Władysław Toruń

Władysław Toruń

Władysław Toruń około 1922
podpułkownik obserwator
Data i miejsce urodzenia	7 lipca 1889 Nowy Sącz
Data i miejsce śmierci	9 sierpnia 1924 Warszawa
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	K.u.k. Luftfahrtruppen Lotnictwo Wojska Polskiego
Jednostki	6 eskadra wywiadowcza 2 pułk lotniczy Centralne Warsztaty Lotnicze
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka
Odznaczenia

Władysław Toruń, właśc. Toroń^[a] (ur. 7 lipca 1889 w Nowym Sączu, zm. 9 sierpnia 1924 w Warszawie^[1]) – inżynier, podpułkownik obserwator Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Władysław Toruń

Symboliczny grób polskich lotników na Cmentarzu Obrońców Lwowa

Życiorys

Władysław Toruń urodził się 7 lipca 1889 w Nowym Sączu. Był synem Wojciecha (1863-1934, urzędnik kolejowy) i Katarzyny z domu Nazimek (1861-1939) oraz bratem Leopolda (1887–1955, podpułkownik inżynier Wojska Polskiego) i Stanisława (ur. 1891, podpułkownik dyplomowany piechoty)^[2]. Miał także siostry^[3].

Uczył się w C. K. II Szkole Realnej we Lwowie, gdzie w 1909 ukończył VII klasę i zdał z odznaczeniem egzamin dojrzałości (w jego klasie był Aleksander Zborzyl)^[4]. Podjął studia na Politechnice Lwowskiej. Od 17 października 1911 służył w cesarskiej i królewskiej Marynarce Wojennej^[5][6]. Uczył się w szkole jednorocznych ochotników i odbył praktykę na krążowniku pancernym „Sankt Georg”. W 1912 podczas I wojny bałkańskiej przez sześć miesięcy pływał na okręcie „Gea”. Ukończył następnie studia, działał przy tym (od 1909) w niepodległościowym Związku Strzeleckiego i Związku Awiatycznym studentów.

Po wybuchu I wojny światowej powołany do marynarki austro-węgierskiej, od grudnia 1914 służył w artylerii fortecznej, a od marca 1915 w fortyfikacjach bazy Pola i batalionie piechoty morskiej. Od sierpnia 1916 skierowany na kurs obserwatorów lotniczych do Szybeniku, służył następnie w lotnictwie marynarki wojennej (Marine Seefliegerkorps). Latał nad Morzem Adriatyckim w lotach rozpoznawczych, na wykrywanie okrętów podwodnych i min oraz eskortując konwoje, głównie na łodziach latających typów Hansa-Brandenburg K i Lohner R. Został mianowany chorążym w batalionie morskim z dniem 1 kwietnia 1917^[5]. Do października 1918 spędził w powietrzu ok. 1000 godzin, 1 stycznia 1918 awansował na podporucznika w rezerwie marynarki (Leutnant i.d.Res.)^[5][7].

Korzystając z upadku Austro-Węgier, w październiku 1918, przebywając na urlopie we Lwowie, wstąpił do nowo formowanych polskich oddziałów w stopniu porucznika, po czym wziął udział w walkach o Lwów z Ukraińcami podczas wojny polsko-ukraińskiej. Wraz z lotnikami Stefanem Bastyrem i Januszem de Beaurain oraz lwowskimi studentami i robotnikami opanował 2 listopada 1918 lotnisko Lewandówka we Lwowie. Wziął udział w drugim locie bojowym polskiego samolotu 5 listopada 1918, z por. Bastyrem. W ciągu następnych tygodni brał udział w walkach o Lwów w składzie nowo sformowanej 2 eskadry lwowskiej, uczestnicząc w lotach bojowych i zajmując się obsługą samolotów. Z powodzeniem bombardował pozycje ukraińskie na Cytadeli i Wysokim Zamku. Do końca listopada wykonał 27 lotów – najwięcej z lwowskich obserwatorów. 27 listopada z pilotem Stefanem Stecem poleciał do Warszawy z meldunkiem dla Naczelnika Państwa. Brał następnie udział w dalszych walkach wokół Lwowa, m.in. grupowym nalocie na pozycje ukraińskie pod Kulikowem 14 maja 1919.

W maju 1919 objął dowództwo III Ruchomego Parku Lotniczego i warsztatów lotniczych we Lwowie (po por. Bastyrze). W sierpniu 1920, z powodu zagrożenia Lwowa przez wojska radzieckie podczas wojny polsko-bolszewickiej, III Park Lotniczy przeniesiono do Krakowa, łącząc go pod dowództwem Torunia z warsztatami II Parku. Został awansowany na stopień majora w korpusie oficerów zawodowych aeronautycznych ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919^[8]. Został komendantem II Parku Lotniczego 2 pułku lotniczego w Krakowie. W maju 1922 podczas lotu z Krakowa do Lwowa miał wypadek lotniczy koło Rzeszowa, w wyniku którego doznał złamania czterech żeber oraz podupadł na zdrowiu. 4 października 1922, pozostając oficerem nadetatowym 2 pułku lotniczego, został kierownikiem Centralnych Warsztatów Lotniczych w Warszawie^[9][10][11], m.in. przygotowując je do licencyjnej produkcji pierwszych samolotów Hanriot H.28.

Zmarł w nocy z soboty na niedzielę 10 sierpnia 1924 w Szpitalu Ujazdowskim w Warszawie na skutek ciężkich obrażeń wewnętrznych i krwotoku doznanego w następstwie nieszczęśliwego wypadku przy naprawie instalacji elektrycznej w mieszkaniu. Został pochowany we wtorek 12 sierpnia 1924 na Cmentarzu Powązkowskim^[12]. Po przeszło 10 latach, 24 listopada 1935 jego szczątki zostały pochowane na Cmentarzu Obrońców Lwowa we Lwowie (pochowany także został wówczas inny lotnik, Stefan Stec)^[13]. W okresie Ukraińskiej SRR w trakcie profanacji i zrównywania z ziemią Cmentarza Obrońców Lwowa Maria Tereszczakówna (polska działaczka społeczna) wraz z grupą kilku innych osób, w celu ratowania szczątków polskich bohaterów pochowanych na tym cmentarzu przeniosła kilka ciał zasłużonych Polaków (oprócz Władysława Torunia m.in. gen. Tadeusza Jordan-Rozwadowskiego, gen. Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego, dowódcy obrony Lwowa z 1918 Czesława Mączyńskiego, arcybiskupa lwowskiego Józefa Teodorowicza, ks. Gerarda Szmyda, pozostałych twórców polskiego lotnictwa: Stefana Bastyra i Stefana Steca) w inne miejsce pochówków, które w wyniku śmierci bezpośrednich świadków i wcześniejszego braku zainteresowania polskich instytucji do dnia dzisiejszego pozostają nieznane (z wyjątkiem miejsca pochówku biskupa Teodorowicza i ks. Szmyda).

Był żonaty. Miał syna, który urodził się pięć dni przed jego śmiercią. Jego szwagrami byli lwowiacy: red. Stanisław Zachariasiewicz oraz oficerowie kpt Mieczkowski i por. Marek.

W ramach obchodów 20 rocznicy obrony Lwowa 20 listopada 1938 Rada Miasta Lwowa podjęła uchwałę nazwaniu jego imieniem jednej z ulic miasta^[14].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (udekorowany 17 kwietnia 1921 we Lwowie przez gen. broni Tadeusza Rozwadowskiego)^[15]
• Krzyż Niepodległości – pośmiertnie (4 listopada 1933)^[16][17]
• Krzyż Walecznych – trzykrotnie
• Krzyż Zasługi
• Krzyż Obrony Lwowa
• Odznaka Honorowa „Orlęta”
• Polowa Odznaka Obserwatora^[18]
• Srebrny Medal Waleczności 2 klasy – Austro-Węgry (przed 1918)^[6]
• Krzyż Pamiątkowy Mobilizacji 1912–1913 – Austro-Węgry (przed 1918)^[6]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Podpułk. Wład. Toruń. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 185 z 12 sierpnia 1924. 
• Jerzy Butkiewicz, Władysław Toruń w: Lotnictwo z szachownicą nr 12, ISSN 1643-5702