Węgorzewo

Węgorzewo

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Centrum miasta, po lewej kościół Świętych Piotra i Pawła (wrzesień 2008)
Herb
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	węgorzewski
Gmina	Węgorzewo
Data założenia	1335[1], 1398[2]
Prawa miejskie	1412–1467/68 i od 4 kwietnia 1571
Burmistrz	Krzysztof Kołaszewski
Powierzchnia	10,87 km²
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość	11 438[3][4] 1051,3 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	11-600, 11-601
Tablice rejestracyjne	NWE
Położenie na mapie gminy Węgorzewo Węgorzewo
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Węgorzewo
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Węgorzewo
Położenie na mapie powiatu węgorzewskiego Węgorzewo
54°12′50″N 21°44′29″E/54,213889 21,741389
TERC (TERYT)	2819034
SIMC	0977947
Urząd miejski ul. Zamkowa 3 11-600 Węgorzewo
Strona internetowa
BIP

Węgorzewo (dawniej Węgobork^[5], niem. Angerburg^[6], lit. Ungura, maz. Wéngobork) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie węgorzewskim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Węgorzewo. Od 1 stycznia 2002 miasto powiatowe. Węgorzewo leży na Mazurach^[7], w historycznych Prusach Dolnych^[8][9], na obszarze dawnej Galindii^[10].

Według danych z 1 stycznia 2018 Węgorzewo liczyło 11 438 mieszkańców^[3].

Położenie

Według danych z 22 lipca 2015 r. powierzchnia miasta wynosiła 11 km²^[11].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. suwalskiego, a w latach 1999–2001 do powiatu giżyckiego.

Podział administracyjny

Węgorzewo jest podzielone na:

• osiedle I − położone na prawym brzegu rzeki Węgorapy
• osiedle II – położone na lewym brzegu rzeki Węgorapy,

Istnieje też nieoficjalny podział miasta, w którym wyróżnia się:

• osiedle Kopernika − położone w sąsiedztwie kościoła Matki Bożej Fatimskiej
• osiedle Chrobrego − położone przy ulicach Bolesława Chrobrego i Jana Pawła II, przy Komendzie Powiatowej Policji,
• osiedle Południe – rejon domów jednorodzinnych położony przy drodze krajowej nr 63

Częściami miasta Węgorzewa są Sobin i Janówko^[12].

Historia

Widok miasta w 1684 roku

Okolice dzisiejszego Węgorzewa do XIII w. zamieszkiwali Galindowie. Między 1260 a 1283 rokiem obszar został opanowany przez Krzyżaków, którzy w 1312 zbudowali w pobliżu miejsca wypływu Węgorapy z Mamr drewniany zamek, zwany Angerburg, przy którym w 1335 powstała osada przyzamkowa^[13][14]. Zamek był niszczony w 1365 i 1397 przez Litwinów. Nowy zamek usytuowano w 1398 roku 2 kilometry na północny wschód od poprzedniego, na wyspie rzecznej. W tym samym roku przy zamku powstała osada rzemieślnicza. Rok później (1399) została ona lokowana pod nazwą Angeraw, a w 1412 roku otrzymała prawa miejskie – miasto nazwano od zamku Angerburg (w 1450 roku przy hołdzie objazdowym Ludwiga von Erlichshausena wymieniana jest rada i ławnicy z Angerburga)^[15]. Wskutek działań wojny trzynastoletniej oraz niewystarczającej liczby osadników (m. in. zbyt mało wsi czynszowych) lokacja miasta nie powiodła się - miasto Angerburg zostało przekształcone w targową osadę zagrodniczą, w czasie wojny został również zniszczony pierwszy kościół^[16]. W latach 70. XV wieku, niedaleko zamku, powstała nowa osada czynszowa nazywana początkowo Geratową Wolą (Gerothwol), potem Nową Wsią (Neudorf); w 1510 wymieniana jest w dokumentach). W 1479 wybudowano w osadzie kaplicę, a w 1491 biskup warmiński Łukasz Watzenrode wydał pozwolenie na wybudowanie kościoła. Nowa Wieś otrzymała przywilej lokacyjny w 1514. Była ona zaczątkiem miasta, a 4 kwietnia 1571 roku miejscowość uzyskała ponownie prawa miejskie, nadane przez księcia Albrechta Fryderyka Hohenzollerna. Wtedy osada między miastem a zamkiem otrzymała nazwę Wola (Freyheit, Schloβfreyheit, Churfürstliche Freyheit).

Pieczęcie Węgorzewa w książce z XVIII w.

Nagrobek na cmentarzu ofiar I Wojny Światowej w Węgorzewie

W 1656 miasto zostało doszczętnie zniszczone w czasie najazdu sprzymierzonych z Rzecząpospolitą Tatarów. Po tych zniszczeniach i wyludnieniach rozwijało się wskutek żywiołowej kolonizacji polskich osadników z Mazowsza. W tym czasie nosiło dwie nazwy: niemiecką Angerburg (od nazwy zamku) i polską Węgobork (przyswojenie nazwy niemieckiej). Kolejną klęskę miasto przeżyło w latach 1709–1710 w czasie epidemii dżumy, w której wyniku zmarło niemal 13 tysięcy mieszkańców miasta i całego starostwa węgorzewskiego^[17]. W 1730 wprowadzono oświetlenie ulic latarniami. W 1734 na węgorzewskim zamku gościł król Stanisław Leszczyński – uciekał z kraju przed wojskami rosyjskimi, które wyniosły na tron polski Augusta III Sasa. Z Węgorzewa Stanisław Leszczyński udał się do Francji.

Panorama Węgorzewa na starej pocztówce

W roku 1740 arianin inżynier Jan Władysław Suchodolec (syn Samuela Suchodolskiego ze Starej Różanki) zbudował wodociąg. Woda doprowadzona była do studzien miejskich i do najwyższych pięter węgorzewskiego zamku. W 1829 otwarto pierwsze na Mazurach seminarium nauczycielskie, kształcące niemiecką kadrę nauczycielska. Ożywienie miasta spowodował rozwój żeglugi na jeziorach mazurskich i wybudowanie linii kolejowej. Do 1945 Węgorzewo było węzłem kolejowym, z którego rozchodziło się pięć linii (do dziś została tylko jedna do Kętrzyna, ale w 1992 zawieszono ruch osobowy). W czasie I wojny światowej toczyły się w okolicy walki między wojskami niemieckim a rosyjskimi. W latach międzywojennych Węgorzewo stało się popularnym letniskiem i ośrodkiem sportów wodnych. W styczniu 1945 roku miasto zostaje zajęte przez oddziały 2 armii gwardyjskiej III Frontu Białoruskiego^[18] (zabudowa miasta zniszczona została w około 80% przez Armię Czerwoną). Podczas walk ginie ok. 1500 żołnierzy radzieckich^[18].

W 1945 miasto włączone zostało do Polski pod nazwą Węgobork (od 1946 Węgorzewo^[19]). Jego dotychczasowa, niemiecka ludność zastąpiona została polskimi ekspatriantami. W latach 1945–1975 i od 2002 Węgorzewo pełni funkcje miasta powiatowego.

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rybackie Węgorzewo^[20].

Zabytki i turystyka

Zamek

Kościół św. Piotra i Pawła

Ratusz

• Zamek krzyżacki z 1398 r., przebudowany w pierwszej połowie XVIII w. w stylu barokowym. W połowie XIX w. zamek został zaadaptowany na sąd i więzienie. Po zniszczeniach w czasie II wojny światowej odbudowany i przeznaczony na cele kulturalne. Jest to budowla trójskrzydłowa, obejmująca nieregularny dziedziniec, otwarta w stronę rzeki Węgorapy. W skrzydle północnym znajduje się brama wjazdowa. Zachowała się także okrągła baszta;
• późnogotycki kościół św. Piotra i Pawła z lat 1605–11, powiększony o transept w 1729 r. i dobudowaną wieżę w połowie XVIII w., hełm z latarnią z 1826 r. Późnorenesansowe wyposażenie wnętrza, ołtarz główny i ambona z XVII w. Nad portalem wieży umieszczone są herby barona Fryderyka zu Dohna i Andrzeja von Kreutzena – fundatorów kościoła. Obok płyta nagrobna starosty Hansa von Auera, z 1659 r.;
• ratusz z XIX w. przy ul. Zamkowej, przed wojną budynek Urzędu Finansowego, obecnie siedziba Urzędu Miasta i Gminy;
• kamieniczki z XIX w. przy ulicach Zamkowej, Teatralnej, Pionierów i placu Wolności;
• pałac i park z 1. połowy XIX w.;
• budynek Szkoły Podstawowej nr 1 (dawniej garnizon) z XIX w.;
• budynek dworca kolejowego z XIX w.;
• kompleks budynków Jednostki Wojskowej z XIX w.;
• kompleks budynków dawnego zakładu Betehsda z XIX w.;
• dawne cmentarze Betehsdy z XVIII w. przy ul. Teatralnej i Rolnej
• dwie kaplice cmentarne z przełomu XIX/XX w.;
• cerkiew prawosławna z początku XX wieku (parafialna) – dawna kaplica baptystów;
• kościół Dobrego Pasterza wybudowany w latach 1912–13;
• kościół bizantyjsko-ukraiński św. Krzyża z lat 1930–33;
• Muzeum Kultury Ludowej przy ul. Portowej;
• jezioro Mamry;
• Kanał Młyński;
• przystań rybacka i jachtowa, kursują tu statki pasażerskie.

Demografia

Według danych z 31 grudnia 2014 r. miasto miało 11 661 mieszkańców^[21].

• Piramida wieku mieszkańców Węgorzewa w 2014 roku^[22].

Wspólnoty wyznaniowe

Dawny kościół ewangelicki pw. św. Krzyża (wzn. w latach 1930–1933), obecnie cerkiew greckokatolicka Świętego Krzyża

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą:

• Kościół Boży w Polsce (Kościół Chrześcijański ZOE)^[23]
• Kościół Greckokatolicki w Polsce (parafia Świętego Krzyża)^[24]
• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP (filiał Węgorzewo podległy parafii w Giżycku)^[25]
• Kościół Rzymskokatolicki (parafia św. Piotra i Pawła^[26], parafia wojskowa św. Barbary^[27] oraz prowadzone przez księży salwatorianów: parafia Dobrego Pasterza oraz parafia Matki Bożej Fatimskiej^[28])
• Kościół Zielonoświątkowy (zbór Jezusa Chrystusa)^[29]
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny (parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła)^[30]
• Świadkowie Jehowy: zbór Węgorzewo^[31][32].

Oświata

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Węgorzewie
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Janusza Korczaka w Węgorzewie
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Węgorzewie

Szkoły ponadpodstawowe

• Liceum Ogólnokształcące im. Gen. Mariusza Zaruskiego w Węgorzewie
• Technikum w Węgorzewie
• Zespół Szkół Zawodowych w Węgorzewie
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna

Szkoły dla dorosłych

• Liceum dla Dorosłych
• Szkoła Policealna

Kultura

Przystań żeglarska nad Węgorapą (sierpień 2012)

W mieście swoją siedzibę ma Węgorzewskie Centrum Kultury organizujące imprezy miejskie. Najbardziej znane to:

• Dni Węgorzewa
• Międzynarodowy Festiwal Dziecięcych i Młodzieżowych Zespołów Folklorystycznych Mniejszości Narodowych
• Regionalny Festiwal Kultury Łowieckiej
• Naturalnie Mazury Festiwal Music & More
• Międzynarodowy Jarmark Folkloru
• Beach Party Węgorzewo

Media

• Węgorzewo.tv
• Gazeta Olsztyńska z dodatkiem Węgorzewski Tydzień

Sport

W mieście swą siedzibę ma klub piłkarski „Vęgoria” Węgorzewo. W sezonie 2006/2007 grał w klasie okręgowej, w I grupie warmińsko-mazurskiej. Zajął w niej 2.miejsce i po barażach z Romintą Gołdap (3:0 w, 1:1 d) awansował do IV ligi warmińsko-mazurskiej. Po reformie rozgrywek, awansował do III ligi podlasko-warmińsko-mazurskiej, w której grał 3 sezony (2008/2009–2010/2011). W tym ostatnim sezonie „Vęgoria” spadła do IV ligi warmińsko-mazurskiej, w której grała w sezonach 2011/2012–2013/2014. Obecnie gra w klasie okręgowej.

Sportowcy

• Dorota Kozakiewicz (kajakarstwo)
• Katarzyna Kozakiewicz (kajakarstwo)
• Marcin Tokarz (lekkoatletyka)
• Izabela Mendyk (lekkoatletyka)
• Klaudia Nazarowicz (lekkoatletyka)
• Jakub Moskal (lekkoatletyka)
• Hubert Dunin Borkowski (lekkoatletyka)

E-sport

W Węgorzewie działa również uczniowski klub e-sportowy „Elovego”^[33], skupiający się na promocji e-sportu i ocieplaniu wizerunku gier komputerowych w Polsce. Klub ma na swoim koncie organizację turnieju e-sportowego „Elovego E-Sports Cup – Turniej Counter Strike GO”^[34], w którym wzięło udział 16 drużyn z całej Polski.

Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej

Miasto Węgorzewo jest miastem garnizonowym. Rozmieszczony jest tutaj 11 Mazurski Pułk Artylerii im. gen. Józefa Bema.

Transport

Główne ciągi transportowe

• ul. S. Jaracza – ul. Zamkowa – ul. gen. J. Bema – ul. Łuczańska
• ul. Armii Krajowej
• pl. Grunwaldzki – ul. 11 Listopada

Główne skrzyżowania

• pl. Grunwaldzki
• ul. Zamkowa – ul. Armii Krajowej
• ul. Zamkowa – ul. 3 Maja

Trasy wylotowe

• ul. Łuczańska ⇒ droga krajowa nr 63 – Giżycko, Łomża, dalej droga krajowa nr 61 Warszawa
• ul. Stefana Jaracza ⇒ droga wojewódzka nr 650 – Kętrzyn, dalej Olsztyn
• ul. Armii Krajowej ⇒ droga krajowa nr 63 – Rudziszki
• ul. 11 Listopada ⇒ droga wojewódzka nr 650 – Gołdap, dalej Suwałki
• ul. Jasna ⇒ Kal
• al. Wojska Polskiego ⇒ Stręgiel

Drogi krajowe i wojewódzkie przebiegające przez miasto

• 63 – Sławatycze – Węgorzewo – Rudziszki; w mieście: ul. Armii Krajowej – ul. Zamkowa – ul. gen. J. Bema – ul. Łuczańska
• 650 – Stara Różanka – Węgorzewo – Gołdap; w mieście: ul. S. Jaracza – ul. Zamkowa – ul. Targowa – ul. 11 Listopada

Przejście graniczne Perły – Kryłowo w gminie Węgorzewo to planowane polsko-rosyjskie drogowe przejście graniczne dla małego ruchu graniczego.

Transport zbiorowy

Do Węgorzewa obecnie nie docierają pociągi pasażerskie PKP – ruch pasażerski został zawieszony w 1992 roku, a towarowy – w 2000 roku. Najbliższa stacja kolejowa z czynnym ruchem pasażerskim PKP znajduje się w pobliskim Giżycku. Jednak w latach 2008–09 w okresie wakacji i we wrześniu (w soboty i niedziele) odbywały się kursy pociągów turystycznych pod zarządem Stowarzyszenia Hobbystów Kolejowych, a od 2013 roku pod zarządem Stowarzyszenia Kolejowych Przewozów Lokalnych (2013 – w weekendy, 2014 i 2016 – codziennie). Lokalne i dalekobieżne połączenia autobusowe obsługiwane są przez Arriva – Oddział w Węgorzewie. Ważną rolę odgrywa również PPKS Suwałki. Węgorzewo posiada dalekobieżne połączenia autobusowe z Warszawą, Gdańskiem, Olsztynem, i Suwałkami. Lokalne autobusy kursują do Gołdapi, Giżycka, Kętrzyna i miejscowości powiatu węgorzewskiego.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie^[35]:

• Leffrinckoucke (Francja) – od 1996
• Rottenburg (Niemcy) – od 1996
• Jaworów (Ukraina) – od 1996
• Niemenczyn (Litwa) – od 2008

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Węgorzewie
• Kraina Wielkich Jezior Mazurskich
• Seven Festival

Przypisy

Bibliografia

• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia, Mazury – przewodnik. Białystok: Agencja „TD” – Wydawnictwo Turystyczne, 1996, seria: „Seria z Żółwikiem”. ISBN 83-902165-3-1.
• Max Toeppen: Historia Mazur. Przyczynek do dziejów krainy i kultury pruskiej. Olsztyn: Wspólnota Kulturowa „Borussia”, 1998, s. 520. ISBN 83-900380-3-X.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Węgorzewa
• Węgobork, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 255 .
• II pokój toruński