Władysław Hieronim Sanguszko

Władysław Hieronim Sanguszko

Władysław Hieronim Sanguszko portret Jana Nepomucena Głowackiego z1836
(c) Bastian, CC BY 3.0 Pogoń Litewska
Rodzina	Sanguszkowie herbu Pogoń Litewska
Data i miejsce urodzenia	20 września 1803 Sławuta
Data i miejsce śmierci	15 czerwca 1870 Cannes
Ojciec	Eustachy Erazm Sanguszko
Matka	Klementyna Czartoryska
Żona	Izabela Maria Lubomirska
Dzieci	Jadwiga, Roman Damian, Paweł Roman, Helena, Eustachy Stanisław[1]

Władysław Hieronim Sanguszko fot. Walerego Rzewuskiego z 1871

Władysław Hieronim Sanguszko książę herbu Pogoń Litewska (ur. 20 września 1803 w Sławucie, zm. 15 czerwca 1870 w Cannes) – powstaniec listopadowy, ziemianin galicyjski, polityk konserwatywny.

Życiorys

Po otrzymaniu wykształcenia domowego studiował na uniwersytecie w Berlinie^[2] (1821-1823)^[3]. W l. 1823-1825 wraz ze swym młodszym bratem Romanem odbył szereg podróży po Europie. Po powrocie do kraju osiadł w Gumniskach zarządzając rodzinnym kluczem tarnowskim^[2]. Po wybuchu powstania listopadowego przedostał się do Królestwa Polskiego i wstąpił do armii. Jako ppor. służył początkowo w sztabie naczelnego wodza Michała Radziwiłła, a następnie był adiutantem gen. Jana Skrzyneckiego. Po awansie na por. przydzielono go do II korpusu gen. Hieronima Ramoriny, Ranny podczas walk po pobycie w szpitalu od września służył w sztabie zastępcy naczelnego wodza gen. Kazimierza Małachowskiego^[2].

Po upadku powstania powrócił do Galicji i zajął się gospodarzeniem w kluczu tarnowskim, który w 1842 powiększył o Niedomice. Nabył także w 1865 Podhorce od Leona Rzewuskiego^[2]. Prowadził stadninę koni arabskich w Gumniskach, dbał też o poprawę rasy bydła w swoich dobrach. Zarazem krytycznie odnosił się do opierania hodowli na imporcie wysokiej rasy reproduktorów. Był autorem broszury O chowie koni i polepszeniu rasy w Galicji uwagi, Lwów 1839, oraz artykułu w „Tygodniku Rolniczo-Przemysłowym” w 1854, pt. Kilka uwag o poprawie bydła krajowego^[2]. Był prezesem Towarzystwa Chowu Koni i Wyścigów we Lwowie (1843-1847, 1847-1870)^[3]. Wspierał także rozwój Tarnowa, m.in. sprzedał propinację tarnowską gminie miejskiej, zrzekł się też na rzecz magistratu tarnowskiego praw dominialnych kilku swoich wsi, zezwalając na ich przyłączenie do miasta^[2]. Odbył też podróże do Włoch (1840, 1844) Francji (1842) i Niemiec (1843).

Był członkiem Stanów Galicyjskich, z grona magnatów, gdzie popierał sprawę przywrócenie języka polskiego w szkołach^[2]. Początkowo przeciwstawiał się zniesieniu pańszczyzny, od 1845 jednak zaczął popierać idę umiarkowanej i stopniowej reformy agrarnej. Podczas rabacji galicyjskiej w 1846 wyjechał wraz z rodziną do Paryża. Jego majątki nie zostały ograbione, gdyż były pilnowane przez armię austriacką. Wraz z żoną ufundował w Tarnowie ochronkę, która zaopiekowała się dziećmi zamordowanych podczas rabacji ziemian^[2]. Na wieść o wybuchu Wiosny Ludów w Wiedniu – ogłosił zniesienie pańszczyzny w swych dobrach. W Tarnowie stworzył organizację narodową i z jej ramienia był członkiem lwowskiej delegacji która przedłożyła w Wiedniu adres i polskie postulaty. Był członkiem obwodowej Rady Narodowej i tarnowskiej gwardii narodowej^[4]. Jako konserwatysta zwalczał demokratów, uważając że żądają rzeczy niemożliwych. Opublikował w tej sprawie broszurę Rachunek sumienia z roku 1848, Kraków 1948^[2].

W 1853 wraz z żoną zabiegał na dworze rosyjskim o zapewnienie synom sukcesji po gen. Eustachym Sanguszko. Współinicjator powstania, a następnie akcjonariusz kolei żelaznej Kraków-Lwów. Współzałożyciel w 1854, a następnie prezes Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie^[3]. Podczas wojny krymskiej współpracował z Hotelem Lambert. Wypowiadał się także na podstawie doświadczeń galicyjskich na temat planowanej reformy agrarnej w Królestwie Polskim m.in. w broszurze De l’emancipalion des paysans en Russie (Wiedeń 1860). Był wraz z Franciszkiem Smolką członkiem deputacji galicyjskiej do cesarza która w 1860 upomniała się o spolszczenie szkół, sądów i urzędów w Galicji^[2]. Jako konserwatysta był przeciwnikiem powstania styczniowego, po jego wybuchu zorganizował jednak wraz z żoną w Gumniskach szpital dla rannych powstańców. Wpłacił także 5510 złotych reńskich na rzecz pożyczki narodowej^[2].

Poseł z kurii większej własności w obwodzie tarnowskim do Sejmu Krajowego I kadencji (15 kwietnia 1861 - 31 grudnia 1869). Nie związany z żadnym ugrupowaniem. Bardzo rzadko zabierał głos w obradach, ale zawsze w duchu konserwatywnym, stąd nazywano go „Księciem Niemową” lub „Księciem Mantyką”. M.in. domagał się likwidacji chłopskich serwitutów. Opowiadał się za uczestnictwem posłów z Galicji w wiedeńskiej Radzie Państwa. Był autorem broszury O gminie zbiorowej (Lwów 1866) w której przeciwstawił się idei powołania tej instytucji postulując w zamian rozbudowę samorządu powiatowego^[2]. Był także marszałkiem Rady Powiatu w Tarnowie (1867-1870)^[3].

W 1866 odbył podróż po Bałkanach. Członek dziedziczny austriackiej Izby Panów (11 maja 1861 - 15 czerwca 1870), gdzie występował w obronie prawa do demonstracji politycznych w Galicji, a także w obronie konkordatu z Watykanem. W debacie nad kodeksem karnym domagał się utrzymania kary chłosty. Protestował także przeciw wyłącznie niemieckiemu składowi ówczesnej Rady Ministrów. W ocenie Kazimierza Chłędowskiego nie chodziło mu nigdy o popularność, ale o rzetelną prawdę. Stary już człowiek, nie znający się na ustawach i formalizmach, ale pełen zdrowego sensu w głowie, charakter prawy, zacny powszechnym się cieszył poważaniem. Mówił powoli, dzieląc sylaby, jakby czytał ćwiczenie do elementarza, urywał nieraz zdania, nie kończył ich, ale mimo to wszyscy go słuchali. Książę nie miał politycznego wpływu, ale miał wpływ zdrowego rozsądku^[5].W 1867 został mianowany przez cesarza rzeczywistym radcą stanu^[2].

Zmarł nagle w Cannes na Riwierze, gdzie pielęgnował swego chorego na gruźlicę syna Pawła. Pochowany w kaplicy Sanguszków na Starym Cmentarzu w Tarnowie. Nagrobek dłuta Antoniego Madeyskiego został wykonany w 1906 r.^[2]

Odznaczony

Krzyż Złoty Virtuti Militari (6 VI 1830)^[2]

Rodzina

Urodził się w arystokratycznej rodzinie ziemiańskiej jako syn Eustachego Erazma (1768-1844) i Klementyny z Czartoryskich (1780-1852). Jego rodzeństwem byli: Dorota (1799-1821) żona księcia Karola Sanguszki (1779-1840) i Roman Stanisław (1800-1881).

Od 1829 był mężem Izabeli Marii z Lubomirskich (1808-1890). Mieli pięcioro dzieci:

• Jadwigę Klementynę (1830-1918) żonę księcia Adama Stanisława Sapiehy,

• Romana Damiana (1832-1917), dziedzica dóbr Sanguszków w zaborze rosyjjskim.
• Pawła Romana (1834-1876)
• Helenę (1836-1891), niezamężną, utrzymywała wieloletni romans ze szwagrem ks. Adamem Stanisławem Sapiehą.
• Eustachego Stanisława (1842-1903)^[6]

Według Kazimierza Chłędowskiego jego nieślubną córką była polska artystka teatralna Helena Modrzejewska^[7].

Przodkowie

Przypisy

Literatura

• Stefan Kieniewicz, Sanguszko Władysław Hieronim (1803-1870), Polski Słownik Biograficzny t. 34, s. 514–517 (tam obszerna bibliografia), wersja elektroniczna iPSB
• Marian Tyrowicz, Sanguszko, Władysław Hieronim Fürst (1803-1870), Politiker und Landwirt, Österreichisches Biographisches Lexikon 1815-1950, Bd. 9 (Lfg. 45, 1988), S. 415 wersja elektroniczna ÖBL 1815-1950

Linki zewnętrzne

• Władysław Hieronim Sanguszko – publikacje w bibliotece Polona