Władysław Orlicz

Władysław Orlicz

Pełne imię i nazwisko	Władysław Roman Orlicz
Data i miejsce urodzenia	24 maja 1903 Okocim, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	9 sierpnia 1990 Poznań, Polska
Miejsce spoczynku	Cmentarz Junikowo
Zawód, zajęcie	matematyk
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	profesor
Odznaczenia

Pamiątkowa tablica

Władysław Orlicz (ur. 24 maja 1903 w Okocimiu, zm. 9 sierpnia 1990 w Poznaniu^[1]) – polski matematyk, profesor Uniwersytetu Poznańskiego, członek rzeczywisty PAN; prezes Polskiego Towarzystwa Matematycznego (1977–1979).

Orlicz należał do tzw. lwowskiej szkoły matematycznej. Jego prace dotyczą głównie analizy funkcjonalnej i szeregów ortogonalnych. Do jego najważniejszych osiągnięć należy opracowanie teorii pewnego typu przestrzeni funkcyjnych (przestrzenie Orlicza i Musielaka-Orlicza). Udowodnił też twierdzenie w teorii przestrzeni Banacha, nazwane potem twierdzeniem Orlicza-Pettisa.

Życiorys

Lata szkolne

W pierwszych dwudziestu latach XX w. rodzina Orliczów dość często zmieniała miejsca pobytu. Wiązało się to z koniecznością zmiany szkół, ale fakt ten nie wpływał w sposób istotny na postępy w nauce Władysława. Uczęszczał on do szkół w Tarnowie, morawskim Znaimiu i we Lwowie, gdzie Orliczowie osiedli tuż po I wojnie światowej. Władysław, szczególnie w starszych klasach, uczył się doskonale, a wstępny okres edukacji zakończył 10 czerwca 1920 roku, otrzymując maturę w Państwowej Drugiej Szkole Realnej we Lwowie, którą zdał z odznaczeniem. Latem 1920 rok ochotniczo wstąpił do Wojska Polskiego. Nie brał udziału w walkach z bolszewikami, ponieważ wojna się zakończyła.

Studia

Studia, które rozpoczął na Politechnice Lwowskiej, nie sprawiały mu kłopotów. Nie były one jednak dla niego dostatecznie fascynujące i już po roku podjął decyzję o zmianie uczelni. Zapisał się na Wydział Filozoficzny (przekształcony wkrótce w Wydział Matematyczno-Przyrodniczy) Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie rozpoczynając zgłębianie tajników matematyki.

Lwów był w okresie międzywojennym miastem bardzo szczególnym, o wyjątkowej atmosferze, jaką tworzyli wybitni naukowcy i twórcy kultury, osoby barwne, o silnych, wyrazistych, fascynujących osobowościach, stanowiące doskonały wzorzec dla młodzieży, również dla młodych matematyków. Studenci matematyki mieli możność uczenia się u mistrzów tej rangi co Stefan Banach, Hugo Steinhaus, Antoni Łomnicki, Stanisław Ruziewicz, Eustachy Żyliński czy Kazimierz Ajdukiewicz, prowadzący wykłady z zakresu logiki i metodologii nauk.

Okupacja

W czasie okupacji niemieckiej Lwowa (1941–1944), gdy zamknięte były lwowskie uczelnie, wraz z innymi uczonymi, m.in. Stefanem Banachem, był karmicielem wszy w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami profesora Rudolfa Weigla, zarabiając w ten sposób na utrzymanie i chroniąc się przed represjami hitlerowców.

Lata powojenne

W 1945 w wyniku przymusowych wysiedleń Polaków z Kresów Wschodnich opuścił Lwów, udając się do Poznania, gdzie objął Katedrę Matematyki na tamtejszym uniwersytecie. Od 1953 pracował także w Państwowym Instytucie Matematycznym w Warszawie. Od 1956 był członkiem korespondentem, od 1961 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk

23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami^[2].

Został pochowany 17 sierpnia 1990 w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Junikowo w Poznaniu (pole AZ kwatera 2-L-07)^[3].

Rodzina

Był synem Franciszka (zm. 1907) i Marii z Rossknechtów, która po śmierci Franciszka wyszła ponownie za mąż przyjmując nazwisko Patocka. Miał czterech braci: Kazimierza, Tadeusza, Zbigniewa i Michała. Od 12 lipca 1928 jego żoną była Zofia z Krzysików (1897–1999), fizyk, asystentka w Instytucie Fizyki UJK, nauczycielka gimnazjalna, porucznik Armii Krajowej i Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, więzień polityczny w latach 1948–1953.

Ordery i odznaczenia^[4]

• Order Sztandaru Pracy I klasy (1978)
• Order Sztandaru Pracy II klasy (1973)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1986)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1958)
• Złoty Krzyż Zasługi (16 lipca 1954)^[5]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955)^[6]
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”
• Medal im. Wacława Sierpińskiego przyznany przez UW (27 kwietnia 1979)
• Medal im. Mikołaja Kopernika przyznany przez PAN (1973)

Nagrody i wyróżnienia^[4]

• Nagroda im. Stefana Banacha Polskiego Towarzystwa Matematycznego (1948)
• Nagroda Państwowa II stopnia (1952)
• Nagroda Państwowa I stopnia (1966)
• nagroda Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego (1973)
• doktoraty honoris causa: Uniwersytetu York w Toronto (1974), Politechniki Poznańskiej (5 sierpnia 1979) i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (23 sierpnia 1983)^[7]

Przypisy

Bibliografia

• Kto jest kim w Polsce 1989, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, s. 948.
• Roman Duda: Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2012, s. 349–354. ISBN 978-83-229-3316-9.

Linki zewnętrzne

• Władysław Orlicz. staff.amu.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
• Władysław Roman Orlicz w bazie Mathematics Genealogy Project (ang.) [dostęp 2021-10-30].
• John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Władysław Orlicz w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 2021-07-29]