Władysław Dziewulski (astronom)
 | |
| Data i miejsce urodzenia | 2 września 1878 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 6 lutego 1962 |
| profesor nauk fizycznych | |
| Specjalność: astronomia | |
| Alma Mater | |
| Doktorat | |
| Habilitacja | |
| Profesura | |
| Polska Akademia Nauk / Umiejętności | |
| Status PAN | członek rzeczywisty od 1957 |
| Status PAU | członek od 1932 |
| Doktor honoris causa Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu[1] – 29 kwietnia 1961 | |
| Uczelnia | Uniwersytet Jagielloński |
| rektor USB prorektor UMK | |
| Odznaczenia | |
 | |
Władysław Dziewulski (ur. 2 września 1878 w Warszawie[2], zm. 6 lutego 1962 w Toruniu) – polski astronom.
Życiorys
Był synem przyrodnika Klemensa Eugeniusza Dziewulskiego. Jego braćmi byli prawnik i ekonomista Stefan Dziewulski (ojciec Marii Dziewulskiej) oraz fizyk Wacław Dziewulski. Jedną z jego córek była Aniela Dziewulska.
W 1897 roku ukończył V Gimnazjum Klasyczne w Warszawie i podjął studia matematyczno-fizyczne na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. Ukończył je w 1901 roku ze stopniem kandydata nauk i srebrnym medalem. W latach 1902–1903 (oraz później 1907–1908) przebywał na stypendium w Obserwatorium Uniwersytetu w Getyndze, gdzie współpracował z Karlem Schwarzschildem. Od 1903 roku pracował na Uniwersytecie Jagiellońskim, początkowo w Katedrze Astronomii potem (w latach 1909–1919) w Obserwatorium Astronomicznym. Od 1905 roku był członkiem Ligi Narodowej[3]. W 1906 roku złożył na Uniwersytecie Jagiellońskim pracę doktorską zatytułowaną Wiekowe perturbacje Marsa w ruchu Erosa, której promotorem był Maurycy Pius Rudzki. Habilitację uzyskał w 1916 roku, na podstawie rozprawy Photographische Grössen von Sternen in der Nähe des Nordpols.
W 1920 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. W 1921 roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Na tej uczelni pełnił funkcję dziekana Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego (1921–1922), rektora (1924–1925), prorektora (1925–1928) oraz dyrektora uniwersyteckiego obserwatorium astronomicznego. Od roku szkolnego 1941/1942 do końca okupacji hitlerowskiej kierował wraz z Heleną Straszyńską i Ananiaszem Rojeckim Uniwersyteckim Ośrodkiem Zorganizowanego Polskiego Szkolnictwa Tajnego w Wilnie. Po aresztowaniu przez Gestapo Heleny Straszyńskiej, jej obowiązki przejęła na parę miesięcy Janina Hlebowiczówna.
Po ponownym zajęciu w lipcu 1944 Wilna przez Armię Czerwoną, wyjechał wraz z grupą polskich naukowców (m.in. Wilhelminą Iwanowską) do Łodzi, gdzie wspólnie zadecydowano o założeniu nowego ośrodka naukowego w Toruniu. Takim sposobem w 1945 stał się jednym ze współzałożycieli Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i jednocześnie Obserwatorium Astronomicznego UMK w Piwnicach pod Toruniem. Był prorektorem tej uczelni w latach 1945–1947[4]. W czerwcu 1946 wydał "Biuletyn Obserwatorium Astronomicznego UMK w Toruniu" i rozesłał go do ok. 200 zagranicznych placówek naukowych. Było to pierwsze tego typu wydawnictwo astronomiczne po wojnie[5] oraz pierwsze wydawnictwo UMK[6].
Od 1907 do 1909 wraz z Karlem Schwarzschildem pracował w Getyndze w Niemczech nad zastosowaniem techniki fotograficznej do obserwacji gwiazd. W Polsce natomiast rozpoczął badania z zakresu astrofizyki i astronomii gwiazdowej. Był autorem wielu prac z dziedziny mechaniki nieba, astronomii gwiazdowej (opracował nową metodę wyznaczania ruchów gwiazd w przestrzeni) i innych.
Był członkiem m.in. Polskiej Akademii Umiejętności (1932), Polskiej Akademii Nauk (od 1952 członek tytularny, od 1957 członek rzeczywisty[7]), Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1909), Polskiego Towarzystwa Astronomicznego (współzałożyciel i 1923–1924 pierwszy prezes), Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego w Londynie. Był filistrem honorowym korporacji akademickiej Cresovia[8].
Odznaczenie
11 listopada 1937 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski[9].
Upamiętnienie
Jego imieniem w Toruniu nazwane jest planetarium, poświęcona mu jest także ulica na Rubinkowie, jednej z toruńskich dzielnic. Imię Władysława Dziewulskiego nosi również krater Dziewulski, położony na Księżycu.[10] UMK, Towarzystwo Naukowe w Toruniu i Polskie Towarzystwo Astronomiczne uczciły dziesięciolecie jego śmierci dwudniową sesją i wystawą eksponowaną w hallu Biblioteki Głównej UMK[5].
Przypisy
- ↑ Doktorzy Honoris Causa UMK
- ↑ Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 161.
- ↑ Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964, s. 573.
- ↑ Życiorys profesora w opracowaniu syna Wacława Dziewulskiego
- ↑ a b Cecylia Iwaniszewska, Wspomnienia o moim uniwersytecie, Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2014, s. 32-33, ISBN 978-83-927097-1-8, OCLC 946323603.
- ↑ Początki obserwatorium - Instytut Astronomii - Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, astro.umk.pl [dostęp 2022-12-02].
- ↑ Członkowie PAN: Skorowidz
- ↑ Tomasz Kozłowski: Polskie korporacje akademickie na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. [w:] Strony Kozłowskich herbu Kozłowski [on-line]. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. [dostęp 2015-05-24].
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za zasługi na polu pracy naukowej”.
- ↑ Sławomir Kalembka (red.), Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945–2004. Materiały do biografii, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2006, s. 192, ISBN 83-231-1988-0.
Media użyte na tej stronie
Władysław Dziewulski, astronom