Węgrzce (województwo małopolskie)
Artykuł | 50°7′12″N 19°58′10″E |
---|---|
- błąd | 39 m |
WD | 50°9'N, 20°2'E, 50°7'9.91"N, 19°58'21.65"E |
- błąd | 19560 m |
Odległość | 3 m |
wieś | |
![]() Węgrzce | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Wysokość | |
Liczba ludności (31.12.2021) | 3329[3] |
Strefa numeracyjna | 12 |
Kod pocztowy | 32-086[4] |
Tablice rejestracyjne | KRA |
SIMC | 0344343 |
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
![]() |
Węgrzce – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zielonki. Leży na północ od Krakowa, przy DK7 do Warszawy.
Do 1954 r. istniała gmina Węgrzce.
Integralne części miejscowości: Czekaj, Sudół[5].
Położenie
Węgrzce według regionalizacji fizycznogeograficznej położone są na Płaskowyżu Proszowickim (342.23), należącym do makroregionu Niecka Nidziańska (342.2), w podprowincji Wyżyna Małopolska (342)[6][7]. Wzdłuż zachodniego skraju miejscowości przebiega droga krajowa nr 7, w pobliżu jej wschodniej granicy przepływa natomiast Sudół Dominikański, lewy dopływ Białuchy (Prądnika)[1].
Większa część miejscowości[a] położona jest w otulinie Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego[8].
Pod względem administracyjnym wieś zlokalizowana jest w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zielonki, w jej południowo-wschodniej części, około 6,5 km w linii prostej na północ od centrum Krakowa[1][2]. Graniczy z następującymi jednostkami[1][9][10][11]:
- miejscowością Bosutów (gmina Zielonki) od północy[b] oraz od wschodu,
- miejscowością Dziekanowice (gmina Zielonki) od wschodu,
- Dzielnicą XV Mistrzejowice miasta Kraków od południowego wschodu,
- Dzielnicą IV Prądnik Biały miasta Kraków od południa,
- miejscowością Bibice (gmina Zielonki) od zachodu.
Biorąc pod uwagę powierzchnię wynoszącą 462,61 ha[12] Węgrzce są trzecią co do wielkości miejscowością w gminie Zielonki obejmującą 9,52% powierzchni gminy[1][13][c].
Najwyżej położony obszar wsi znajduje się na jej północno-zachodnim skraju (w pobliżu DK7) na wysokości około 308 m n.p.m., najniższy na krańcu południowo-wschodnim, w korycie potoku Sudół Dominikański, u zbiegu granic Węgrzc, Dziekanowic i Dzielnicy XV Mistrzejowice, na wysokości około 230 m n.p.m.[1][2]
Pod względem historycznym Węgrzce były wsią dóbr prestymonialnych kapituły katedralnej krakowskiej położoną w powiecie proszowickim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku[14]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.
Etymologia
Węgrzce to nazwa o charakterze etnicznym, utworzona od Węgrów (ludzi pochodzących z Węgier). Dawna nazwa wsi Vengerce oznaczała dosł. wieś Węgrów. Za koncepcją tą przemawia prawdopodobna obecność w tych okolicach osadników lub jeńców węgierskich, co znalazło odzwierciedlenie w nazwach kilku innych, okolicznych wsi, wywodzących się, jak się przypuszcza, z języka węgierskiego (por.: Batowice od báttya – stryj, Bibice od bíbic – czajka, Boleń od bölény – tur, żubr, Bosutów od bosszú – zemsta[15].
Historia
- Na terenie dzisiejszych Węgrzc odkryte zostały groby szkieletowe datowane na 2500–1700 p.n.e., czyli pochówki zmarłych w pozycji skurczowej wraz z narzędziami codziennego użytku.
- Wieś Węgrzce powstała za panowania Bolesława Krzywoustego (1102–1138).
- 1350 – pierwsza wzmianka o wsi Węgrzce[16]. Nosiła wówczas nazwę Vangerce i była prawdopodobnie zamieszkana przez Węgrów.
- 1440 – dzisiejsze Węgrzce otrzymują przywilej lokacyjny.
- 1490 – nazwa wsi brzmi już Wągercze.
- 1581 – kolejna nazwa: Wękrcze.
- 1887 – budowa Węgrzeckiego fortu GHW 47a.
- 1906–1907 – Stanisław Wyspiański mieszka w Węgrzcach. Późnym latem 1906 zakupił w Węgrzcach okazały dom i przeniósł się tam z żoną. W domu tym zorganizował także pracownię. Jednak w tym okresie życia artysta był już bardzo schorowany i z pracowni rzadko korzystał – powstało w niej tylko kilka rysunków. W Węgrzcach artysta napisał swoje dwa ostatnie dramaty – "Zygmunt August" i "Juliusz II". Latem 1907 w jego domu odbyły się głośne dożynki z udziałem przyjaciół artysty i mieszkańców.
- 1914 – w celu odsłonięcia pola ostrzału fortu zabudowa wsi (wraz z domem Wyspiańskiego) została zrównana z ziemią.
- 1922 – powstanie jednostki straży pożarnej w Węgrzcach.
- 19 stycznia 1945 – wyzwolenie spod okupacji niemieckiej.
- 1969 – w stulecie urodzin Wyspiańskiego, w miejscu jego domu ustawiono kamienny obelisk z tablicą pamiątkową.
- 1974 – postawienie pamiątkowego obelisku ku czci Stanisława Wyspiańskiego.
- 1976 – utworzenie parafii w Węgrzcach.
- 1980 – odsłonięcie Pomnika Żołnierzy Armii Radzieckiej i Mieszkańców Poległych w Czasie II Wojny Światowej.
Demografia
Liczba mieszkańców Węgrzc w ciągu ostatnich kilkunastu lat zwiększyła się o ok. 50%, przekraczając poziom 3,3 tys. osób w roku 2020.
Źródła danych oraz rodzaje (nazwy) i terminy spisów, jeśli dostępne:
- 1787[17];
- 1789[17] – Lustracja dymów i podanie ludności;
- 1808[18] – Spis wojskowy ludności Galicji;
- 1921[19] – Pierwszy Powszechny Spis Ludności – dane na 30. września;
- 1931[19] – Drugi Powszechny Spis Ludności – dane na 9. grudnia;
- 1988[20] – Narodowy Spis Powszechny 1988 – dane na 6. grudnia;
- 2002[20] – Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 – dane na 20. maja;
- 2003, 2004 i 2006[21] oraz 2009–2021[3] – dane własne Urzędu gminy Zielonki na 31. grudnia danego roku.
Zabytki
- Fort pancerny główny 47a „Węgrzce”. Obiekt został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[22].
Inne
- Budynek podworski franciszkanek z XIX/XX w. oraz pozostałości dawnego parku ze stawami. Dwór wraz z otoczeniem stanowi własność Wojewódzkiej Stacji Doświadczalnej Oceny Odmian.
- Pomnik ku pamięci żołnierzy Armii Radzieckiej – „Żołnierzom Armii Radzieckiej, poległym w dniach 17–18 stycznia 1945 r. oraz poległym i pomordowanym przez okupantów hitlerowskich mieszkańców gminy, społeczeństwo w 35 rocznice wyzwolenia”
- Obelisk na miejscu domu Stanisława Wyspiańskiego – „Na tym miejscu stał dom, w którym spędził ostatnie miesiące życia wrzesień 1906 – listopad 1907 Stanisław Wyspiański”
Oświata
W Węgrzcach funkcjonują następujące placówki oświatowe[23][24][25]:
- 3 przedszkola:
- Niepubliczne Przedszkole „Chata Skrzata” filia w Bibicach (ul. B4 15) utworzone w 2010 r.[d] – 49 przedszkolaków;
- Niepubliczne Przedszkole „Kubusiowy Ogród” (ul. A4 16) utworzone w 2014 r. – 55 przedszkolaków;
- Przedszkole Bajkolandia 2 (ul. B4 44a) utworzone w 2015 r. – 68 przedszkolaków;
- Niepubliczna Placówka Oświatowo-Wychowawcza Ekoland (ul. A9 2) utworzona w 2016 r., która prowadzi zajęcia taneczne, baletowe oraz capoeiry dla dzieci i dorosłych;
- Niepubliczna Placówka Doskonalenia Nauczycieli "Perfectus" (ul. Warszawska 15[e]) utworzona w 2018 r., która prowadzi kursy doskonalące dla nauczycieli.
W 2000 r. w budynku wielofunkcyjnym w Węgrzcach zostało utworzone przedszkole samorządowe. Jego siedzibę przeniesiono do Bibic w 2004 r., do budynku przy ul. Tadeusza Kościuszki 56 zajmowanego wcześniej przez tamtejszą szkołę podstawową[23][26]. Obecnie przedszkole to funkcjonuje jako Przedszkole Samorządowe w Węgrzcach z siedzibą w Bibicach.
Najbliższą szkołą podstawową, obejmującą swym obwodem Węgrzce jest Szkoła Podstawowa im. Stanisława Wyspiańskiego w Bibicach[23][27].
Zobacz też
- Węgrzce - wieś w województwie dolnośląskim, w powiecie wołowskim, w gminie Wińsko.
- Węgrzce Wielkie – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie wielickim, w gminie Wieliczka.
- Parafia św. Andrzeja Boboli w Węgrzcach
- Węgrzce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 260 .
Uwagi
- ↑ Z wyjątkiem fragmentów położonych po zachodniej stronie DK7 - to obszar otuliny Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie oraz niewielkiego obszaru na południe od linii ulic: A10 – A9 – B4 – B1.
- ↑ Według danych serwisu OpenStreetMap Węgrzce od północy graniczą z miejscowością Boleń (gmina Zielonki), a nie z Bosutowem, co wynika z innego (prawdopodobnie błędnego) oznaczenia przebiegu granicy między Boleniem a Bosutowem.
- ↑ Granice miejscowości pokrywają się z granicami sołectwa.
- ↑ Działalność rozpoczęło we wrześniu 2011 r.
- ↑ Początkowo siedziba placówki znajdowała się w Kacicach.
Przypisy
- ↑ a b c d e f Wydawnictwo COMPASS: Mapa turystyczna gminy Zielonki. [dostęp 2021-02-28].
- ↑ a b c Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-02-28].
- ↑ a b Strona gminy Zielonki – Ludność. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1459 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Węgrzce na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Mezoregiony fizycznogeograficzne. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-02-28].
- ↑ Jerzy Solon et al. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. „Geographia Polonica”. 2 (91). s. 143–170.
- ↑ Węgrzce na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Formy ochrony przyrody. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-02-28].
- ↑ BIP Miasta Kraków - Mapki dzielnic. [dostęp 2021-02-28].
- ↑ Strona gminy Zielonki – Plan ulic w miejscowościach Bosutów i Boleń. [dostęp 2021-09-22].
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. wkładka (mapa: Miejscowości dzisiejszej gminy Zielonki według katastru galicyjskiego 1848 r.).
- ↑ Strona gminy Zielonki: struktura powierzchni wg sołectw. [dostęp 2021-02-28].
- ↑ Geoportal krajowy >> Warstwa: Państwowy Rejestr Granic. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-02-28].
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 101.
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 33–35.
- ↑ Pradzieje i średniowiecze, ZZJPK, Kraków 1995, s. 167
- ↑ a b Wyżga 2009 ↓, s. 79.
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 107.
- ↑ a b Wyżga 2009 ↓, s. 135.
- ↑ a b GUS Bank Danych Lokalnych - dane dla jednostek terytorialnych. [dostęp 2021-07-08].
- ↑ BIP gminy Zielonki - informacje o jednostkach pomocniczych. [dostęp 2021-07-07].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 .
- ↑ a b c Kuratorium Oświaty w Krakowie - Rejestr Szkół i Placówek Oświatowych (dane na 31.05.2021). [dostęp 2021-09-10].
- ↑ NPOW Ekoland - Plan zajęć. [dostęp 2021-09-10].
- ↑ NPDN Perfectus - O nas. [dostęp 2021-09-10].
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 213.
- ↑ Strona gminy Zielonki - Informacje o sieci szkół. [dostęp 2021-09-10].
Bibliografia
- Mateusz Wyżga: W tej pięknej ziemi. Gmina Zielonki od średniowiecza do czasów współczesnych. Zielonki: Urząd Gminy Zielonki, Wydawnictwo Attyka, 2009. ISBN 978-83-926248-7-5.
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
- N: 50.59 N
- S: 49.07 N
- W: 18.92 E
- E: 21.55 E
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Kraków County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 50.34 N
- S: 49.87 N
- W: 19.50 E
- E: 20.37 E
Autor: Luxetowiec, Licencja: CC BY-SA 4.0
Węgrzce, gm. Zielonki, os. Słoneczne Błonia