Władysław Raczkiewicz

Władysław Raczkiewicz
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

28 stycznia 1885
Kutaisi, gubernia kutaiska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

6 czerwca 1947
Ruthin, Wielka Brytania

Prezydent Rzeczypospolitej[1]
Okres

od 30 września 1939
do 5 lipca 1945/6 czerwca 1947[2]

Pierwsza dama

Jadwiga Raczkiewicz

Poprzednik

Ignacy Mościcki

Następca

Bolesław Bierut
August Zaleski[3]

Wojewoda pomorski
Okres

od 17 lipca 1936
do 5 września 1939

Poprzednik

Stefan Kirtiklis

Następca

okupacja wojenna III Rzeszy

Minister spraw wewnętrznych
Okres

od 13 października 1935
do 15 maja 1936

Przynależność polityczna

Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem

Poprzednik

Marian Zyndram-Kościałkowski

Następca

Felicjan Sławoj Składkowski

Marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
Okres

od 9 grudnia 1930
do 3 października 1935

Przynależność polityczna

Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem

Poprzednik

Julian Szymański

Następca

Aleksander Prystor

Wojewoda krakowski
Okres

od 10 sierpnia 1935
do 13 października 1935

Poprzednik

Mikołaj Kwaśniewski

Następca

Kazimierz Świtalski

Minister spraw wewnętrznych
Okres

od 15 czerwca 1925
do 5 maja 1926

Poprzednik

Cyryl Ratajski

Następca

Stefan Smólski

Minister spraw wewnętrznych
Okres

od 28 czerwca 1921
do 13 września 1921

Poprzednik

Leopold Skulski

Następca

Stanisław Downarowicz

Faksymile
Odznaczenia
Order Orła Białego (1921-1990) Wstęga Wielka Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Niepodległości Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej Odznaka Honorowa PCK I stopnia Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Krzyża Orła I Klasy (Estonia) Krzyż Wielki Orderu Krzyża Południa (Brazylia) Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia) Wielki Oficer Orderu Korony Jugosłowiańskiej

Władysław Raczkiewicz (ur. 16 stycznia?/ 28 stycznia 1885 w Kutaisi, zm. 6 czerwca 1947 w Ruthin) – polski działacz polityczny, społeczny i wojskowy, uczestnik I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej, minister spraw wewnętrznych w czterech rządach II Rzeczypospolitej (w latach 1921, 1925–1926, i 1935–1936), senator (z list BBWR) i marszałek Senatu III kadencji (1930–1935), wojewoda nowogródzki (1921–1924), wileński (1926–1931), krakowski (1935), pomorski (1936–1939), prezes Światowego Związku Polaków z Zagranicy (1934–1939), Prezydent Rzeczypospolitej na uchodźstwie (1939–1947), członek władz Towarzystwa Rozwoju Ziem Wschodnich[4].

Sarkofag Raczkiewicza w Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie

Życiorys

Młodość i wykształcenie.

Był synem Józefa i Ludwiki, z domu Łukaszewicz. W 1903 ukończył gimnazjum w Twerze. Studiował następnie prawo i matematykę na Uniwersytecie Petersburskim. Działał w jawnych i konspiracyjnych organizacjach młodzieżowych: nielegalnej Organizacji Młodzieży Narodowej i Związku Młodzieży Polskiej „Zet”. By uciec przed represjami politycznymi przeniósł się do Dorpatu, gdzie w 1911 ukończył miejscowy uniwersytet[5].

Przed I wojną światową prowadził praktykę adwokacką w Mińsku.

I wojna światowa.

W czasie wojny służył w armii rosyjskiej, w stopniu chorążego (najniższy stopień oficerski w armii rosyjskiej). Po rewolucji lutowej i obaleniu caratu w marcu 1917 organizował jednostki polskie w Rosji[6]. Był członkiem Polskiego Wojskowego Komitetu Wykonawczego[7], należał do organizatorów Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego (Naczpol), a na I Ogólnym Zjeździe Wojskowych Polaków w Piotrogrodzie, w dniach 8–22 czerwca 1917, został jego przewodniczącym. Był przedstawicielem nurtu związanego z endecją i zwolennikiem tworzenia polskich sił zbrojnych na terenie Rosji. Po przewrocie bolszewickim (rewolucji październikowej), na początku 1918 sprawował funkcję prezesa Rady Naczelnej Polskiej Siły Zbrojnej z siedzibą w Kijowie, która przejęła kompetencje Naczpolu i która 4 marca 1918, po zawarciu traktatu brzeskiego rozwiązała się, przekazując kompetencje Radzie Regencyjnej. W listopadzie 1918 został kierownikiem Wydziału Wojskowego powołanego wowczas w Warszawie Komitetu Obrony Kresów Wschodnich. Walczył, jako porucznik, w Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Powołany na stanowisko zastępcy komisarza generalnego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich[8]. W 1918 brał udział w obronie Mińska przed Armią Czerwoną, w 1920 dowodził ochotniczym oddziałem kresowym walczącym o Wilno.

Działalność polityczna w II RP.

W listopadzie 1920 został mianowany szefem Zarządu Terenów Przyfrontowych i Etapowych. Od grudnia 1920 do czerwca 1921 działał jako delegat przy rządzie Litwy Środkowej w Wilnie. Od czerwca do listopada 1921 był ministrem spraw wewnętrznych w rządzie Wincentego Witosa. Od października 1921 do sierpnia 1924 sprawował urząd wojewody nowogródzkiego[9]. Od sierpnia 1924 do maja 1925 roku, jako delegat rządu, przebywał w Wilnie. Od czerwca 1925 do maja 1926 roku ponownie był ministrem spraw wewnętrznych. W 1925 otrzymał obywatelstwo honorowe gminy Lida[10]. Po przewrocie majowym, od maja 1926 do grudnia 1930 roku, pełnił funkcję wojewody wileńskiego. Od listopada 1930 był senatorem z listy BBWR. W grudniu 1930 roku został marszałkiem Senatu. Od października 1935 do czerwca 1936 zasiadał w rządzie jako minister spraw wewnętrznych. 16 lipca 1936 objął urząd wojewody pomorskiego. Był członkiem tzw. grupy zamkowej prezydenta Ignacego Mościckiego[6].

Członek Prezydium Pomorskiego Wojewódzkiego Komitetu Funduszu Obrony Narodowej w Toruniu w 1938 roku[11].

Początkowo zbliżony do endecji, w latach trzydziestych XX wieku związał się z sanacją. Od 1934 prezes Światowego Związku Polaków z Zagranicy (Światpolu).

W okresie międzywojennym zasiadał w składzie Kapituły Orderu Odrodzenia Polski[12].

12 września 1939 rząd powierzył mu misję zorganizowania w Stanach Zjednoczonych pomocy tamtejszej Polonii dla ludności okupowanego kraju. Po agresji ZSRR na Polskę 17 września, przekroczył granicę polsko-rumuńską w Kutach. 27 września znalazł się w Paryżu[6].

Prezydent RP na uchodźstwie.

Po klęsce wrześniowej, na podstawie artykułu 13 i 24 Konstytucji kwietniowej z 1935[13], został mianowany następcą na stanowisku prezydenta przez Ignacego Mościckiego i objął urząd 30 września. Na początku pełnienia tego urzędu zrezygnował z części uprawnień prezydenckich na rzecz premiera rządu, Władysława Sikorskiego (tzw. umowa paryska).

Na początku grudnia 1939, wraz z rządem, przeniósł się do Angers, gdzie Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie uzyskał siedzibę eksterytorialną. Tuż przed podpisaniem rozejmu Francji z Niemcami udał się wraz z rządem do Wielkiej Brytanii na zaproszenie rządu brytyjskiego, na pokładzie krążownika Royal Navy. W lipcu 1940 roku udzielił dymisji gen. Sikorskiemu i desygnował na premiera polityka obozu piłsudczykowskiego Augusta Zaleskiego. Pod naciskiem Brytyjczyków ponownie powołał Sikorskiego na fotel szefa rządu RP na uchodźstwie.

Po przybyciu z okupowanego kraju kuriera, Jana Karskiego, na prośbę żydowskiego podziemia wystosował 18 grudnia 1942 dramatyczny list do papieża Piusa XII, błagając go o publiczną obronę mordowanych Polaków i Żydów[6].

Przeciwny układowi Sikorski-Majski z 30 lipca 1941 roku, zagroził ustąpieniem z urzędu. 30 września 1944 pod presją Brytyjczyków odwołał ze stanowiska Naczelnego Wodza generała Kazimierza Sosnkowskiego, powołanego na to stanowisko po śmierci gen. Sikorskiego w katastrofie gibraltarskiej 4 lipca 1943.

5 lipca 1945 r., w wyniku ustaleń konferencji jałtańskiej, Rząd RP na uchodźstwie utracił uznanie Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, a w konsekwencji pozostałych państw tworzonej wówczas Organizacji Narodów Zjednoczonych. Oznaczało to przejęcie majątku i reprezentacji Polski na arenie międzynarodowej przez podporządkowany komunistom Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w Warszawie. Prezydent RP i Rząd RP na uchodźstwie utracił w konsekwencji status podmiotu prawa międzynarodowego, choć kontynuował swą działalność aż do pierwszych powszechnych wyborów prezydenckich w Polsce w 1990 r.

Przed śmiercią prezydent Władysław Raczkiewicz w swoim politycznym testamencie mianował następcą na stanowisku głowy państwa innego polityka wywodzącego się z sanacji – Augusta Zaleskiego. Odrzucenie uzgodnionego wcześniej kandydata, dotychczasowego premiera Tomasza Arciszewskiego z PPS, doprowadziło do secesji tej partii z rządu i spowodowało długotrwałe rozbicie polskiej emigracji niepodległościowej w okresie powojennym.

Zmarł 6 czerwca 1947 roku w Ruthin w Walii, po długotrwałej, rozpoznanej już w 1939 chorobie (białaczka)[14]. Pochowany został na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii, gdzie spoczął obok generała Władysława Sikorskiego[15].

12 listopada 2022 z inicjatywy Premiera RP Mateusza Morawieckiego jego szczątki oraz szczątki dwóch innych Prezydentów RP na uchodźstwie, Augusta Zaleskiego i Stanisława Ostrowskiego zostały sprowadzone do Polski. Po uroczystościach pogrzebowych w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie m.in. z udziałem Prezydenta RP Andrzeja Dudy, Premiera Mateusza Morawieckiego oraz rodzin zmarłych, miał miejsce pochówek trzech mężów stanu w nowo powstałym Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie[16][17].

Upamiętnienie

  • W grudniu 2015 jego portret, wraz z portretami pozostałych prezydentów RP na uchodźstwie, został umieszczony na honorowym miejscu w holu ambasady RP w Londynie[18].
  • Uchwałą z 4 listopada 2016 Senat RP zdecydował o ustanowieniu roku 2017 Rokiem Władysława Raczkiewicza[19].
  • 12 października 2017 roku Rada Miasta Torunia nadała Trasie Średnicowej Północnej w Toruniu jego imię[20].
  • 26 października 2022 roku popiersie prezydenta Władysława Raczkiewicza stanęło na Skwerze Przyjaźni Gruzińsko-Polskiej ( imienia Prezydenta) w gruzińskim mieście Kutaisi[21].

Ordery i odznaczenia

Z tytułu objęcia urzędu Prezydenta RP Władysław Raczkiewicz z dniem 30 września 1939 został Wielkim Mistrzem Orderu Orła Białego[22] oraz Wielkim Mistrzem Orderu Odrodzenia Polski.

Ponadto:

Wyróżnienia

Przypisy

  1. Prezydent RP na uchodźstwie.
  2. 5 lipca 1945 r. Rząd i Prezydent RP na uchodźstwie stracili uznanie międzynarodowe.
  3. August Zaleski sprawował urząd nieuznawanego międzynarodowo Prezydenta RP na uchodźstwie.
  4. Michał Kacprzak, Komitet do Spraw Szlachty Zagrodowej na Wschodzie Polski 1938–1939, [w:] Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 78/2005, s. 93.
  5. Zofia Nałkowska, Dzienniki 1939-1944, Opracowanie, wstęp i komentarz Hanna Kirchner, t. V Warszawa 1996, s. 109.
  6. a b c d Ibidem.
  7. Adam Miodowski, Związki Wojskowych Polaków w Rosji (1917-1918), Białystok 2004, s. 66.
  8. Ibidem, s. 109–110.
  9. Piotr Gajdziński: Gierek Człowiek z węgla. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2013, s. 157. ISBN 978-83-7177-924-4.
  10. Obywatelstwo honorowe. „Kurier Warszawski”. Nr 195, s. 4, 14 lipca 1925. 
  11. Pomorski Wojewódzki Komitet Funduszu Obrony Narodowej w Toruniu : Obywatele! [Inc.:] W dniach 19 i 20 czerwca 1938 r., Pomorze święcić będzie w obecności Pana Marszałka Edwarda Śmigłego Rydza, dzień wielkiego tryumfu ofiarności [...]
  12. Nowa Kapituła Orderu „Odrodzenia Polski”. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 221 z 26 września 1936. 
  13. Po wymuszonej przez aliantów rezygnacji Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego.
  14. „Po Jałcie prezydent Raczkiewicz miał świadomość przegranej”.
  15. CWGC, Civilian Wladyslaw Raczkiewicz | War Casualty Details 4041616, CWGC [dostęp 2022-05-23] (ang.).
  16. Szczątki trzech prezydentów RP na uchodźstwie sprowadzone do Polski. pap.pl, 2022-11-12. [dostęp 2022-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-11-12)].
  17. Szczątki trzech prezydentów RP na uchodźstwie zostaną sprowadzone z Anglii do Polski. histmag.org, 2022-09-27. [dostęp 2022-09-29].
  18. Uczciliśmy pamięć Prezydentów RP na Uchodźstwie, www.msz.gov.pl [dostęp 2016-10-04] [zarchiwizowane z adresu 2016-10-05].
  19. M.P. z 2016 r. poz. 1123.
  20. Radni jednomyślni. Prezydent Raczkiewicz patronem trasy średnicowej, ddtorun.pl [dostęp 2017-10-12].
  21. Odsłonięto pomnik Władysława Raczkiewicza w Kutaisi, dzieje.pl [dostęp 2022-11-01] (pol.).
  22. Krzysztof Filipow: Order Orła Białego. Wyd. Białystok 1995. s. 50.
  23. a b c d e f g h i j k Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 606.
  24. Premier Sławek odznaczony Orderem Orła Białego. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 159 z 16 lipca 1935. 
  25. a b c d e f g Minister Spraw Wewnętrznych Władysław Raczkiewicz. „Gazeta administracji i policji państwowej”. T. 17/1935. s. 634. 
  26. Część urzędowa. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 157 z 19 lipca 1921. 
  27. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 14, 28.
  28. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 20.
  29. M.P. z 1931 r. nr 132, poz. 199 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  30. Polski Czerwony Krzyż. Sprawozdanie za 1935. Warszawa: 1936, s. 11.
  31. a b c d e Marta Męclewska (oprac.): Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008. Zamek Królewski w Warszawie, 2008, s. 308.
  32. Eesti Vabariigi teenetemärgid. president.ee. [dostęp 2014-11-12]. (est.).
  33. Diário Oficial da União (DOU). 1934-10-26. [dostęp 2014-06-22]. (port.).
  34. Wiktor Tomaszewski: Na szkockiej ziemi. Wspomnienia wojenne ze służby zdrowia i z Polskiego Wydziału Lekarskiego w Edynburgu. Londyn: 1976, s. 105.

Bibliografia, literatura

  • Dariusz Matelski, Losy insygniów władzy Drugiej Rzeczypospolitej (11 grudnia 1922 – 22 grudnia 1990), [w:] Wojskowość – bezpieczeństwo wychowanie. Księga jubileuszowa profesora Lecha Wyszczelskiego w 70. rocznicę urodzin, t. II, Red. Małgorzata Wiśniewska, Siedlce 2012, s. 59–78, il.
  • Dzienniki czynności Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza 1939-1947, t. 1 i 2, Oprac. Jacek Piotrowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004, t. 1 645 s., t. 2 675 s.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Coat of arms of Poland-official3.png
Godło Rzeczypospolitej Polskiej
POL województwo pomorskie II RP COA.svg

Herb województwa pomorskiego II Rzeczypospolitej

Uwaga ta grafika jest wzorowana na projektowanym herbie województwa z 1928 r. Ostateczne projekty autorstwa Zygmunta Lorenca zostały opracowane w 1929 r. Jeśli masz do nich dostęp bardzo proszę o kontakt Poznaniak
Władysław Raczkiewicz 1.jpg
Władysław Raczkiewicz (1885-1947) - Polish politician. President of Poland 1940-1947
POL województwo krakowskie II RP COA.svg

Herb województwa krakowskiego II Rzeczypospolitej

Uwaga ta grafika jest wzorowana na projektowanym herbie województwa z 1928 r. Ostateczne projekty autorstwa Zygmunta Lorenca zostały opracowane w 1929 r. Jeśli masz do nich dostęp bardzo proszę o kontakt Poznaniak
Witos 1920.jpg
Wincenty Witos, Polish Prime Minister 1920, 1923,1926, Polish politician of Stronnictwo Ludowe ( Polish Peasant Party)
Godło II Rzeczypospolitej.png
Godło Rzeczypospolitej Polskiej ustalone Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach (Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980)
Sarkofag Raczkiewicza.jpg
Autor: AleksanderDąbrowicz1526, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sarkofag Raczkiewicza w Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie
POL województwo nowogródzkie II RP COA.svg
Herb województwa nowogródzkiego II Rzeczypospolitej
Uwaga ta grafika jest wzorowana na projektowanym herbie województwa z 1928 r. Ostateczne projekty autorstwa Zygmunta Lorenca zostały opracowane w 1929 r. Jeśli masz do nich dostęp bardzo proszę o kontakt Poznaniak
Skrzynski A.jpg
Aleksander Skrzyński Polish diplomat, Minister of Foreign Affairs in 1925,Prime Minister in 1925/1926, a signatory to a Treaty of Locarno, died 1931
POL województwo wileńskie II RP COA.svg

Herb województwa wileńskiego II Rzeczypospolitej

Uwaga ta grafika jest wzorowana na projektowanym herbie województwa z 1928 r. Ostateczne projekty autorstwa Zygmunta Lorenca zostały opracowane w 1929 r. Jeśli masz do nich dostęp bardzo proszę o kontakt Poznaniak
Signature of Władysław Raczkiewicz (-1938).jpg
Signature of Władysława Raczkiewicza
Zyndram Koscialkowski.jpg
Marian Zyndram-Kościałkowski, Polish politician, deputy of Polish Sejm 1922-1939, Mayor of Warsaw, Minister of Internal Affairs, Prime Minister of Poland (1935-1936)
Władysław Grabski 1925.jpg
Władysław Grabski
POL Honorowa Odznaka PCK I klasy BAR.png
Baretka Honorowej Odznaki PCK I klasy