Władysław Skałkowski

Władysław Skałkowski

Wawrzyniec Skałkowski

przodownik
Data i miejsce urodzenia	7 sierpnia 1899 Posada Olchowska
Data i miejsce śmierci	18 stycznia 1953 Sanok
Przebieg służby
Formacja	C. K. Armia, Wojsko Polskie (II RP), Policja Państwowa, Policja Polska Generalnego Gubernatorstwa, SZP–ZWZ–AK–NIE–DSZ, Milicja Obywatelska
Jednostki	obwód „San” / „OP-23”
Stanowiska	komendant posterunku, szef wywiadu / kontrwywiadu
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, II wojna światowa

Władysław Skałkowski, właśc. Wawrzyniec Skałkowski, ps. „Dąb” (ur. 7 sierpnia 1899 w Posadzie Olchowskiej, zm. 18 stycznia 1953 w Sanoku) – funkcjonariusz Policji Państwowej, podczas II wojny światowej funkcjonariusz Policji Polskiej Generalnego Gubernatorstwa oraz żołnierz SZP–ZWZ–AK, oficer wywiadu Obwodu „OP-23” ZWZ/AK Sanok.

Władysław Skałkowski

Grobowiec rodziny Skałkowskich

Życiorys

Urodził się 7 sierpnia 1899 w Sanoku jako Wawrzyniec Skałkowski, syn Katarzyny i Jana^{[1][2][3][4][5][a][6][7]}.

W Sanoku uczył się w 7-klasowej szkole powszechnej^[8]. Następnie od 1912 do 1916 kształcił w zawodzie tokarza w miejscowe fabryce maszyn i wagonów^[2][7]. Od 1 lipca 1912 do 31 lipca 1914 należał do Sanockiej Chorągwi Drużyn Bartoszowych^[9][10]. Podczas I wojny światowej w 1917 został wcielony do C. K. Armii, po czym służył w szeregach 25 pułku piechoty do 1918^[7][4].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w sierpniu 1919 został przyjęty do Wojska Polskiego i służył w żandarmerii na posterunkach w Wisłok i w Tyrawie Wołoskiej^[8][7]. W 1919 został przeniesiony do 13 batalionu saperów^[7][4]. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920^[7]. Został zdemobilizowany w stopniu sierżanta^[8].

Od 1 czerwca 1922 przez cały okres II Rzeczypospolitej był funkcjonariuszem Policji Państwowej^[8][7][4]. Początkowo służył na posterunkach na obszarze powiatów: dobromilskiego, sanockiego^[7]. Po ukończeniu kursu posterunkowych PP (1925) pełnił stanowisko posterunkowego od 1929 w miejscowościach: Szczawne, Zarszyn, Rymanów, Zagórz^{[9][8][10][7][4]}. Uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 1926 został uznany przynależnym do gminy Sanok^[11]. Od 1931 służył w Sanoku^[8]. W 1934 został absolwentem 6-miesięcznego kształcenia w Szkole Policyjnej w Mostach Wielkich, później odbywał kształcenie dla komendantów posterunków PP przy Oficerskiej Szkole Policyjnej w Warszawie^[7]. Uzyskał stopień przodownika PP^[9][12]. W 1936 został kierownikiem Wydziału Prewencji PP przy urzędzie starostwa powiatu sanockiego^[8]. Od tego roku współdziałał też z wywiadem^[8]. W Sanoku zamieszkiwał w domu nad Sanem^[10].

W chwili wybuchu II wojny światowej 1939 nie był objęty mobilizacją i w początkowym okresie kampanii wrześniowej był komendantem posterunku w Zagórzu^[7][13]. Następnie ewakuował się z sanockimi urzędami^[8]. Po agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 został ranny w walkach z sowietami okolicach Felsztyna 19 września 1939, po czym trafił do szpitala w Stryju^[8][7][4]. Po rekonwalescencji powrócił do Sanoka w październiku 1939 i został zaangażowany do Organizacji Orła Białego (przysięgę od niego odbierali ppor. Łukasz Ciepliński i ppłk Kazimierz Heilman-Rawicz)^[14][4]. W początkowym okresie okupacji był współorganizatorem siatki kurierskiej, działającej przy przerzutach przez zieloną granicę z Węgrami^[15]. Po kontakcie z inspektorem terenowym Służby Zwycięstwu Polski por. Stanisławem Pieńkowskim ps. „Brona” otrzymał polecenie stworzenia wywiadu w Policji Polskiej Generalnego Gubernatorstwa (tzw. „granatowa policja”), utworzonej podczas okupacji niemieckiej, do której został przyjęty w maju 1940 w kancelarii posterunku w Sanoku^[15][7][4]. Od czerwca 1940 był organizatorem siatki wywiadowczej i informacynej, działającej na rzecz Związku Walki Zbrojnej^{[16][17][7][4]} (jego zastępcą był Władysław Pruchniak ps. „Sęp”^[18]). Funkcjonował pod pseudonimem „Dąb”^[19][7]. Po przekształceniu ZWZ w Armię Krajową w lutym 1942, w ramach której w powiecie sanockim powstał oddział partyzancki OP-23 (działający pod kryptonimem „San”), Władysław Skałkowski został szefem wywiadu w obwodzie^{[20][21][22][15][7]}. Pełnił jednocześnie funkcję szefa (oficera) wywiadu obronnego (kontrwywiadu) oraz wykonywał zadania wywiadu ofensywnego^{[23][24][15][10][4]}. Prowadził też rozpoznanie osób podejrzewanych o współpracę z okupantem^[15]. W ramach działalności wywiadowczej miał swoich informatorów w urzędach (np. magistracie), w fabryce wagonów, na posterunkach, w sanockim więzieniu (np. został nim Piotr Dudycz ps. „Cezar”, w tym zakładzie umożliwiano pomoc i oswobodzenie aresztowanym przez Niemców^[25])^[26][27][15]. Dzięki jego rozpoznaniu aresztowania uniknął informator ZWZ, Rudolf Probst ps. „Weksler”, który był zatrudniony w oddziale Gestapo jako wtyczka polskiej organizacji podziemnej. Informacje uzyskiwał także od funkcjonariusza Wilhelma Krebsa, utrzymującego kontakty z Gestapo^[26][28].

Z dniem 1 września 1943 odszedł z pracy w granatowej policji i został przeniesiony w stan spoczynku jako niezdolny do dalszej służby^[7][4] (według relacji jego rodziny wobec zagrożenia aresztowaniem odszedł z pracy w „policji granatowej” już w czerwcu 1942 i od tego czasu ukrywał się pozostając nadal w pracy konspiracyjnej^[29][30]). Od września 1943 jego zastępcą w strukturze AK był Stanisław Skała ps. „Skała”^[31]. Wsparł przygotowania do nieudanej akcji uwolnienia z więzienia Władysława Szelki ps. „Borsuk” nocą 20/21 lipca 1944^[30][32]. W trakcie akcji „Burza” w czerwcu 1944 działał jako kurier Komendy Inspektoratu Rejonowego AK Jasło^[30]. Po nadejściu frontu wschodniego i wkroczeniu na tereny polskie sowietów (w tym do Sanoka w sierpniu 1944) wobec zagrożenia aresztowaniem jako były działacz AK ukrywał się^[7]. Wkrótce potem, 26 września 1944 w stopniu plutonowego został mianowany szefem Wydziału Śledczego Komendy Powiatowej Milicji Obywatelskiej i pracował w MO do 30 września 1944, odchodząc ze służby z uwagi na zły stan zdrowia (w tym czasie swojej służby tworzył sieć wywiadowczą na rzecz AK)^[7][4][5]. Po rozwiązaniu struktur AK-owskich w regionie od początku 1945 współdziałał z oddziałami „NIE” i DSZ^[30][33][4]. Ponownie zagrożony aresztowaniem w 1945 opuścił Sanok i od tego czasu przebywał w Bytomiu^[30][34][4]. Potem przybywał na terenie województwa olsztyńskiego, gdzie sprawował stanowisko wójta^[35]. Stamtąd wyjechał z uwagi na działanie bojówek niemieckich^[35]. Przybył do Gdańska i zamieszkał na Wisłoujściu u W. Pruchniaka^[35]. Tam do 1946 pracował w tamtejszej PKS, kierowanej przez swojego byłego dowódcę Adam Winogrodzkiego ps. „Korwin”^{[30][34][4][35]}. Od 1948 przebywał w Paczkowie, następnie powrócił w rodzinne strony i przebywał w Grabówce^{[30][10][34][4]}.

Po powrocie do Sanoka do końca życia zamieszkiwał przy ul. Białogórskiej w Sanoku^[3]. W uznaniu zasług na rzecz konspiracji wojennej został awansowany na stopień chorążego^[30]. Zmarł na astmę 18 stycznia 1953 w Sanoku w wieku 53 lat^[3][b]. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku^[36].

11 lutego 1922 w Sanoku poślubił Annę Kornecką (1896-1982^[2][37][38]). Mieli córkę Janinę oraz trzech synów: Tadeusza (ur. 1923, poległy w bitwie o Kołobrzeg 1945^[39][40]), Zygmunta (1928–2012, żołnierz AK, późniejszy nauczyciel, inspektor szkolny w Lesku i Sanoku^[41][c]) oraz Wiesława (1930–2005, działacz komunistyczny PZPR, Przewodniczący Prezydium MRN w Sanoku i Naczelnik Miasta Sanoka^[42][10]).

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Łukasz Grzywacz-Świtalski: Z walk na Podkarpaciu. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1971, s. 1-404.
• Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 1-291.
• Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka. Kraków: Secesja, 1995. ISBN 83-86077-57-3.
• Jan Łuczyński, Edward Zając: Z dziejów Sanoka i powiatu sanockiego w okresie okupacji hitlerowskiej (1939–1944). W: Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). Sanok: 1980, s. 41-62.
• Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Część druga. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2000, s. 1-306. ISBN 83-909787-0-9.
• Edward Zając. Złote lata. „Tygodnik Sanocki”. Nr 8 (641), s. 6, 20 lutego 2004. 
• Paweł Fornal: Sanockie struktury Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” (1945-1949). Geneza. działalność likwidacja. W: Powiat sanocki w latach 1944–1956. Sanok – Rzeszów: Muzeum Historyczne w Sanoku / Instytut Pamięci Narodowej / Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Rzeszowie, 2007, s. 185-272. ISBN 978-83-60380-13-0.
• Władysław Pruchniak: Moje wspomnienia z czasu wojny i okupacji 1939-1944 r.. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 22-56. ISBN 978-83-903080-5-0.
• Władysław Pruchniak: Ciąg dalszy moich wspomnień. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 57-73. ISBN 978-83-903080-5-0.
• Piotr Dudycz: Wspomnienia po okupacji wrześniowej. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 519-521. ISBN 978-83-903080-5-0.
• Władysław Pruchniak: Okoliczności aresztowania dowódcy placówki nr IV Niebieszczany kol. Władysława Szelki. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 558-560. ISBN 978-83-903080-5-0.
• Związek Bojowników o Wolność i Demokrację. Oddział w Sanoku. Deklaracje i karty ewidencyjne członków nadzwyczajnych Sabat-Srogi 1963-2004, AP Rzeszów – O/Sanok (zespół 659, sygn. 128). s. 1-221.