Władysław Toruń
 Władysław Toruń około 1922 | |
 podpułkownik obserwator | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki | 6 eskadra wywiadowcza |
| Główne wojny i bitwy | I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
   _3r_BAR.svg){kind=small}     | |
Władysław Toruń, właśc. Toroń[a] (ur. 7 lipca 1889 w Nowym Sączu, zm. 9 sierpnia 1924 w Warszawie[1]) – inżynier, podpułkownik obserwator Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.
.jpg)
Życiorys
Władysław Toruń urodził się 7 lipca 1889 w Nowym Sączu. Był synem Wojciecha (1863-1934, urzędnik kolejowy) i Katarzyny z domu Nazimek (1861-1939) oraz bratem Leopolda (1887–1955, podpułkownik inżynier Wojska Polskiego) i Stanisława (ur. 1891, podpułkownik dyplomowany piechoty)[2]. Miał także siostry[3].
Uczył się w C. K. II Szkole Realnej we Lwowie, gdzie w 1909 ukończył VII klasę i zdał z odznaczeniem egzamin dojrzałości (w jego klasie był Aleksander Zborzyl)[4]. Podjął studia na Politechnice Lwowskiej. Od 17 października 1911 służył w cesarskiej i królewskiej Marynarce Wojennej[5][6]. Uczył się w szkole jednorocznych ochotników i odbył praktykę na krążowniku pancernym „Sankt Georg”. W 1912 podczas I wojny bałkańskiej przez sześć miesięcy pływał na okręcie „Gea”. Ukończył następnie studia, działał przy tym (od 1909) w niepodległościowym Związku Strzeleckiego i Związku Awiatycznym studentów.
Po wybuchu I wojny światowej powołany do marynarki austro-węgierskiej, od grudnia 1914 służył w artylerii fortecznej, a od marca 1915 w fortyfikacjach bazy Pola i batalionie piechoty morskiej. Od sierpnia 1916 skierowany na kurs obserwatorów lotniczych do Szybeniku, służył następnie w lotnictwie marynarki wojennej (Marine Seefliegerkorps). Latał nad Morzem Adriatyckim w lotach rozpoznawczych, na wykrywanie okrętów podwodnych i min oraz eskortując konwoje, głównie na łodziach latających typów Hansa-Brandenburg K i Lohner R. Został mianowany chorążym w batalionie morskim z dniem 1 kwietnia 1917[5]. Do października 1918 spędził w powietrzu ok. 1000 godzin, 1 stycznia 1918 awansował na podporucznika w rezerwie marynarki (Leutnant i.d.Res.)[5][7].
Korzystając z upadku Austro-Węgier, w październiku 1918, przebywając na urlopie we Lwowie, wstąpił do nowo formowanych polskich oddziałów w stopniu porucznika, po czym wziął udział w walkach o Lwów z Ukraińcami podczas wojny polsko-ukraińskiej. Wraz z lotnikami Stefanem Bastyrem i Januszem de Beaurain oraz lwowskimi studentami i robotnikami opanował 2 listopada 1918 lotnisko Lewandówka we Lwowie. Wziął udział w drugim locie bojowym polskiego samolotu 5 listopada 1918, z por. Bastyrem. W ciągu następnych tygodni brał udział w walkach o Lwów w składzie nowo sformowanej 2 eskadry lwowskiej, uczestnicząc w lotach bojowych i zajmując się obsługą samolotów. Z powodzeniem bombardował pozycje ukraińskie na Cytadeli i Wysokim Zamku. Do końca listopada wykonał 27 lotów – najwięcej z lwowskich obserwatorów. 27 listopada z pilotem Stefanem Stecem poleciał do Warszawy z meldunkiem dla Naczelnika Państwa. Brał następnie udział w dalszych walkach wokół Lwowa, m.in. grupowym nalocie na pozycje ukraińskie pod Kulikowem 14 maja 1919.
W maju 1919 objął dowództwo III Ruchomego Parku Lotniczego i warsztatów lotniczych we Lwowie (po por. Bastyrze). W sierpniu 1920, z powodu zagrożenia Lwowa przez wojska radzieckie podczas wojny polsko-bolszewickiej, III Park Lotniczy przeniesiono do Krakowa, łącząc go pod dowództwem Torunia z warsztatami II Parku. Został awansowany na stopień majora w korpusie oficerów zawodowych aeronautycznych ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[8]. Został komendantem II Parku Lotniczego 2 pułku lotniczego w Krakowie. W maju 1922 podczas lotu z Krakowa do Lwowa miał wypadek lotniczy koło Rzeszowa, w wyniku którego doznał złamania czterech żeber oraz podupadł na zdrowiu. 4 października 1922, pozostając oficerem nadetatowym 2 pułku lotniczego, został kierownikiem Centralnych Warsztatów Lotniczych w Warszawie[9][10][11], m.in. przygotowując je do licencyjnej produkcji pierwszych samolotów Hanriot H.28.
Zmarł w nocy z soboty na niedzielę 10 sierpnia 1924 w Szpitalu Ujazdowskim w Warszawie na skutek ciężkich obrażeń wewnętrznych i krwotoku doznanego w następstwie nieszczęśliwego wypadku przy naprawie instalacji elektrycznej w mieszkaniu. Został pochowany we wtorek 12 sierpnia 1924 na Cmentarzu Powązkowskim[12]. Po przeszło 10 latach, 24 listopada 1935 jego szczątki zostały pochowane na Cmentarzu Obrońców Lwowa we Lwowie (pochowany także został wówczas inny lotnik, Stefan Stec)[13]. W okresie Ukraińskiej SRR w trakcie profanacji i zrównywania z ziemią Cmentarza Obrońców Lwowa Maria Tereszczakówna (polska działaczka społeczna) wraz z grupą kilku innych osób, w celu ratowania szczątków polskich bohaterów pochowanych na tym cmentarzu przeniosła kilka ciał zasłużonych Polaków (oprócz Władysława Torunia m.in. gen. Tadeusza Jordan-Rozwadowskiego, gen. Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego, dowódcy obrony Lwowa z 1918 Czesława Mączyńskiego, arcybiskupa lwowskiego Józefa Teodorowicza, ks. Gerarda Szmyda, pozostałych twórców polskiego lotnictwa: Stefana Bastyra i Stefana Steca) w inne miejsce pochówków, które w wyniku śmierci bezpośrednich świadków i wcześniejszego braku zainteresowania polskich instytucji do dnia dzisiejszego pozostają nieznane (z wyjątkiem miejsca pochówku biskupa Teodorowicza i ks. Szmyda).
Był żonaty. Miał syna, który urodził się pięć dni przed jego śmiercią. Jego szwagrami byli lwowiacy: red. Stanisław Zachariasiewicz oraz oficerowie kpt Mieczkowski i por. Marek.
W ramach obchodów 20 rocznicy obrony Lwowa 20 listopada 1938 Rada Miasta Lwowa podjęła uchwałę nazwaniu jego imieniem jednej z ulic miasta[14].
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (udekorowany 17 kwietnia 1921 we Lwowie przez gen. broni Tadeusza Rozwadowskiego)[15]
- Krzyż Niepodległości – pośmiertnie (4 listopada 1933)[16][17]
- Krzyż Walecznych – trzykrotnie
- Krzyż Zasługi
- Krzyż Obrony Lwowa
- Odznaka Honorowa „Orlęta”
- Polowa Odznaka Obserwatora[18]
- Srebrny Medal Waleczności 2 klasy – Austro-Węgry (przed 1918)[6]
- Krzyż Pamiątkowy Mobilizacji 1912–1913 – Austro-Węgry (przed 1918)[6]
Uwagi
- ↑ Zarówno w sprawozdaniach szkolnych C. K. II Szkoły Realnej we Lwowie jak i w wydawnictwach wojsk austro-węgierskich bracia Stanisław i Władysław widnieli pod nazwiskiem „Toroń”. W ewidencji wojskowych austriackiej marynarki był określany w języku niemieckim jako „Ladislaus Toron”.
Przypisy
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 9 z 24 stycznia 1925, s. 40.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: WOJCIECH TORUŃ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2020-08-27].
- ↑ Leopold Toruń. Nekrolog. „Życie Warszawy”. Nr 140, s. 6, 14 czerwca 1955.
- ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. II Szkoły Realnej we Lwowie za rok szkolny 1909. Lwów: 1909, s. 140, 141.
- ↑ a b c Rangliste der k. u. k. Kriegsmarine 1917.08.31. Wiedeń: 1917, s. 166.
- ↑ a b c Rangliste der k. u. k. Kriegsmarine 1918.07.27. Wiedeń: 1918, s. 166.
- ↑ Jerzy Butkiewicz: Władysław Toruń. „Lotnictwo z szachownicą”. 1/2005, s. 41, 2005. Wrocław: Wydawnictwo Sanko. ISSN 1643-5702. OCLC 69537539.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 943.
- ↑ Andrzej Glass: „Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”, WKiŁ, Warszawa 1977, s. 25
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 930, 934.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓.
- ↑ Nasza rodzina. „Polska Zbrojna”. 220, s. 5, 1924-08-12. Warszawa.
- ↑ Uroczysty pogrzeb pierwszych lotników lwowskich. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 271 z 26 listopada 1935.
- ↑ Symboliczne nadania nazw związanych z Obroną Lwowa szeregowi ulic we Lwowie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 265 z 22 listopada 1938.
- ↑ Dekoracja Orderem „Virtuti Militari”. „Gazeta Lwowska”. Nr 87, s. 4, 17 kwietnia 1921.
- ↑ M.P. z 1933 r. nr 255, poz. 273.
- ↑ Lwowianie odznaczeni Krzyżem i Medalem Niepodległości. „Wschód. Prasowa Agencja Informacyjna”, s. 1-2, Nr 424 z 8 listopada 1933.
- ↑ Romeyko, Marian (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa, Warszawa, 1933, s.383
Bibliografia
- Podpułk. Wład. Toruń. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 185 z 12 sierpnia 1924.
- Jerzy Butkiewicz, Władysław Toruń w: Lotnictwo z szachownicą nr 12, ISSN 1643-5702
Media użyte na tej stronie
Naramiennik podpułkownika Wojska Polskiego (1919-39).
.png)
Lesser coat of arms of the Austrian Empire form the Congress of Vienna in 1815 until the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It then represented the Cisleithanian territories of Austria-Hungary in the Reichsrat until 1915.
It shows the arms of Habsburg-Lorraine encircled by the chain of the Order of Golden Fleece, surmounted on the crowned Austrian imperial double-headed eagle clutching in its claws the Imperial orb, sceptre and sword, with the Imperial Crown of Rudolf above.
After 1915 the inescutcheon only displayed the red-white-red arms of Austria.
.svg)
Roundel of the Polish Air Force (1921–1993).
Roundel of the Polish Air Force (1921–1993).
Władysław Toruń
Władysław Toruń
Austrian mobilitation cross of 1912/1913's ribbon
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape ., Licencja: CC BY-SA 4.0
Odznaka honorowa "Orląt Lwowskich"
Autor: Stako, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Grób Stefana Bastyra na Cmentarzu Obrońców Lwowa
Baretka: Wstążka Wojenna (Kriegsbande) dla odznaczeń austro-węgierskich (m.in.: Militär-Verdienstkreuz; Militär-Verdienstmedaille (Signum Laudis); Franz-Joseph-Orden; Tapferkeitsmedaille).