Władysław Owoc

Władysław Owoc

Fructus, Paweł, Gaweł, Wujek, Wysociński, Schmidt, Majewski, Karol Gola, Stary, Jeszcze

podpułkownik piechoty
Data i miejsce urodzenia	30 marca 1887 Brzozów
Data i miejsce śmierci	8 kwietnia 1980 Paryż
Przebieg służby
Lata służby	1909–1945
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier C. K. Obrona Krajowa Wojsko Polskie Armia Krajowa
Jednostki	1 Pułk Strzelców Krajowych 5 Dywizja Strzelców Polskich 84 Pułk Strzelców Poleskich 6 Pułk Piechoty Legionów
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna domowa w Rosji wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa, działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce
Odznaczenia

Major Władysław Owoc w ubraniu z przestrzelinami po zamachu z 1933

Dom zgromadzenia sióstr Sercanek w Krakowie – miejsce działalności konspiracyjnej działaczy narodowych podczas okupacji

Władysław Owoc^[a], ps. „Fructus”, „Paweł”, „Gaweł”, „Wujek”, „Wysociński”, „Schmidt”, „Majewski”, „Karol Gola”, „Stary”, „Jeszcze” (ur. 30 marca 1887 w Brzozowie, zm. 8 kwietnia 1980 w Paryżu) – podpułkownik piechoty Wojska Polskiego i Armii Krajowej, działacz narodowy i niepodległościowy, członek Obozu Wielkiej Polski i Stronnictwa Narodowego, Narodowej Organizacji Wojskowej, Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.

Życiorys

Urodził się 30 marca 1887 w Brzozowie, jako syn Marcina (młynarz, zmarły przed 1906) i Petroneli z domu Szałajko (pracująca jako młynarka)^[1][2][3]. Miał brata Kazimierza (ur. 1892)^[4]. W 1909 zdał egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum Męskim w Sanoku (w jego klasie byli m.in. Karol Friser, Jakub Mikoś, Jan Scherff, Stanisław Sinkowski, Zygmunt Wrześniowski, Karol Zaleski)^[5][6][7][8]. Jednocześnie był członkiem młodzieżowej organizacji narodowej „Pet” („Przyszłość”) i tajnej Narodowej Demokracji. Po zdaniu matury w 1909 dostał się na studia prawnicze.

Studia musiał przerwać z powodu powołania do C. K. Armii w charakterze jednorocznego ochotnika. W szeregach C. K. Obrony Krajowej pod koniec 1912 został mianowany kadetem w rezerwie piechoty z dniem 1 stycznia 1913^[9][10]. Był przydzielony do 1 pułku Strzelców Krajowych z Trientu^[11][12]. Podczas I wojny światowej w lutym 1915 został awansowany na stopień porucznika w rezerwie piechoty obrony krajowej z dniem 1 marca 1915^[13][14]. Do 1918 figurował jako oficerem 1 pułku Strzelców Cesarza^[14][15]. W 1915 dostał się do niewoli rosyjskiej. W 1918 wstąpił na terenie Rosji do 5 Dywizji Strzelców Polskich pod dowództwem płk. Waleriana Czumy. Do stycznia 1920 walczył w jej składzie z bolszewikami na obszarze Syberii, a następnie – z resztkami dywizji – przez Władywostok i Gdańsk dotarł do Polski. Zdążył jeszcze wziąć udział w decydującej fazie Bitwy Warszawskiej.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został przyjęty do Wojska Polskiego. Został awansowany do stopnia kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919^[16]. W 1923 pełnił funkcję p.o. dowódcy I batalionu 84 pułku piechoty w Pińsku^[17], w 1924 nadał służył w tej jednostce^[18]. 1 grudnia 1924 roku został awansowany na majora ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 roku i 104. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[19][20]. W maju 1925 roku został przeniesiony do 70 pułku piechoty w Pleszewie na stanowisko kwatermistrza^[21]. W maju 1927 roku został przeniesiony do 6 pułku piechoty Legionów w Wilnie na stanowisko komendanta składnicy wojennej^[22][23]. W następnym roku zajmowane przez niego stanowisko służbowe został przemianowane na komendanta kadry batalionu zapasowego^[24]. Z dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr III został przeniesiony w stan spoczynku z dniem 31 października 1929^[25]. Decyzja o tym miała zostać podjęta z powodów politycznych^[26]. W 1934 pozostawał na ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Grodno z przydziałem mobilizacyjnym do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr III, w grupie oficerów stanu spoczynku przewidzianych do użycia w czasie wojny^[27].

W życiu cywilnym zaangażował się w działalność w ramach Obozu Wielkiej Polski i Stronnictwa Narodowego na terenie powiatów sokólskiego, grodzieńskiego i wołkowyskiego oraz na Rzeszowszczyźnie. W 1930 został sekretarzem w lokalnych strukturach SN w Brzozowie, a w połowie lat 30. – prezesem zarządu powiatowego SN^[28] i jednocześnie członkiem Rady Naczelnej SN. Prowadził biuro porad prawnych w Brzozowie^[29].

Nocą 14 maja 1933 na ulicy^[30] został ranny w zamachu (śmierć poniósł wówczas inny działacz narodowy w Brzozowie, Jan Chudzik^{[31][32][33][34]}). Major Owoc został ranny w plecy (stwierdzono 21 ran na płucach po trafieniach śrucinkami z broni śrutowej w plecy)^{[35][36][37][38]}. Tuż po zamachu został przewieziony do szpitala w Sanoku^[35][39]. Powrócił do zdrowia latem 1933^[40]. W procesie w sprawie zamachu przed Sądem Okręgowym w Sanoku 18 do 26 września 1933 W. Owoc wyznaczył pełnomocników, którymi zostali adwokaci Jan Pieracki i Stanisław Zieliński (obaj posłowie na Sejm RP i działacze Stronnictwa Narodowego)^[41]. Sprawa była głośna w Polsce i relacjonowano jej przebieg także za granicą^[42].

Po rekonwalescencji kontynuował działalność polityczną. Przeciwko niemu były wytaczane procesy (w których był skazywany), później uchylone w postępowaniu kasacyjnym. Został skazany przez starostwo na karę 15 zł grzywny za wypowiedź, iż Strzelec jest organizacją szkodliwą; następnie sąd okręgowy zwiększył karę do 50 zł, opierając się na art. 18 prawa o wykroczeniach sankcjonującego obrazę Państwa Polskiego; po wniesieniu wniosku przez mjr. Owoca Sąd Najwyższy dokonał kasacji wyroku^[43][44]. Tuż przed wyborami parlamentarnymi 6 września 1935 został aresztowany w Brzozowie, umieszczony w areszcie, a po siedmiu godzinach zwolniony, zaś jego mieszkanie w tym czasie zostało poddane rewizji^[45]. W dniu 18 lipca 1938 podczas zgromadzenia publicznego SN w swoim przemówienia podniósł zarzut mówiący o znieważeniu ze strony wójta tamtejszej gminy Michała Fedyczyńskiego podwładnych, po czym został oskarżony o zniesławienie tegoż z art. 255 k.k., zaś w procesie przed Sądem Grodzkim w Sanoku, podczas którego był broniony przez mec. Zygmunta Kruszelnickiego (działacza SN), po przesłuchaniu kilkudziesięciu świadków w marcu 1939 został prawomocnie uniewinniony od zarzutu zniesławienia wójta^[46]. W 1938 został wybrany radnym rady miasta Brzozowa^[47].

Po wybuchu II wojny światowej został powołany do Wojska Polskiego 1 września 1939 i w czasie kampanii wrześniowej pełnił funkcję dowódcy 103 Batalionu Wartowniczego w Rzeszowie. 12 września 1939 został wzięty do niewoli przez Niemców, po czym oswobodził się podczas transportu i przybył do Brzozowa. Po nastaniu okupacji niemieckiej ziem polskich samodzielnie od początku listopada 1939 podjął działalność konspiracyjną. Został komendantem Narodowej Organizacji Wojskowej w powiatach Sanok, Brzozów, Jasło, Krosno, Gorlice, był głównym organizatorem i pierwszym komendantem Podokręgu Krośnieńskiego NOW. W tym czasie był aktywnym uczestnikiem tajnych narad organizowanych przez ks. Floriana Zająca na plebanii w Bączalu Dolnym^[48]. Zagrożony aresztowaniem przeniósł się z Brzozowa do Krakowa w lipcu 1940 i na początku 1941 został komendantem Okręgu Krakowskiego Organizacji Wojskowej Stronnictwa Narodowego / NOW (jego poprzednikiem był ppor. Franciszek Szwed). Podczas swojej pracy organizacyjnej wielokrotnie zmieniał miejsce pobytu i tożsamość. Działał w kamienicy Zgromadzenia Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego (Sercanki) przy ówczesnej ulicy Jabłonowskich w Krakowie (obecnie plac Władysława Sikorskiego 14). Po scaleniu NOW z AK, wszedł w skład komendy Okręgu Krakowskiego AK jako oficer ds. scalenia. 3 maja 1943 otrzymał awans na stopień podpułkownika.

Na początku 1945 przez cztery miesiące sprawował funkcję Komendanta Głównego NZW. W latach 1945–1946 był dwukrotnie aresztowany przez WUBP w Krakowie. W maju 1946 nielegalnie przedostał się z Polski do zachodnich Niemiec wspólnie z żoną i dwiema córkami, a stamtąd do Francji. Zamieszkał w Paryżu, gdzie do końca życia udzielał się w emigracyjnym Stronnictwie Narodowym (był członkiem Komitetu Politycznego i Wydziału Wykonawczego SN oraz reprezentantem Stronnictwa we francuskim przedstawicielstwie Rady Politycznej).

Zmarł 8 kwietnia 1980. Został pochowany w Iksy pod Paryżem.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Walecznych – trzykrotnie
• Medal Niepodległości – 27 czerwca 1938 roku „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”^[49]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[50]
• dwa medale francuskie za wojnę przeciw Niemcom
• Médaille Interalliée (Medal Międzysojuszniczy)
• cesarskie pochwalne uznanie za wyśmienitą służbę przed wrogiem (1915)^[51]
• Brązowy Medal Zasługi Wojskowej na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej (przed 1916)^[14] z mieczami (przed 1918)^[15] – Austro-Węgry

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934.
• O mord w Brzozowie (sprawozdanie z procesu przed sądem przysięgłych w Sanoku). Lwów: 1933.
• Krzysztof Kaczmarski, Podziemie narodowe na Rzeszowszczyźnie 1939-1944, Rzeszów 2003.
• Tomasz Jan Biedroń. „Annales Academiae Paedagogica Cracoviensis. Studia ad Educationem Defnesoriam Pertinentia I”. Folia 24, s. 116-117, 2005. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej. ISSN 1643-6512.