gęsi (1973)
• Happening (1979)

Węgierscy filolodzy i badacze zajmujący się literaturą polską

• Mihály Bába (ur. 1922)
• Dávid Czvittinger (1675/1679?–1743)
• István Csapláros (1910–1994)
• Tibor Csorba (1906–1985)
• Adorján Divéky (1880–1965)
• Lajos Hopp (ur. 1927)
• Grácia Kerényi (1925–1985)
• Sándor Kozocsa (1904–1991)
• István Mészáros (1891–1964)
• Ferenc Molnár (1878–1952)
• Ferenc Pákozdy (1903–1992)
• György Radó (1912–1994)
• Éva Sebők (ur. 1927)
• István Sötér (1913–1988)
• János Tomcsányi (1873–1935)

Niektórzy polscy filolodzy i badacze zajmujący się literaturą węgierską

• Kazimiera Iłłakowiczówna (1892–1983)
• Bolesława Jaroszewska (1865–1920)
• Antoni Lange (1861 lub 1863–1929)
• Jan Reychman (1910–1975)
• Andrzej Sieroszewski

Zobacz też

• Polak, Węgier, dwa bratanki, i do szabli, i do szklanki
• Stosunki polsko-węgierskie

Przypisy

Bibliografia

• Jan Reychman: Ze stosunków kulturalnych polsko-węgierskich w epoce oświecenia, Warszawa 1960
• Pogranicze polsko-węgierskie od Orawy do Pienin w XIX i na początku XX wieku, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Szczawnicy 2002
• Dávid Czvittinger: Specimen Hungariae Literatae (1711)
• J. Reychman, István Csapláros, Andrzej Sieroszewski: Studia z dziejów polsko-węgierskich stosunków literackich i kulturalnych. Wrocław 1969
• Jan Pogonowski: Petőfi w Polsce, 1933.
• Jan Pogonowski: Jókai w Polsce, 1935.
• György Radó: Adam Mickiewicz et l’idée de la liberté, 1970.

Linki zewnętrzne

• Strona oficjalna Węgierskiego Instytutu Kultury w Warszawie. magyarintezet.hu. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-13)].
• Artykuł Między ciekawością a solidarnością. Przełomowe wydarzenia w historii Polski w oczach historyków węgierskich XIX i XX wieku. free.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-18)].
• Artykuł Ćwierćwiecze badań polonistycznych w Debreczynie. delfin.unideb.hu. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-02-15)].
• Węgierscy studenci na Uniwersytecie Krakowskim (węg.)