Władysław Dzierżyński

Władysław Dzierżyński
Владислав Дзержинский
Ilustracja
pułkownik lekarz pułkownik lekarz
Data i miejsce urodzenia

11 marca 1881
Oziembłowo

Data i miejsce śmierci

20 marca 1942
Zgierz

Przebieg służby
Siły zbrojne

Armia Imperium Rosyjskiego
Wojsko Polskie

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa

Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi
Rodzinny dwór w Oziembłowie (Dzierżynowie) po rekonstrukcji na pocz. XXI w.; elewacja boczna.
Dawny szpital Kasy Chorych w Łodzi im. prez. I. Mościckiego; obecnie Szpital Kliniczny im. N. Barlickiego, przy ul. S. Kopcińskiego 22.
Władysław Dzierżyński po cywilnemu
Willa Władysława Dzierżyńskiego w Łodzi przy ul. E.Orzeszkowej 7; stan współczesny
Zbiorowa mogiła 100 rozstrzelanych Polaków w lasach w okolicy miejscowości Lućmierz-Las, w której spoczywa Władysław Dzierżyński
Strona tytułowa części 1. podręcznika neurologii prof. W. Dzierżyńskiego; 1925 r.

Władysław Dzierżyński (ros. Владислав Эдмундович Дзержинский, ur. 11 marca 1881 w Oziembłowie, zm. 20 marca 1942 w Zgierzu) – polski lekarz neurolog i psychiatra, profesor uniwersytetu w Jekaterynosławiu, autor pierwszego polskiego podręcznika akademickiego do neurologii, pułkownik lekarz Wojska Polskiego, najmłodszy z dzieci Edmunda, brat Feliksa Dzierżyńskiego.

Życiorys

Jego rodzicami byli Edmund (1839–1882) i Helena z Januszewskich (1850–1896). Ojciec pochodził ze starej polskiej rodziny szlacheckiej h. Sulima[1], był emerytowanym profesorem gimnazjalnym fizyki i matematyki. Matka pochodziła z rodziny inteligenckiej; była córką Ignacego Januszewskiego – cenionego wileńskiego profesora, specjalisty od zagadnień komunikacji i drogownictwa. Miał liczne rodzeństwo: siostry: Aldonę (1870–1966)[a], Jadwigę (1871–1949) i Wandę (1878–1892)[b] oraz braci: Stanisława (1872–1917), Kazimierza (1875–1943)[c], Feliksa (1877–1926) i Ignacego (1879–1953)[d]. Dwoje tu nie wymienionych zmarło w bardzo młodym wieku.

Urodził się 11 marca[2] 1881 roku w rodzinnym majątku w Oziembłowie[3] pod Stołpcami (Białoruś), którego nazwę po ukończeniu w 1880 r. nowego domu rodzice zmienili na Dzierżynowo[4]. Od 1892 roku uczył się w I Gimnazjum w Wilnie, potem w I Gimnazjum w Petersburgu, które ukończył w 1900 roku. W tym samym roku podjął studia medyczne na wydziale medycznym Uniwersytetu Moskiewskiego, które ukończył w 1906 roku. Po otrzymaniu dyplomu podjął pracę w ośrodku psychiatrycznym w miejscowości Buraszewo[5]. Od 1908 pracował jako pozaetatowy ordynator w moskiewskiej przychodni neurologicznej u prof. Władimira Rotha. Tytuł doktora nauk medycznych otrzymał w Moskwie w 1911 r. na podstawie dysertacji Onto-, filo- i histogeneza nadnercza. W 1913 r. został ordynatorem Gubernialnego Szpitala Ziemskiego w Charkowie[e]. W tym samym roku opublikował swoją najbardziej znaną pracę dotyczącą zaburzeń rozwojowych pod nazwą Dystrophia periostalis hyperplastica familiaris (rodzinne zwyrodnienie okołokostne rozrostowe). W 1915 r. został mianowany docentem na Uniwersytecie Charkowskim, w Katedrze neurologii i psychiatrii.

Podczas I wojny światowej służył m.in. w szpitalu wojskowym w Penzie. Był też na froncie w Karpatach.

Jeden ze współorganizatorów Uniwersytetu w Jekaterynosławiu, m.in. wraz z chirurgiem, prof. Wincentym Tomaszewiczem[6], na którym otrzymał tytuł profesora w 1919 roku (w wieku 38 lat). Od 1920 roku dziekan Wydziału Lekarskiego, a w 1921 roku wybrany prorektorem tego uniwersytetu. Podczas działalności w Rosji wydał drukiem 92 prace naukowe[7].

W końcu pierwszej połowy 1922 roku wyjechał do Polski[f]. Tu wstąpił do Wojska Polskiego w randze podpułkownika lekarza, ze starszeństwem od 1 lipca 1919 roku[8].

Otrzymał przydział do 10. Szpitala Wojskowego w Przemyślu. Tu też rozpoczął pracę nad pierwszym polskim podręcznikiem akademickim do neurologii, którego pierwszy tom pt. „Podręcznik Chorób Nerwowych – Neurologia ogólna” ukazał się w 1925, tom drugi z podtytułem „Neurologia szczegółowa” opublikował w 1927 roku. Publikację tę zadedykował „Wojskowej Służbie Zdrowia Odrodzonej Polski”.

Prawdopodobnie w połowie 1928 przeniósł się do Krakowa, gdzie podjął pracę w 5. Wojskowym Szpitalu Okręgowym. Poza tym prowadził prywatną praktykę lekarską w swoim gabinecie w Krakowie przy al. J. Słowackiego 60[9]. W 1930 wygrał konkurs[10], z wysoko ustawioną poprzeczką wymaganych kwalifikacji, na ordynatora oddziału neurologicznego w nowo oddanym do użytku – 25 kwietnia 1930 – najnowocześniejszym podówczas szpitalu w Polsce, w Szpitalu Kasy Chorych w Łodzi im. prez. I. Mościckiego (obecnie Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Łodzi im. N. Barlickiego przy ul. S. Kopcińskiego). W związku z wygranym konkursem zwrócił się – jako czynny wojskowy – o przeniesienie do Łodzi, co dokonało się rozkazem ministra spraw wojskowych z czerwca 1930 r.; tu na stanowisko st. ordynatora oddziału neurologicznego w tutejszym 4. Okręgowym Szpitalu Wojskowym[11].

2 grudnia 1930 roku Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki nadał mu stopień pułkownika ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 roku i 7. lokatą w korpusie oficerów sanitarnych, w grupie lekarzy. Jednocześnie zezwolił mu na nałożenie oznak nowego stopnia przed 1 stycznia 1931 roku[12].

Kontynuował prywatną praktykę mieszkając w tym czasie w centrum miasta, przy ul. R. Traugutta 5 (w pobliżu Grand Hotelu). W roku 1933 roku został zastępcą członka Tymczasowego Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Neurologicznego. W roku 1936 wszedł do grona założycieli oddziału łódzkiego PTN, którego został pierwszym prezesem. Po sądowej rejestracji Polskiego Towarzystwa Neurologicznego w 1937 roku został wybrany na członka Zarządu Głównego PTN. Z dniem 30 czerwca 1934 przeszedł w wojsku w stan spoczynku. Prawdopodobnie odszedł też z pracy w szpitalu wojskowym. W latach 30. przeszedł operację raka szczęki, co później wiązało się z koniecznością noszenia protezy podniebienia. Niedługo przed wojną zbudował lub zakupił okazałą modernistyczną willę przy ul. E. Orzeszkowej 7 w willowej dzielnicy Łodzi na Julianowie (zachowała się), w której mieszkał do czasu aresztowania przez Niemców w lutym 1942 roku.

Po wybuchu II wojny światowej, zapewne ze względu na wiek (58 lat), nie został powołany do czynnej służby wojskowej. Po rozpoczęciu okupacji niemieckiej w Łodzi (od 8 września) uniknął aresztowania podczas pierwszej fali prześladowań łódzkiej inteligencji (w ramach „Intelligenzaktion”) przez miejscowe gestapo w listopadzie 1939 r., ponieważ wcześniej zadeklarował narodowość białoruską[13]. Pomimo tego został jednak usunięty z pracy w szpitalu Kasy Chorych. Ordynaturę po nim objął jego dotychczasowy podwładny, Niemiec z pochodzenia – dr Oskar Winter. W związku z tym prywatna praktyka lekarska stała się jedynym źródłem jego utrzymania. Prowadził ją w swojej willi przy ówczesnej Nelkenweg 7 (wcześniej i obecnie E. Orzeszkowej)[14].

Przez długi czas w historiografii łódzkiego AK utrzymywał się mylny pogląd, że był pierwszym szefem Służba Zdrowia Okręgu AK w Łodzi[g].

Aresztowany 13 lutego 1942 r. podczas dużej fali zatrzymań w okręgu łódzkim AK. Najpierw osadzony w więzieniu łódzkiej policji i gestapo przy Robert-Koch-Str. (S. Sterlinga) 16. Stąd już ok. 15 lutego przewieziony do Rozszerzonego Więzienia Policyjnego na Radogoszczu (Erweitertes Polizeigefängnis, Radegast). Tu najpierw umieszczony na ogólnej sali więziennej, ale po kilku dniach – prawdopodobnie za sprawą dra Oskara Wintera, który w tym czasie był również lekarzem łódzkich więzień – przeniesiony na izbę chorych, gdzie były nieco lepsze warunki bytowania. Według współwięźnia – Mieczysława Sudry – dr Winter odnosił się do prof. Dzierżyńskiego przez cały czas jego pobytu na Radogoszczu z szacunkiem i pomagał mu w miarę swoich możliwości. Inni współwięźniowie wspominają, że przez cały czas pobytu w tym więzieniu wyróżniał się godną postawą. Nie ulegał wachmanom radogoskim. Gdy z innymi był wypędzany na apele nie krył się przed ich razami, schodził spokojnie, z podniesioną głową. Taka postawa groziła przynajmniej ciężkim pobiciem[15].

Zginął 20 marca 1942 r., podczas zgierskiej egzekucji 100 Polaków na ówczesnym pl. Stodół[16][17][18][19]. Egzekucja była odwetem za zastrzelenie w Zgierzu, 6 marca tego roku dwóch gestapowców, przez członka AK Józefa Mierzyńskiego, w trakcie ujawniania przez niego miejsca ukrycia broni. Mimo że Niemcy znali sprawcę, celem sterroryzowania narodu polskiego zastosowali zbiorową odpowiedzialność. Była to największa publiczna egzekucja nie tylko na terenie Kraju Warty i jedna z największych na terenie całego okupowanego przez Niemców obszaru Polski. Pozostaje do źródłowego wyjaśnienia przyczyna dołączenia profesora do straconych w tej egzekucji[h].

Ciała ofiar egzekucji zostały zakopane na terenie lasu lućmierskiego (niedaleko drogi Zgierz – Ozorków). Dziś upamiętnia to miejsce, oprócz zaznaczonego w lesie miejsca pochówku, niewielki obelisk stojący przy drodze ze Zgierza do Ozorkowa (fragment trasy Łódź – Gdańsk). Natomiast w miejscu egzekucji stoi pomnik, a sam plac nosi miano Placu Stu Straconych.

Dzierżyński był postrzegany przez współpracowników jako wysokiej klasy lekarz i naukowiec, który chętnie dzielił się swoją wiedzą np. ze swoimi asystentami. Między innymi wśród nich był w latach 1930–1936 późniejszy twórca polskiej neurochirurgii – prof. Adam Kunicki (1903–1989)[20]. W życiu codziennym był jednak nieco oschłym człowiekiem i ascetą, chociaż służył bezinteresowną pomocą np. podczas pobytów w rodzinnym Dzierżynowie, lecząc tam okoliczną ludność. Zapalony myśliwy[21]. W końcu lat 30. aktywnie współuczestniczył w ostrym konflikcie pomiędzy łódzkimi lekarzami pochodzenia nieżydowskiego a żydowskiego z pozycji antysemickiej[22]. W gronie rodzeństwa Dzierżyńskich najbliższe stosunki łączyły go z siostrą Aldoną i bratem Feliksem, chociaż nie podzielał jego poglądów.

16 marca 1928 r. został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi[23].

Rodzina

Władysław Dzierżyński był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy z Zofią Siła-Nowicką, którą poślubił w maju 1905 roku. Poznał ją poprzez jej brata – Aleksandra (1878–1941), kolegę z uczelni, a później stryja znanego mecenasa i doradcy „Solidarności” w latach 1986–1989 – Władysława Siły–Nowickiego (1913–1994). W maju 1906 r. urodziła im się córka – Zofia. Małżeństwo rozpadło się na początku lat 20.[i] Zofia Siła-Nowicka zmarła w 1943 w Ałma-Acie. Ich córka, Zofia Kowalewska, zmarła w Moskwie w 1984 roku.

Po raz drugi ożenił się z Katią (Katarzyną; 1888–1976), primo voto Awierianową, wdową po carskim prokuratorze, który zginął podczas rewolucji październikowej. Ślub wzięli w Jekaterynosławiu 8 lutego 1922 roku, niedługo przed wyjazdem do Polski. Pochowana została na cmentarzu prawosławnym na Dołach w Łodzi, przy ul. Telefonicznej (w pobliżu spoczywa jej córka – Wiera).

Katarzyna z pierwszego małżeństwa miała córkę – Wierę, która jeszcze przed wojną ukończyła medycynę[j].

Po II wojnie światowej w Łodzi zamieszkała jego siostra[24] – Aldona (1870–1966), która wzięła dwukrotnie udział w próbie ratowania gen. Fieldorfa, ps. „Nil” – na prośbę żony generała: raz po aresztowaniu, drugi raz po wyroku. Obie interwencje zakończyły się niepowodzeniem. Natomiast dzięki jej wstawiennictwu nie wykonano wyroku śmierci na jej krewnym, Władysławie Siła-Nowickim z oddziału „Zapory” WiN-u. Spoczywa w części katolickiej na cmentarzu Doły.

Dorobek naukowy

Władysław Dzierżyński opisał zespół, określany w starszym polskojęzycznym piśmiennictwie jako „zespół Dzierżyńskiego” (dystrophia periostalis hyperplastica familiaris; rodzinne zwyrodnienie okołokostne rozrostowe).

Autor pierwszego polskiego podręcznika akademickiego z zakresu neurologii, który został wydany w 1925 pod tytułem Podręcznik chorób nerwowych. Część I: Neurologia ogólna. W przedmowie do tej publikacji (tom I) prof. Kazimierz Orzechowski, polski neurolog, napisał:

Autor zebrał w niej podstawowe wiadomości ze wszystkich działów medycyny, konieczne do głębszego wniknięcia we właściwą klinikę neurologiczną. Znajdujemy tu zebrane razem w zwięzłą całość wiadomości, których trzeba było dotąd szukać w rozlicznych podręcznikach odpowiednich gałęzi medycyny. (...) Dotychczas liczni słuchacze naszych Wszechnic wiadomości neurologiczne, które znajdują w Jego książce, czerpać byli zmuszeni z dzieł w obcych pisanych językach. Tutaj otrzymają je w dźwiękach ojczystej mowy, które trwalej i wnikliwiej skojarzą i zapamiętają, zyskując ponadto na treści dzieła, przewyższającego wartością większą część używanych obecnie przez medyków podręczników, a z najlepszemi wytrzymującego porównania. (...) Autor książki jest w naszej literaturze zupełnie nieznanym. Jest on jednym z tych wielu, „którzy wrócili na Ojczyzny łono”, przynosząc ze sobą chęć szczerą do pracy, popartą rozległem doświadczeniem i dużą wiedzą. W osobie Prof. Dzierżyńskiego zyskuje neurologja polska pracownika nieprzeciętnej miary.

Podobno podręcznik ten służył studentom medycyny na polskich akademiach jeszcze do końca lat 60.

Wybrane publikacje

  • Epilepsia corticalis s. partialis continua. „Journal Nevropat. i Psikhiat. ... Korsakova”, 1910, No. 10, s. 532–557 i 1912 r., s. 783–757
    • to samo w: „Psikhiat. Gazeta”, Petrogrod 1916, No. III, s. 38–43.
  • К изучению о Кожевниковской эпилепсии, Москва 1910.
  • Развитие надпочечных желез, их гистогенез, онтогенез и филогенез. Москва: тип. Имп. Моск. ун-та, 1911.
  • Клинические наблюдения в области невропатологии: К учению о хореях, полиомиэлитах и полиоэнцефалитах. 1912.
  • Myoclonia Unverricht’a. „Żurnał newropatologii i psikhiatrii im. Korsakowa”, 1910, No. 10, s. 971–1012.
  • Diagnosis of progressive chronic amyotrophies; neuromyogenic progressive amyotrophy. „Obozr. Psikhiat., Nevrol.”, No. XVII, 1912, s. 471–480.
  • Клинические наблюдения в области невропатологии. Москва, 1912.
  • Reflex amyotrophy and ascending neuritis. „Medicine Journal”, Kharkov, No. 14, 1912, s. 95–101.
  • Dystrophia periostalis hyperplastica familiaris[25]. 1913.
  • Przypadek syringomyelii z zanikami mięśniowymi różnego pochodzenia. „Medycyna i Kronika Lekarska”, No. 47(16), 1913, s. 311–313.
  • Pseudoparalysis progressiva luetica sive paralysis stationaris luetica. „Medicinskij Obozr.”, No. 79, 1913, s. 52–61.
  • Reflex and cerebral amyotrophies. „Nevrologiczeskij Vestnik”, No. 20. Kazan 1913, s. 794–843.
  • Symptomocomplex produced by thrombosis of the posterior inferior cerebellar artery. „Medicine Journal”, Kharkov, No. 15, 1913, s. 231–243.
  • Indications for surgical interference in acromegaly. „Voprosy Psikhiat. i Nevrol.”, 1914, No 3, s. 241–246.
  • Преждевременное сращение черепных швов. „Юбилейный сборник проф. Н. Ф. Мельникова-Разведенкова”, Харьков 1914.
  • Relation of epilepsy to abolished function of ductless glands. „Voprosy Psikhiat. i Nevrol.”, 1914, No III, s. 101–115.
  • Case of monstrous development of the brain of a hen. „Psikhiat. Gazeta”, 1915, No. 2, s. 108.
  • Dzierżyński W, Arakina LW. Hemiatrophia faciei progressiva. „Psikhiat. Gazeta”, 1915, No. 2, s. 69.
  • Scaphocephaly. „Psikhiat. Gazeta”, 1915, No. 2, s. 255–261.
  • Dystonia musculorum deformans (Dysbasia lordotica progressiva). „Psikhiat. Gazeta”, 1916, No. 3, s. 319–325.
  • Деформация черепа в зависимости от преждевременного сращения швов. Петроград: Гос. тип., 1916.
  • Symptomocomplex of gun-shot wounds of the 4 last cranial nerves. „Psikhiat. Gazeta”, 1916, No. 3, s. 102–106.
  • Podręcznik chorób nerwowych. Część I: Neurologja ogólna. Lwów-Warszawa 1925.
  • Rozszczepienie przykurczów skojarzonych względnie odruchów obronnych. „Lekarz Wojskowy”, 1926, nr 8(5/6), s. 429–443.
  • Układowe cierpienie uogólnione kośćca (Hyperplasia periostalis). „Polska Gazeta Lekarska”, 1926, nr 5(41), s. 770–772.
  • Podręcznik chorób nerwowych. Część II: Neurologja szczegółowa. Lwów-Warszawa 1927.
  • Przyczynek do odruchów obronnych. „Lekarz Wojskowy”, 1927.
  • Kurcze torsyjne i niedowład połowiczy pozapiramidowy. „Lekarz Wojskowy”, 1929, nr 13(10), s. 489–511.
  • Układ roślinny i jego zespoły kliniczne. „Lekarz Wojskowy”, 1931, nr 18(7, 8), s. 253–263, 308–321.
  • Przedwczesne zrośnięcie szwów czaszki (Synostosis duturarum praematura). „Lekarz Wojskowy”, 1932, nr 19(8), s. 409–420.
  • Dzierżyński W, Jeżewski W, Kacenelson A. Infekcyjne porażenie nerwów okoruchowych. „Warszawskie Czasopismo Lekarskie”, 1933, nr 10(9), s. 197–201.
  • Przypadek wzrostu olbrzymiego (Przyczynek do patogenezy gigantyzmu). „Rocznik Psychiatryczny”, 1933, nr 21, s. 108–124.
  • Zespoły kliniczne wielogruczołowe na tle schorzeń przysadkowo-lejkowych. „Neurologia Polska”, 1937, nr 20(1), s. 3–120.
  • Z kazuistyki rzadszych schorzeń kośćca. „Lekarz Wojskowy”, 1933, nr 21(4), s. 307–313.
  • Choroby nerwowe w zarysie. Z 31 rycinami i 2 tablicami w tekście. Warszawa 1938.
  • Nanosomia pituitaria hypoplastica hereditaria[26], 1938.

Uwagi

  1. ↑ Brała udział, z racji nazwiska, w nieudanej próbie ocalenia gen. Fieldorfa, ale udało się to w przypadku mec. Władysława Siły-Nowickiego. W ostatnim okresie swego życia mieszkała w Łodzi, przy ul. R. Rembielińskiego 41 m. 2. Spoczywa w części katolickiej cm. „Doły” (część od strony ul. Telefonicznej).
  2. ↑ Zginęła tragicznie, postrzelona z domowej broni myśliwskiej przez brata Stanisława, choć w literaturze można spotkać stwierdzenia, że przez Feliksa, co jednak przy bliższym przyjrzeniu się sprawie nie wydaje się prawdopodobnym. Była to wielka tragedia tej rodziny, ponieważ Wanda była hołubiona przez wszystkich jako najmłodsza z rodzeństwa.
  3. ↑ W czasie II wojny światowej wraz z żoną związany z miejscowym AK; oboje za to zginęli podczas niemieckiej pacyfikacji puszczy nalibockiej na progu domu w Dzierżynowie.
  4. ↑ Wielce zasłużony dla społeczności Kazimierza Dolnego n. Wisłą o czym trwa tam pamięć o nim po dziś dzień [1].
  5. ↑ „Szpitale ziemskie”, najpierw społeczny system lecznictwa dla rosyjskiej wsi, który zaczęli na początku lat 70. XIX w. tworzyć tamtejsi lekarze-społecznicy. Z czasem sformalizowany przez władze.
  6. ↑ Na stronie Uniwersytetu Pietropawłowskiego (Rosja) opublikowana została intrygująca – i z tego powodu wymagająca dokładnego potwierdzenia w innych materiałach – informacja, której autor twierdzi, że na polecenie brata Feliksa profesor został aresztowany w 1919 r., jako członek „kontrrewolucyjnej bandy” działającej w Dniepropietrowsku i skazany na rozstrzelanie. Osobista interwencja samego Lenina uratowała mu życie. Obawiając się o nie po jego śmierci (w styczniu 1924 r.; błąd tego autora, winno być: w 1922) W. Dzierżyński wyjechał do Polski: Когда в октябре 1917 г. грянул Великий переворот, в подготовке и проведении которого активно участвовал Феликс Дзержинский, его брат – доктор Владислав Эдмундович – вместе с другими интеллигентами Екатеринослава продолжали заниматься своим делом: Владислав лечил больных, другие члены его компании учили детей, работали в банках и других хозяйствах, обеспечивающих жизнь города. По вечерам они собирались посудачить и при этом посмеивались над решениями революционной власти в её попытках научить «каждую кухарку управлять государством». Узнавший об этих насмешках «Железный Феликс» предупредил брата, что если тот не укоротит свой язык, он расстреляет его первым из Екатеринославской «контрреволюционной банды». Младший брат счёл угрозу старшего обычной похвальбой, хотя мог бы и вспомнить, что своё главное и очень «разностороннее» образование старший брат получал в царские времена только в многочисленных тюрьмах. Ф.Э. Дзержинский арестовал Владислава Э. Дзержинского в 1919 г., и революционная тройка приговорила его к расстрелу. Случайно узнавший об этом приговоре Владимир Ильич Ленин, всегдашняя честь и совесть нации, сказал, что это не хорошо, и даже как-то негуманно, расстреливать родного брата и велел его отпустить. Когда в январе 1924 г. В.И. Ленин умер, Владислав Дзержинский, понимая, что братец теперь до него обязательно доберется, сбежал с семьёй в Варшаву, где стал уважаемым профессором-невропатологом Варшавского университета. petrsu.ru; Z pewnymi różnicami, wydającymi się bliższymi prawdzie, potwierdza te okoliczności Syliwia Frolow w swojej biografii F. Dzierżyńskiego, s. 236–237.
  7. ↑ Dwaj badacze tej kwestii: dr Jerzy Kasznicki – lekarz i historyk medycyny oraz dr hab. Marek Dutkiewicz – historyk wojskowej Służby Zdrowia, bazując na bezspornych faktach i analogiach z jej dziejów przyjmują, że jest on błędny. Ze znanych dokumentów wynika, że szefem była zupełnie inna osoba. M. Dutkiewicz uściśla tę kwestię w osobistej rozmowie: „prof. Dzierżyński był człowiekiem poważanym w Łodzi, ale jak na warunki konspiracji zbyt znanym, poza tym w 1939 r. miał już 58 lat a to już bardzo zaawansowany wiek jak na ogrom pracy, jaką należało wykonać przy organizacji Służby Zdrowia w warunkach konspiracji. Służbą Zdrowia łódzkiego AK kierowały osoby o nie najwyższych stopniach oficerskich, ale młode, posiadające bardziej umiejętności organizacyjne niż medyczne. Nie wykluczone jest jednak, że profesor miał kontakty z konspiracją akowską – podobno posługiwał się pseudonimem „Właduś” – o czym może świadczyć jego aresztowanie podczas wielkiej wsypy łódzkiego AK w lutym 1942 roku. W tym czasie nie chroniło go już nazwisko z powodu wybuchu wojny rosyjsko-niemieckiej”. Za aktywnym udziałem prof. Dzierżyńskiego w konspiracji obstawał Józef Stolarski, ostatni dowódca Okręgu Łódzkiego AK w swoim artykule opublikowanym w „Roczniku Łódzkim” (1989, tom XXXIX, s. 292) pisząc nieco niejasno: Szefem sanitariatu przy Komendzie Okręgu ZWZ został dr Tomasz Chmielewski, ps. „Czesław”. (...) Od początku w konspiracji łódzkiej uczestniczył także lekarz płk dr Władysław Dzierżyński (brat Feliksa). (...) Kierował służbą sanitarną m. Łodzi w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), SZP i ZWZ.
  8. ↑ Jej ustalenie wymaga przeszukania akt łódzkiego gestapo w zbiorach Archiwum Państwowego w Łodzi. Są trzy tezy: 1) zginął jako mniej lub bardziej domniemany członek łódzkiego AK, 2) zginął jako wysokiej rangi oficer WP, bo przygotowując akcję odwetową Niemcy aresztowali m.in. kilkuset znanych im oficerów i podoficerów WP z terenu Zgierza i Łodzi, 3) zginął z powodu nazwiska i w tym przypadku akcja gestapo przeciwko łódzkiemu AK była pretekstem aresztowania, ale w rzeczywistości został zatrzymany już z tajną dyspozycją zgładzenia, albo chociażby wysyłki do obozu koncentracyjnego. Za tą trzecią tezą przemawia fakt bardzo krótkiego przetrzymywania go w więzieniu policyjnym przy ul. S. Sterlinga (dwa–trzy dni), które w rzeczywistości było więzieniem gestapo. Gdyby rzeczywiście posądzano go o ścisłe związki z AK, najpierw przeszedłby przez mniej lub bardziej długotrwałe śledztwo. Nie ma również informacji, że na takowe zabierano go z więzienia radogoskiego.
  9. ↑ Prof. Jerzy Ochmański, biograf Feliksa Dzierżyńskiego, przypuszcza, że katalizatorem definitywnego rozstania się małżonków była ich córka – Zofia, która pod wpływem stryja Feliksa stała się aktywną działaczką komunistyczną. W efekcie postanowiła wyjechać do Moskwy, a matka za nią.
  10. ↑ Była lekarzem pediatrą. Mąż (ślub przed lub w 1946 r.): Gabriel Fiałkowski, profesor w Wojskowej Akademii Medycznej w Łodzi w stopniu podpułkownika lub pułkownika. Już w 1946 r. otworzyła praktykę w domu ojca, przy ul. E. Orzeszkowej 7 (według wpisu w książce telef. Łodzi na 1946, s. 1a: Awerianow-Fiałkowska W., dr med.).

Przypisy

  1. ↑ Arch. Narodowego Białorusi w Mińsku, sygn. f. 319, z. 2, nr 911, s. 46–47; opubl. w: Jan Ciechanowicz, Rody rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Rzeszów 2001, tom II, s. 94–95.
  2. ↑ Data dzienna za Rocznikiem Oficerskim z 1932 s. 322. Jego druga żona – Katarzyna, występując w 1949 r. do Sądu Grodzkiego w Łodzi o uznanie go za zmarłego (Arch. Państwowe w Łodzi, zespół Sądu Grodzkiego w Łodzi, sygn. Zg 24/49), podała datę urodzenia 4 marca i z taką datą tenże akt wydano (USC w Zgierzu, sygn. 147/1949). Wydaje się, że należy jednak przyjąć datę 11 marca, ponieważ dane do „Rocznika” sporządzono na podstawie jego wojskowych akt personalnych, osobiście przez niego wypełnionych.
  3. ↑ Oziembłowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 785.
  4. ↑ Alwida Antonina Bajor. Na tropach bohaterów opowieści Józefa Mackiewicza „Krasnyj pomieszczik”. „Magazyn Wileński”. Nr 10, s. 33–37, 10 2007. ISSN 0236-4719. [dostęp 2009-12-01]. 
  5. ↑ Jan Ciechanowicz, Z rodu polskiego, Tom 2, Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1999, s. 261–265, ISBN 83-87288-04-7, OCLC 749832283.
  6. ↑ Wincenty Tomaszewicz, Ze wspomnień lekarza. Warszawa 1960, s. 343.
  7. ↑ Професори Дніпропетровсъого Націоналънго Університету імені Олеся Гончара, 1918–2008, Dniepropietrowsk 2008, s. 136–137.
  8. ↑ Wielu innych emigrujących w tym czasie z Rosji lekarzy polskiego pochodzenia otrzymywało również propozycje wstąpienia do Wojska Polskiego, np. Wincenty Tomaszewicz (W. Tomaszewicz, Ze wspomnień lekarza. Warszawa 1960, s. 359.
  9. ↑ Księga Adresowa Polski z 1930 r., s. 378.
  10. ↑ Wincenty Tomaszewicz, op. cit., s. 452.; zgłosił się do niego na zaproszenie z-cy naczelnego lekarza – dr. Wincentego Tomaszewicza – z którym współtworzył Uniwersytet w Jekaterynosławiu.
  11. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 11 z 18 czerwca 1930 [2]; ale jeszcze w starym budynku przy ul. S. Żeromskiego 113; obecny nowoczesny budynek został oddany do użytku 18 IX 1937.
  12. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 3 grudnia 1930 roku, s. 327.
  13. ↑ Dr Zygmunt Klukowski – autor m.in. znanej publikacji Dziennik z lat okupacji Zamojszczyzny 1939–1944 (Lublin 1958, 1959, 1990) – w swoim wspomnieniowym artykule z 1957 r. cytuje – nie podając źródła – że „w r. 1939 po ukończeniu działań wojennych, zamieszkując w Łodzi, ze względów oportunistycznych podał się za Białorusina” (Zygmunt Klukowski, Wspomnienia z Moskwy (1896–1912), [w:] „Archiwum Historii Medycyny”, 1957, nr 1-2, s. 247–248).
  14. ↑ Według okupacyjnego spisu telefonów Litzmannstadt’u (Łodzi) z lipca 1940 r. (Fernsprech-Verzeichnis für das Ortsnetz Litzmannstadt. Ausgabe Juli 1940, s. 12 (Dzierzynski, Ladislaus, Facharzt, Neurolog, Julianow, Nelkenweg 7, [tel.] 1 23 83.).
  15. ↑ Maria Nowacka, Radogoszcz. Łódź, 1949.
  16. ↑ Dziś za jednego Niemca śmierć poniesie 50 Polaków. Materiały konferencji popularnonaukowej w Zgierzu, 20 III 2012 roku; Łódź 2013, IPN-Łódź, ISBN 978-83-63695-08-8.
  17. ↑ Księga pochowanych żołnierzy polskich, poległych w II wojnie światowej. Żołnierze podziemnych formacji niepodległościowych.
  18. ↑ Tadeusz Kryska-Karski, Straty korpusu oficerskiego, 1939-1945. Londyn.
  19. ↑ Jan Bohdan Gliński, Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów, ofiar II wojny światowej. Tom I, Wrocław.
  20. ↑ Igor Gościński. Historia polskiej neurologii i neurochirurgii. Profesor Adam Kunicki (1903–1989) – współtwórca neurochirurgii polskiej. „Neurologia i Neurochirurgia Polska”. 42, 5, s. 470–475, 2008. Kraków: Termedia Wydawnictwa Medyczne. [dostęp 2013-11-21]. 
  21. ↑ Wincenty Tomaszewicz, op. cit., s. 348.
  22. ↑ Wincenty Tomaszewicz, op. cit., s. 473–474.
  23. ↑ M.P. z 1928 r. nr 65, poz. 88 „za zasługi na polu wiedzy lekarskiej w wojsku”.
  24. ↑ Przy ul. Rajmunda Rembielińskiego 41 m. 2.
  25. ↑ W. Dzierzynsky, Dystrophia periostalis hyperplastica familiaris, „Zeitschrift für die gesamte Neurologie und Psychiatrie”, 20 (1), 1913, s. 547–560, DOI: 10.1007/BF02897053, ISSN 0303-4194 (niem.).
    Oraz w: „Medicine Journal”, Kharkov, No. 16, 1913, s. 258–271.
  26. ↑ Wi Dzierzyński, Nanosomia pituitaria hypoplastica hereditaria, „Zeitschrift für die gesamte Neurologie und Psychiatrie”, 162 (1), 1938, s. 411–421, DOI: 10.1007/BF02890971, ISSN 0303-4194 (niem.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Dzierzynski bialorus foto d.jpg
Autor: Robert DanielukDanieluk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Fotografia autorstwa Roberta Danieluka
Dzierzynski, willa, Lodz, ul. E. Orzeszkowej 7.JPG
Autor: Auslodz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Willa prof. Władysława Dzierżyńskiego w Łodzi, przy ul. E.Orzeszkowej 7; stan współczesny
Lucmierz-Las, grave 01.jpg
Autor: Piastu, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zbiorowa mogiła 100 Polaków zamordowanych 20 III 1942 roku w Zgierzu, znajdująca się w pobliżu wsi Lućmierz-Las.
PL Epolet plk.svg
Naramiennik pułkownika Wojska Polskiego (1919-39).
Dzierżyński Podręcznik chorób nerwowych (1925).jpg
Strona tytułowa podręcznika neurologii W. Dzierżyńskiego
Szpital im, N. Barlickiego.jpg
Autor: Kacper Przybylski, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Łódź, ul. Kopcińskiego 22