W Jezioranach

W Jezioranach
Ilustracja
Zygmunt Kęstowicz podczas nagrania odcinka w 1975 roku
Rodzaj słuchowiska

cykliczne, serial

Kraj produkcji

 Polska

Język

polski

Scenariusz

obecnie: Andrzej Mularczyk, Teresa Lubkiewicz-Urbanowicz i Marek Ławrynowicz
kiedyś: Zofia Posmysz-Piasecka, Władysław Milczarek i Andrzej Bartosz[1]

Reżyseria

kolejno: Bronisław Dardziński, Wiesław Opałek, Wojciech Maciejewski, Andrzej Pruski, Jan Warenycia

Realizacja dźwiękowa

kolejno: Jerzy Jeżewski, Andrzej Pruski, Wojciech Truszczyński. Maria Olszewska.

Główne role

zobacz listę w artykule

Liczba odcinków

3192 (stan na 18 grudnia 2022)

Długość

30 minut

Premierowe emisje radiowe
Stacja radiowa

Polskie Radio Program I

Data premiery

29 maja 1960

Lata emisji

1960–

Strona internetowa słuchowiska
Wystawa w Muzeum Teatru Polskiego Radia poświęcona słuchowisku, mieszcząca się w pokoju wystylizowanym na kuchnie wiejską z lat 60. XX wieku

W Jezioranach – cykliczne słuchowisko radiowe nadawane od 1960 roku przez pierwszy program Polskiego Radia. Cotygodniowa audycja przygotowywana przez Teatr Polskiego Radia opowiada historię wielopokoleniowej rodziny Jabłońskich zamieszkałej w fikcyjnej wsi Jeziorany niedaleko Puław, a także ich otoczenia społecznego: rolników, wiejskich lekarzy, nauczycieli i strażaków.

Pomyślane jako wiejski odpowiednik skierowanych do miejskiego odbiorcy Matysiaków, słuchowisko zarówno opisuje, jak i kształtuje życie mieszkańców polskich wsi. Autorzy za pomocą historii bohaterów opisują zmiany społeczne, gospodarcze i mentalne wśród polskiej ludności wiejskiej, ale także przemycają w ich losach wiedzę praktyczną o nowych metodach uprawy czy sposobach uzyskiwania dofinansowania. Powieść radiowa pozostaje najczęściej słuchaną audycją literacką Polskiego Radia. 7 kwietnia 2019 roku został wyemitowany 3000. odcinek powieści.

Na przestrzeni lat swoich głosów postaciom mieszkańców Jezioran użyczyło wielu spośród najpopularniejszych polskich aktorów radiowych, teatralnych i filmowych, m.in. Zygmunt Kęstowicz, Kazimierz Opaliński, Janusz Paluszkiewicz, Artur Barciś, Teresa Lipowska, Franciszek Pieczka, Danuta Stenka, Henryk Talar i Grzegorz Wons.

Historia

Pomysłodawcą serialu był ówczesny prezes Radiokomitetu Włodzimierz Sokorski[2]. Zgodnie z założeniami powieść radiowa miała wychowywać rolników, szerzyć wiedzę o wsi wśród mieszkańców miast i promować nowe metody upraw i działalność Państwowych Gospodarstw Rolnych[2].

Pierwszy półgodzinny odcinek „radiopowieści” nagrano 20 maja 1960, a do emisji trafił dziewięć dni później[3]. Autorami scenariusza byli Zofia Posmysz-Piasecka i Władysław Milczarek, a reżyserem Bronisław Dardziński[3]. Obsadę pierwszego odcinka stanowili Janusz Paluszkiewicz w roli wiejskiego listonosza i narratora powieści, Kazimierz Opaliński w roli nestora rodu Jabłońskich, a także Maria Żabczyńska, Zygmunt Kęstowicz, Bogumił Kłodkowski, Hanna Stankówna, Maria Paluszkiewicz i czternastoletni podówczas Piotr Fronczewski[4].

Już po pierwszych odcinkach serial zyskał olbrzymią popularność wśród radiosłuchaczy. Niemal od początku nadawania audycji była ona bardziej popularna wśród kobiet[5] (słuchało jej 25,4% radiosłuchaczek i 17,6% radiosłuchaczy)[6], ludności wiejskiej i słabiej wykształconej[7][8]. We wczesnych latach 60. jako ulubiony program radiowy wskazywało ją 20,9% Polaków[9]. Dekadę później serial nadal był jedną z najpopularniejszych audycji radiowych w kraju[5]. We wczesnych latach 70. grupa słuchaczy serialu posłużyła do jednych z pierwszych w Polsce badań socjologicznych wpływu audycji radiowych na publiczność[10].

Od 1961 przez kilkanaście lat listę dialogową kolejnych odcinków drukowano na łamach Dziennika Ludowego[11]. Gazeta ta również prowadziła rubrykę polemiczną pod nazwą Klub Jezioran, a także rozwijała Kluby Przyjaciół Jezioran w wielu wsiach i miasteczkach Polski[11]. Po każdej emisji programu odczytywano na antenie wybrane listy od słuchaczy opisujące ich przeżycia, życiowe historie i problemy[12], ale też zawierające propozycje matrymonialne wobec fikcyjnych kawalerów[2]; podobnych listów przychodziły „do rodziny Jabłońskich” setki[11], w sumie – kilkadziesiąt tysięcy[2].

Serial emitowany był bez przerwy od 29 maja 1960 roku[13][11] przez dwie dekady, do grudnia 1981, kiedy to po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego autorzy i obsada zadecydowali o zaprzestaniu nagrywania nowych odcinków[11][2]. Jeziorany powróciły na antenę Polskiego Radia w maju 1983[11][2].

Współcześnie W Jezioranach pozostaje najczęściej słuchaną audycją literacką Polskiego Radia, incydentalnie słucha jej przeszło 2,5 miliona osób a regularnie – blisko 2 miliony[2]. Audycja jest również wysoko oceniana przez słuchaczy[2].

Na przestrzeni lat autorzy kolejnych odcinków starali się przemycać wśród wątków typowo obyczajowych także informacje praktyczne, jak wiedzę o nowych metodach rolniczych czy rządowych planach restrukturyzacji rolnictwa[14]. Ze względu na tematykę i format, słuchowisko bywa przyrównywane do starszego o dekadę brytyjskiego serialu radiowego The Archers nadawanego przez BBC[15], a także do Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej[15]. Jako trwały element polskiej kultury audycja trafiła także do podręczników nauki języka polskiego dla obcokrajowców[16].

Tematyka, czas i miejsce akcji

Akcja powieści radiowej toczy się w tytułowych Jezioranach, fikcyjnej wsi[a] w okolicy Puław w województwie lubelskim. Większość odcinków ma miejsce w teraźniejszości, dzięki czemu scenarzyści mogą wplatać w nią nawiązania do rzeczywistych wydarzeń. Do lat 70. bohaterowie zajmowali się m.in. budową szkoły, remizy, zakładaniem Klubu Rolnika czy sadzeniem tysiąca drzew na Tysiąclecie Państwa Polskiego[2]. W okresie tzw. pierwszej Solidarności postaci wspominały m.in. o strajkach, postulatach reform i demokratyzacji[2]. W ostatnim odcinku przed wprowadzeniem stanu wojennego bohaterowie zastanawiali się m.in. czy nauczyciele powinni mieć prawo do strajku[2]. Obecnie także powieściowy świat wzorowany jest na rzeczywistej Polsce. Z tego względu program bywał oskarżany m.in. o wspieranie samorządowców Polskiego Stronnictwa Ludowego[17][18].

Twórcy słuchowiska

Podobnie jak Matysiakowie, serial utrzymany jest w konwencji ultrarealistycznej: odcinki zaczynają się bez czołówki (niekiedy któraś postać bądź lektor radiowy „zaprasza do wysłuchania odcinka numer....”), a współcześnie (2018 r.) końcówka zawiera informacje o twórcach i aktorach tworzących dany epizod.

Pierwszym reżyserem był Bronisław Dardziński, po nim słuchowisko reżyserowali Wiesław Opałek (około 1975 r.), Wojciech Maciejewski i Andrzej Pruski[19]. Od 1994 r. reżyserem pozostaje Jan Warenycia[19], kierownik literacki Teatru Polskiego Radia. Realizatorami byli kolejno: Jerzy Jeżewski, Andrzej Pruski, Wojciech Truszczyński, a obecnie audycję realizuje Maria Olszewska[19].

Na przestrzeni lat zmieniali się również scenarzyści serialu. Obecnie autorami większości odcinków są Andrzej Mularczyk, Teresa Lubkiewicz-Urbanowicz i Marek Ławrynowicz, w przeszłości autorami list dialogowych bywali również Zofia Posmysz-Piasecka (zmarła 8 sierpnia 2022 r.)[20], Władysław Milczarek i Andrzej Bartosz[1].

Obsada aktorska i postaci

W przeciwieństwie do wielu seriali telewizyjnych, aktorzy użyczający swoich głosów postaciom W Jezioranach nie są etatowymi pracownikami radia i pracują nad nagraniami najwyżej kilka dni w miesiącu. Wielu z nich pracuje nad innymi projektami teatralnymi i filmowymi, co często owocuje problemami z ich dostępnością[21]. Na przykład Danuta Stenka od 1991 wcielająca się w postać Joli Jabłońskiej przez dłuższy czas nagrywała swoje kwestie osobno, w chwilach wolnych od dni zdjęciowych na planach filmów, a dopiero na koniec jej głos był dogrywany do pozostałych[21].

W radiopowieści obowiązuje zasada, że śmierć lub odejście aktora grającego którąś z postaci jest równoznaczne ze śmiercią samej postaci[2]. Przykładowo gdy Andrzej Zaorski nie zdecydował się na powrót do obsady Jezioran po stanie wojennym, grana przez niego postać Bolka Jabłońskiego zginęła w wypadku samochodowym[2]. Podobnie stało się z postaciami granymi przez zmarłych Tadeusza Bartosika i Kazimierza Opalińskiego[2].

Do 2009 roku przed mikrofonem wystąpiło blisko 200 aktorów[11].

Dawna obsada

Obecnie

Postacie wytłuszczone pojawiają się w internetowym plebiscycie na ulubionego bohatera powieści, organizowanego przez redakcję słuchowiska.

Uwagi

  1. ↑ W Polsce istnieje także prawdziwa miejscowość o tej nazwie: miasto Jeziorany w woj. warmińsko-mazurskim.

Przypisy

  1. ↑ a b Cynkier 2001 ↓, s. 35.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Polskie Radio 2015 ↓, ¶ „Ciekawostki”.
  3. ↑ a b Posmysz-Piasecka i Milczarek 1960 ↓, ¶ 1–3.
  4. ↑ Posmysz-Piasecka i Milczarek 1960 ↓, ¶ 1–6.
  5. ↑ a b Kukołowiczowa 1970 ↓, s. 112–113.
  6. ↑ Rudzki 1964 ↓, s. 60.
  7. ↑ Rudzki 1964 ↓, s. 61–62.
  8. ↑ Tyszka 1976 ↓, s. 63–64.
  9. ↑ Rudzki 1964 ↓, s. 59.
  10. ↑ Szostkiewicz 1973 ↓, s. 103.
  11. ↑ a b c d e f g Polskie Radio 2015 ↓, ¶ „Historia”.
  12. ↑ Szejnert 2013 ↓, s. 79–80.
  13. ↑ Ryba 2011 ↓, s. 217.
  14. ↑ Szalczyk 2011 ↓, s. 96.
  15. ↑ a b Davies 2015 ↓, ¶ „Benedykt Korczyński, głowa rodu opisanego…”.
  16. ↑ Mędak 2007 ↓, s. 375, 387–389.
  17. ↑ Czarnecki 2000a ↓, s. 4.
  18. ↑ Czarnecki 2000b ↓, s. 3.
  19. ↑ a b c Polskie Radio 2015 ↓, ¶ „Twórcy i bohaterowie”.
  20. ↑ Zmarła pisarka Zofia Posmysz, pomysłodawczyni powieści radiowej „W Jezioranach”, www.wirtualnemedia.pl [dostęp 2022-08-09] (pol.).
  21. ↑ a b Stenka i Maciejewski 2013 ↓, ¶ „Skoro rozmawiamy o radiu…”.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Zygmunt Kęstowicz.jpg
Zygmunt Kęstowicz, aktor. Fotografia portretowa pochodząca z archiwum Grażyny Rutowskiej.
W Jezioranach Muzeum Teatru Polskiego Radia.jpg
Autor: Nikodem62, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wystawa poświęcona słuchowisku W Jezioranach w Muzeum Teatru Polskiego Radia w Baranowie Sandomierskim