Władysław Żwański

Władysław Żwański
Błękit, Butrym, Iskra
Ilustracja
mjr Władysław Żwański
major piechoty major piechoty
Data i miejsce urodzenia

10 lipca 1896
Widziszki (Litwa)

Data i miejsce śmierci

1 lipca 1948
Dąbrowa-Tworki

Przebieg służby
Lata służby

1915–1948

Siły zbrojne

Lesser Coat of Arms of Russian Empire.svg Armia Imperium Rosyjskiego
Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie
Narodowa Organizacja Wojskowa
Sign (cross) of Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) at plaque in Sanok.jpg Narodowe Siły Zbrojne
Narodowe Zjednoczenie Wojskowe

Jednostki

178 rezerwowy batalion piechoty
14 Syberyjski Pułk Strzelecki
38 Batalion Śmierci (38 DP)
Samodzielna Brygada Strzelców Polskich
14 Pułk Strzelców Polskich (4 DSP)
14 pułk piechoty
D.O.K. Nr IV
71 pułk piechoty
PKU Grodzisk

Stanowiska

dowódca plutonu
dowódca kompanii
kierownik referatu w D.O.K. Nr IV
dowódca batalionu
kwatermistrz pułku
komendant PKU Grodzisk
szef sztabu Okręgu III NZW Białystok
komendant Okręgu III NZW Białystok

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-ukraińska
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Złoty Krzyż Zasługi Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Medal Brązowy za Długoletnią Służbę Medal Zwycięstwa (międzyaliancki) Krzyż św. Jerzego IV stopnia (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława III klasy (Imperium Rosyjskie)
Pomnik ppłk. Władysława Żwańskiego w miejscu śmierci – Dąbrowa-Tworki.

Władysław Żwański h. Rawicz, ps. „Błękit”, „Butrym”, „Iskra” (ur. 10 lipca 1896[a] w Widziszkach k. Wiłkomierza na Litwie, zm. 1 lipca 1948 w Dąbrowie-Tworkach) – major piechoty Wojska Polskiego i Narodowych Sił Zbrojnych, podpułkownik Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, przedostatni komendant Okręgu III NZW Białystok[b].

Życiorys

Syn Jana i Joanny z Juszkiewiczów, posiadaczy małego majątku rolnego. W roku 1908 rozpoczął naukę w prywatnym gimnazjum w Wiłkomierzu. Absolwent II Szkoły Realnej w Petersburgu, w której zdał maturę (1915). Od sierpnia 1915 roku odbywał przeszkolenie rekruckie w 178 rezerwowym batalionie piechoty armii rosyjskiej stacjonującym w Starej Russie. Następnie odbył kurs oficerski w I Szkole Chorążych w Oranienbaumie, który ukończył w lecie 1916 roku uzyskując stopień chorążego. W czerwcu 1917 roku trafił na front rosyjsko-niemiecki w Kurlandii jako młodszy oficer 11 kompanii w 14 Syberyjskim Pułku Strzeleckim (wchodzącym w skład 4 Syberyjskiej Dywizji Strzeleckiej). Od sierpnia 1917 r. walczył jako młodszy oficer 3 kompanii w 38 Batalionie Śmierci, stanowiącym oddział uderzeniowy 38 Dywizji Piechoty. Z końcem tego roku (w dniu 19 grudnia) został zdemobilizowany (przed demobilizacją przebywał w szpitalu z powodu rany odniesionej w sierpniu 1917 r. pod Rygą), kończąc służbę w armii rosyjskiej w stopniu chorążego i będąc odznaczonym Krzyżem św. Jerzego IV stopnia z laurem (nadawanym przez zebrania żołnierskie wyróżniającym się w walce oficerom, jako szczególny znak uhonorowania) oraz Orderem św. Stanisława III klasy z mieczami i kokardą[1].

Działalność niepodległościową rozpoczął jeszcze podczas swej służby w armii carskiej, zostając (w listopadzie 1917 r.) członkiem Związku Wojskowych Polaków w Rosji. Następnie działał, pod okupacją niemiecką, w polskiej konspiracji wojskowej na terenie Połocka. Zagrożony aresztowaniem ze strony Niemców wyjechał z Połocka do rodziny w Rostowie nad Donem, gdzie rozpoczął pracę jako urzędnik biurowy. W końcu listopada 1918 r. zgłosił się ochotniczo w Noworosyjsku do służby w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Polskich (stawił się wówczas na stacji zbornej zwanej Kompanią Kadrową), a w styczniu 1919 roku (również jako ochotnik) został w Odessie wcielony do 4 Dywizji Strzelców Polskich gen. Lucjana Żeligowskiego. Jako młodszy oficer kompanii oficerskiej (zwanej Legią Rycerską) oraz dowódca plutonu strzelców, wchodzących w skład I batalionu 14 Pułku Strzelców Polskich, walczył z bolszewikami pod Tyraspolem i nad Dniestrem[1][2][3].

Po powrocie do niepodległej Polski otrzymał, z dniem 30 czerwca 1919 roku, przydział do służby w 14 pułku piechoty (wchodzącym w skład 4 Dywizji Piechoty). W jego szeregach, jako dowódca kompanii strzeleckiej w II batalionie, uczestniczył w wojnach: polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej. Walczył w Małopolsce Wschodniej oraz na Wołyniu i Podolu. 16 marca 1920 roku wziął udział w bitwie pod Olewskiem, gdzie zasłużył się w zdobyciu rosyjskiego pociągu pancernego „Komunist”[c]. W czasie radzieckiej kontrofensywy brał udział w walkach odwrotowych od Berezyny po Wisłę, a podczas polskiego kontruderzenia ponownie walczył w Małopolsce Wschodniej. Za wykazane męstwo i odwagę odznaczony został Orderem Virtuti Militari kl. V[4], nadanym Dekretem Wodza Naczelnego L. 2864 z dnia 13 kwietnia 1921 roku[5] (w uzasadnieniu nadania orderu podano: „Por. Żwański odznacza się niezwykle zimną krwią, podziwu godną brawurą w ogniu i nadzwyczaj umiejętnym prowadzeniem swojej kompanii z nadzwyczaj bystrą orientacją.”)[1].

Na dzień 1 czerwca 1921 roku nadal pełnił, w randze porucznika, służbę w 14 pułku piechoty[6] (z dniem 7 maja 1921 r. objął dowództwo kompanii kadry batalionu zapasowego 14 pp[7]). Pod koniec listopada 1921 r. ogłoszono dekret L. 3355 Wodza Naczelnego o formalnym przyjęciu por. piech. Władysława Żwańskiego do Wojska Polskiego, z zaliczeniem do rezerwy armii i powołaniem do służby czynnej[8]. Dekretem Naczelnika Państwa i Wodza Naczelnego z dnia 3 maja 1922 r. (L. 19400/O.V.) został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dnia 1 czerwca 1919 r. i 1870. lokatą w korpusie oficerów piechoty[9]. W lecie 1923 roku ukończył kurs doszkalający zorganizowany przy warszawskim D.O.K. Nr I. W okresie dwudziestolecia międzywojennego kontynuował swą karierę wojskową. Początkowo nadal w szeregach włocławskiego 14 pp[10][11], w którym pełnił między innymi funkcje dowódcy kompanii strzeleckiej i dowódcy kompanii c.k.m. Na rok 1923 zajmował 1725. lokatę pośród kapitanów piechoty[12], a w roku 1924 była to już 1243. lokata wśród kapitanów korpusu piechoty[13].

W sporządzonym na przełomie 1926 i 1927 roku przez Szefa Departamentu Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych płk. Szt. Gen. Józefa Zamorskiego „Wykazie imiennym poruczników i kapitanów – dowódców kompanii i baonów na froncie” – zaliczono kpt. Żwańskiemu 21-miesięczny okres dowodzenia kompanią (czas dowodzenia oddziałami bojowymi na froncie obliczano od dnia 1 czerwca 1919 r. do dnia 1 marca 1921 r.)[14].

Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego[d] awansowany został do stopnia majora w korpusie oficerów piechoty, ze starszeństwem z dnia 1 stycznia 1928 roku i 203. lokatą[15]. W marcu 1928 roku oceniany był następująco przez gen. dyw. Władysława Junga inspekcjonującego włocławski pułk: „Bez przydziału w 14 pp – taktycznie dobry. Proponuję wyznaczyć go na dowódcę baonu w 14 pp”[16]. Zarządzeniem Ministra Spraw Wojskowych – marszałka Józefa Piłsudskiego – opublikowanym w dniu 26 kwietnia 1928 r.[e], mjr. Władysław Żwański został przeniesiony macierzyście z 14 pułku piechoty do kadry oficerów piechoty, z równoczesnym przydziałem do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi na stanowisko referenta[17]. Pod koniec 1928 roku zajmował 202. lokatę wśród majorów korpusu piechoty ze swego starszeństwa[18] i jako nadetatowy oficer 14 pp pełnił nadal służbę w D.O.K. Nr IV[19]. W roku 1930, jako oficer sztabu D.O.K. Nr IV (kierownik Referatu Organizacyjnego), zajmował 570. lokatę łączną na liście starszeństwa majorów piechoty (była to 191. lokata w swoim starszeństwie)[20].

W dniu 26 marca 1931 roku ogłoszono jego przeniesienie z Dowództwa Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi do 71 pułku piechoty w Zambrowie, na stanowisko dowódcy batalionu[21]. Służąc w tym pułku[22] zajmował w 1932 roku – 172. lokatę wśród majorów piechoty w swoim starszeństwie[23]. W Dzienniku Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 1933 roku ogłoszono jego przesunięcie na stanowisko kwatermistrza 71 pułku piechoty[24] (stanowisko to objął w czerwcu 1933 roku[25]). Służąc w tym pułku zajmował na dzień 1 lipca 1933 roku – 407. lokatę łączną pośród majorów korpusu piechoty (była to jednocześnie 166. lokata w swoim starszeństwie)[26]. 7 czerwca 1934 roku ogłoszono przeniesienie mjr. Żwańskiego do Powiatowej Komendy Uzupełnień Grodzisk celem odbycia praktyki poborowej[27]. W grudniu 1934 roku został zatwierdzony na stanowisku komendanta PKU Grodzisk[25][28] (stanowisko to zajmował od września 1934 r.). Piastując tę funkcję zajmował w dniu 5 czerwca 1935 roku – 293. lokatę łączną wśród majorów piechoty (była to jednocześnie 128. lokata w starszeństwie)[29]. Na dzień 23 marca 1939 roku nadal pełnił służbę jako komendant KRU Grodzisk Mazowiecki[30] (z dniem 1 lipca 1938 r. przemianowano Powiatową Komendę Uzupełnień Grodzisk Mazowiecki na Komendę Rejonu Uzupełnień Grodzisk Mazowiecki[f]) i zajmował 45. lokatę wśród majorów piechoty w swoim starszeństwie[31]. Po wybuchu II wojny światowej objął stanowisko komendanta garnizonu Grodzisk Mazowiecki. Brał udział w kampanii wrześniowej – wraz z podległą Komendą Rejonu Uzupełnień ewakuował się na wschód unikając niewoli.

Działalność konspiracyjna

Na terenie powiatu Grodzisk Mazowiecki rozpoczął działalność konspiracyjną w Narodowej Organizacji Wojskowej (organizował oddziały samoobrony NOW w tym powiecie)[g]. Poszukiwany przez okupanta niemieckiego przeniósł się na teren powiatu Ostrów Mazowiecka, gdzie się ukrywał. Od listopada 1942 roku działał w Narodowych Siłach Zbrojnych, w których zajmował między innymi stanowisko komendanta Powiatu NSZ Ostrów Mazowiecka[h] (posługiwał się wówczas pseudonimem „Butrym”, a podporządkowane mu oddziały liczyły wiosną 1944 roku 616 żołnierzy zorganizowanych w 5 kompanii). Po wkroczeniu Armii Czerwonej na teren podległego mu powiatu, zakończył działalność podziemną i w dniu 23 września 1944 roku wstąpił do służby w LWP. Z dniem 23 lutego 1945 r. został powołany na stanowisko komendanta Rejonowej Komendy Uzupełnień w Ciechanowie. W tym czasie prowadził jednocześnie działalność konspiracyjną – organizował fałszywe dokumenty, w tym odroczenia od służby wojskowej dla żołnierzy NSZ i AK. Pod koniec marca 1945 roku, po dekonspiracji, zagrożony aresztowaniem przez Informację Wojskową, zdezerterował[i] (został zatrzymany przez grupę operacyjną jednakże udało mu się uciec) i nawiązał kontakt z nowo powstałymi strukturami Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. W dniu 10 kwietnia 1945 r. objął stanowisko szefa Wydziału III (operacyjnego) Komendy Okręgu NZW Białystok (kryptonim „Chrobry”[j]). Posługiwał się już wówczas pseudonimem „Iskra”. W tym też okresie został awansowany do stopnia podpułkownika[k], a od dnia 22 września 1945 roku zajmował stanowisko szefa sztabu Komendy Okręgu NZW Białystok. W dniu 4 kwietnia 1946 roku został mianowany komendantem Okręgu III NZW Białystok i używał od tej pory pseudonimu „Błękit”. Podległe mu siły liczyły wówczas około 6 tysięcy żołnierzy. W swej ówczesnej działalności starał się załagodzić panujące napięte stosunki z białostockimi strukturami WiN, ograniczył również zakres działań zbrojnych na rzecz działalności propagandowej. Podpułkownik Żwański był zdecydowanie przeciwny ujawnianiu się swych podwładnych w związku z ogłoszoną w dniu 22 lutego 1947 r. ustawą amnestyjną. Na przeprowadzonej w dniu 17 marca 1947 roku odprawie komendantów powiatów podjął decyzję o pozostaniu w konspiracji[l]. Efektem ogłoszonej amnestii oraz działań organów aparatu bezpieczeństwa był drastyczny spadek liczebności podległych mu oddziałów, które na początku 1948 roku liczyły zaledwie od 300 do 600 żołnierzy. W tym czasie nie istniały już, zlikwidowane przez służby bezpieczeństwa, Komenda Obszaru i Komenda Główna NZW. Podległymi sobie (w ramach Okręgu III NZW) oddziałami ppłk. Żwański kierował wówczas samodzielnie i w zasadzie jednoosobowo (pozostali członkowie komendy zrezygnowali już wtedy z działalności konspiracyjnej bądź też ujawnili się)[1].

Śmierć

Podpułkownik Władysław Żwański zginął 1 lipca 1948 roku w wyniku akcji grupy operacyjnej UB-KBW z Białegostoku, podszywającej się pod rozbity szwadron z 6 Wileńskiej Brygady AK. Zwabiony został wraz z trzema podwładnymi do wsi Dąbrowa-Tworki, gdzie doszło do strzelaniny. W akcji po stronie UB uczestniczyło 9 osób: referent powiatowego urzędu bezpieczeństwa publicznego Wysokie Mazowieckie starszy sierżant Tadeusz Krawczuk, agent „Karpiński” (Antoni Plewka „Węgorz” – dezerter z 6 Wileńskiej Brygady AK, współpracujący z UB[1]) oraz 7 żołnierzy KBW. Z miejsca zdarzenia udało się zbiec dwóm ludziom podpułkownika „Błękita”: Tadeuszowi Malinowskiemu pseudonim „Bimbo” oraz Czesławowi Tymińskiemu pseudonim „Mściwy”. W wyniku strzelaniny poległ adiutant Władysława Żwańskiego – N.N. „Zawisza” oraz przypadkowa kobieta. Obecnie w miejscu śmierci pułkownika znajduje się pomnik upamiętniający poległych[3].

Miejsce pochówku Władysława Żwańskiego jest nieznane. Wiadomo, że jego ciało przewieziono do miejscowości Wysokie Mazowieckie, a stamtąd prawdopodobnie do Białegostoku.

Rodzina

W dniu 5 lutego 1925 roku zawarł związek małżeński z Jadwigą Łada, z którą mieli syna Zbigniewa Arkadiusza (ur. 14 czerwca 1923 r.) i córkę Hannę Marię (ur. 16 maja 1932 r.). Żona zmarła w roku 1933, a po jej śmierci Władysław Żwański związał się z Lucyną Adrian, z którą mieli syna Janusza[1]. Pierwszy syn Władysława Żwańskiego, porucznik Zbigniew Żwański „Noc”, był dowódcą oddziału NZW w powiecie Ostrów Mazowiecka.

Ordery i odznaczenia

Uwagi

  1. W starszych dokumentach jako datę urodzenia Władysława Żwańskiego podawano dzień 27 czerwca 1896 r. lub 30 czerwca 1896 roku.
  2. Ostatnim, nieformalnym, dowódcą Okręgu III NZW Białystok był Kazimierz Żebrowski „Bąk”.
  3. Według części źródeł bitwa ta miała miejsce w dniu 17 marca 1920 roku, a zdobyty pociąg pancerny nazywał się BP 56 „Kommunar”.
  4. Zarządzenie z dnia 18 lutego 1928 r. o sygnaturze B.P.L. 5261/III.28.
  5. Zarządzenie o sygnaturze B.P.L. 10001-II-28.
  6. Nowa nazwa zaczęła obowiązywać od dnia 1 września 1938 roku.
  7. Według niektórych źródeł początkowo związał się ze strukturami ZWZ-AK, działającymi na terenie gminy Długosiodło.
  8. Od kwietnia 1944 r. komenda ta, jako Komenda Powiatu o kryptonimie „XIII/11”, wchodziła w struktury Okręgu NSZ Białystok (kryptonim „XIII”).
  9. Według niektórych danych dezercja z szeregów LWP miała miejsce dopiero w kwietniu 1945 roku.
  10. W lutym 1946 r. kryptonim ten zmieniono na „XV”.
  11. Awans ten, według różnych źródeł, nastąpił w dniu 15 maja 1945 r. lub 4 lipca 1945 roku.
  12. Większość podwładnych opowiedziała się wówczas za ujawnieniem, w związku z czym ppłk. Żwański wydał rozkaz o zakazie ujawniania się pod groźbą kary śmierci.

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k Władysław Żwański „Butrym”, „Iskra”, „Błękit” ↓.
  2. Ppłk Władysław Żwański „Błękit” – bohater niezłomny ↓.
  3. a b Pułkownik Władysław Żwański „Błękit” – Żołnierz Wyklęty ↓.
  4. Jednodniówka 14 Pułku Piechoty 1934 ↓, s. 42.
  5. Dziennik Personalny MSWojsk. ↓, Nr 16 z 23 IV 1921, s. 810.
  6. Spis oficerów służących czynnie w dniu 01.06.1921 ↓, s. 63, 976.
  7. Ciesielski 2008 ↓, s. 99.
  8. Dziennik Personalny MSWojsk. ↓, Nr 40 z 23 XI 1921, s. 1513.
  9. Lista starszeństwa oficerów zawodowych 1922 ↓, s. 69.
  10. Rocznik oficerski 1923 ↓, s. 164.
  11. Rocznik oficerski 1924 ↓, s. 156.
  12. Rocznik oficerski 1923 ↓, s. 421.
  13. Rocznik oficerski 1924 ↓, s. 364.
  14. Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Wykazy imienne kapitanów - dowódców kompanii i baonów na froncie - 1926/27 - część I ↓, s. 356.
  15. Dziennik Personalny MSWojsk. ↓, Nr 5 z 21 II 1928, s. 47.
  16. Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Referat Personalny GISZ – opinie z kursów o oficerach ↓, s. 111.
  17. Dziennik Personalny MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 IV 1928, s. 141.
  18. Rocznik oficerski 1928 ↓, s. 185.
  19. a b Rocznik oficerski 1928 ↓, s. 127.
  20. Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty 1930 ↓, s. 136.
  21. Dziennik Personalny MSWojsk. ↓, Nr 3 z 26 III 1931, s. 101.
  22. Rocznik oficerski 1932 ↓, s. 599.
  23. Rocznik oficerski 1932 ↓, s. 34.
  24. Dziennik Personalny MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 VI 1933, s. 128.
  25. a b Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Obsada personalna – majorowie ↓, s. 78.
  26. Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty 1933 ↓, s. 26.
  27. Dziennik Personalny MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 VI 1934, s. 159.
  28. Dziennik Personalny MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 XII 1934, s. 255.
  29. Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty 1935 ↓, s. 24, 182, 183, 194.
  30. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 847.
  31. a b Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 21.
  32. Wierzyński 1929 ↓, s. 23.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

PL Epolet pplk.svg
Naramiennik podpułkownika Wojska Polskiego (1919-39).
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
Mjr Władysław Żwański.jpg
Autor: Szczur14pp, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mjr Władysław Żwański, oficer 14 pułku piechoty - przetworzone zdjęcie ze zbiorów Mariana Ropejko
POL Medal Za Długoletnią Służbę Brązowy BAR.svg
Baretka: Brązowy Medal za Długoletnią Służbę
Dąbrowa-Tworki - Pomnik ppłk. Władysława Żwańskiego.jpg
Autor: Adam-dalekie-pole, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik upamiętnia miejsce śmierci ppłk. Władysława Żwańskiego. Miejsce pochówku pozostaje do dzisiaj nieznane.
RUS Imperial Order of Saint George ribbon.svg
Ribbon bar of the Imperial Military Order of Saint George. The Russian Empire.
Sign (cross) of Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) at plaque in Sanok.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Znak Narodowych Siły Zbrojnych (NSZ) na tablicy pamiątkowej w Sanoku