W pamiętniku Zofii Bobrówny

W pamiętniku Zofii Bobrówny (inc. Niechaj mię Zośka o wiersze nie prosi...) – wiersz Juliusza Słowackiego wpisany 13 marca 1844 roku w Paryżu do sztambucha (pamiętnika) Zofii Bobrówny[1], córki Joanny Bobrowej, złożony z trzech sekstyn o wersach jedenastozgłoskowych (układ rymów ababcc)[2].

Wiersz jest obowiązkową lekturą szkolną dla klas IV–VI szkoły podstawowej[3].

Rękopis i pierwsze wydanie

Autograf wiersza, wpisany bez tytułu do pamiętnika Zofii Bobrówny, znajdował się w rękach prywatnych i zaginął w czasie II wojny światowej[1]. Pierwsze wydanie utworu ukazało się w 1866 roku, opublikowane z rękopisu przez Antoniego Małeckiego w Pismach pośmiertnych Juliusza Słowackiego (Lwów, t. I, s. 59) pod tytułem W pamiętniku Zofii***[4]. Zaginiony autograf był jedynym znanym rękopisem wiersza[2].

Adresatka i okoliczności powstania utworu

Portret Zofii Dzieduszyckiej z domu Bobrówny (1830–1904), adresatki wiersza W pamiętniku Zofii Bobrówny, namalowany przez Henryka Rodakowskiego w 1874 roku, 30 lat po powstaniu utworu Juliusza Słowackiego

Adresatka

Zofia Bobrówna była córką Teodora Bobra-Piotrowickiego (1796–1860), marszałka szlachty powiatu krzemienieckiego, a później guberni wołyńskiej[5], i Joanny Bobrowej (pełne nazwisko: Joanna z Morzkowskich Bóbr-Piotrowicka, 1807–1889), przyjaciółki Juliusza Słowackiego[2]. W chwili powstania wiersza rodzice Zofii byli w separacji[2]. Zofia miała starszą siostrę Ludwikę (1825–1890), późniejszą żonę hr. Maurycego Eustachego Potockiego. W chwili powstania wiersza była ulubienicą Słowackiego, który nazywał ją w listach „Zosieńką” lub „małym aniołkiem”[2].

Do około 2000 roku dokładna data urodzenia Zofii Bobrówny była nieznana; niekiedy sugerowano, że w 1844 roku, w chwili powstania wiersza, mogła mieć nawet 17 lat, i podawano hipotetyczne daty urodzenia „1827<1828?>”[2]. Z kwerendy archiwalnej przeprowadzonej w Muzeum Regionalnym w Krzemieńcu, której wyniki opublikowano w 2003 roku, wynika, że Zofia mogła przyjść na świat w 1831 roku[6]. Marek Minakowski podał na podstawie Archiwum Dzikowskiego Tarnowskich w zbiorach Archiwum Państwowego w Krakowie (sygn. ADzT 1158), że Zofia urodziła się w 1830 roku i zmarła w 1904 roku we Lwowie[7]. Jej akt zgonu zachował się w lwowskich księgach metrykalnych przechowywanych w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie[8].

W 1857 roku Zofia poślubiła hr. Juliusza Dzieduszyckiego, właściciela stadniny koni arabskich w Jarczowcach w Galicji Wschodniej; w 1874 roku polski artysta Henryk Rodakowski namalował jej portret przechowywany w Muzeum Śląskim w Katowicach, znany jako Portret Zofii Dzieduszyckiej lub Portret Juliuszowej Dzieduszyckiej[9].

Okoliczności powstania utworu

Wiersz powstał przed wyjazdem Joanny Bobrowej z Paryża wraz z matką i córkami, Zofią i Ludwiką, w rodzinne strony poety, w okolice Krzemieńca, w którym Słowacki spędził dzieciństwo i obok którego przepływa rzeka Ikwa, wspomniana w utworze[2][10]. Oprócz W pamiętniku Zofii Bobrówny Słowacki napisał w tym czasie również dwa wiersze skierowane do starszej siostry Zofii, Ludwiki: Do Ludwiki Bobrówny i Dziecina Lolka na rzymskich mogiłach[2]. Trzy wiersze napisane dla córek Joanny Bobrowej, powstałe w jednodniowych odstępach (13, 14 i 15 marca 1844), bywają traktowane jako całość poetycka[11].

W skład spuścizny poetyckiej Słowackiego wchodzą także inne wiersze wpisane do pamietników znajomych, np. W sztambuchu Marii Wodzińskiej, Wiersz w sztambuchu Ludwika Spitznagla wyjeżdżającego do Egiptu 1827 r. 22 lutego, W imionniku Pani B[aronowej] R[ichthoffenowej], W albumie Elizy Branickiej i Cimetière du Père la Chaise (wiersz po francusku, wpisany w 1832 roku do sztambucha szesnastoletniej Kory Pinard)[12]. Są to przykłady tak zwanej poezji sztambuchowej, okolicznościowej formy poetyckiej popularnej w pierwszej połowie XIX wieku[12]. Słowacki uprawiał ten typ literatury ze znakomitym skutkiem[12].

Przesłanie poetyckie

Rzeka Ikwa, wspomniana w wierszu Słowackiego

Słowacki, emigrant polityczny przebywający we Francji, wyraża w wierszu tęsknotę za ojczyzną[13]. Pisze o pięknie przyrody stron rodzinnych i podkreśla, że natura jest najlepszym źródłem natchnienia poetyckiego[13]. Tworzy obraz wyidealizowanej krainy dziedziństwa, Arkadii, raju utraconego[14], i wyraża romantyczne poczucie żywego kontaktu z ciągle ewoluującą, kosmiczną naturą[2]. Jest ona traktowana jako źródło czystości duchowej i ma działanie uświęcające, podobnie jak poezja[11].

Wiersz napisany dla Zofii Bobrówny jest zaliczany do liryki mistycznej Słowackiego, gdyż tematem utworu jest duchowy wymiar poezji, dzieciństwa i przyrody; elementy rodzimego pejzażu, kwiaty i gwiazdy, są rzeczywistym wspomnieniem poety z wczesnego okresu życia, a zarazem nabierają charakteru duchowego objawienia[15]. Autor wypowiada się o sprawach uniwersalnych za pomocą najprostszych konkretów, językiem zrozumiałym dla dziecka[2]. Jednocześnie charakter utworu jest w pewnej mierze przekorny, gdyż punkt wyjścia treści merytorycznej stanowi odmowa napisania wiersza wyrażona wierszem[2].

Przekłady na języki obce

Do 2000 roku W pamiętniku Zofii Bobrówny przetłumaczono na języki angielski (1944, 1987), białoruski (1959), bułgarski (1958), czeski (1949, 1980), francuski (1881), niemiecki (1959), rosyjski (1959), słoweński (1973), ukraiński (1910, 1994), węgierski (1955) i włoski (1959)[1].

Przypisy

  1. ↑ a b c Halina Gacowa: Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut. Literatura Romantyzmu. Juliusz Słowacki. T. 11. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2000, s. 78–79. ISBN 83-04-04555-9.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k Marek Troszyński. Poetycka puenta i... całkiem prozaiczny epilog (albumowego wiersza Juliusza Słowackiego). „Pamiętnik Literacki”. XC, z. 4, s. 35–48, 1999. ISSN 0031-0514. 
  3. ↑ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356)
  4. ↑ Juliusz Słowacki: Dzieła wszystkie. Juliusz Kleiner (red.), Władysław Floryan (współpraca). T. XII – część pierwsza: Wiersze drobne z lat 1843–1848. Poeta i natchnienie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1960, s. 30.
  5. ↑ Grzegorz Rąkowski: Wołyń. Przewodnik krajoznawczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej. Część I. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2005, s. 396. ISBN 83-89188-32-5.
  6. ↑ Stanisław Makowski. Czy Joanna Bobrowa była rówieśnicą Słowackiego?. „Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza”. 38, s. 85-88, 2003. ISSN 0137-9658. 
  7. ↑ Źródła do osoby 1.1153.14. Zofia Bóbr-Piotrowicka h. Pilawa (1830–1904). sejm-wielki.pl. [dostęp 2020-09-19].
  8. ↑ Księgi metrykalne parafii wyznania rzymskokatolickiego z terenu archidiecezji lwowskiej, sygn. 301 (1868), s. 234. agadd2.home.net.pl. [dostęp 2020-09-19].
  9. ↑ Portret Zofii Dzieduszyckiej. muzeumslaskie.pl. [dostęp 2020-09-19].
  10. ↑ Wiesława Zaborowska. Kontekstualność w nauczaniu literatury. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”. 5, s. 320, 2002. ISSN 1505-9057. 
  11. ↑ a b Katarzyna Bałdyga, Marta Chachulska, Łukasz Chojnowski. „Juliusz Słowacki – autor wierszy – interpretacje i reinterpretacje”. Sprawozdanie z konferencji. „Colloquia Litteraria UKSW”. 7, s. 137, 2009. ISSN 1896-3455. 
  12. ↑ a b c Janusz Drzewucki: Juliusz Słowacki w sztambuchu Kory Pinard. blog.polona.pl. [dostęp 2020-09-19].
  13. ↑ a b Ewa Ogłoza, Metody nauczania w kształceniu literackim, [w:] Anna Opacka (red.), Interpretacje i szkoła, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000, s. 88, ISBN 83-226-0999-X
  14. ↑ Agnieszka Rypel. Moja Polska? – dyskursy tożsamościowe w edukacji polonistycznej. „Polonistyka. Innowacje”. 11, s. 112–113, 2020. ISSN 2450-6435. 
  15. ↑ Genowefa Pietryga. Przestrzeń w liryce mistycznej Juliusza Słowackiego. „Roczniki Humanistyczne”. XXXIII, z. 1, s. 81–83, 99, 1985. ISSN 0035-7707. 

Linki zewnętrzne

Twórczość Juliusza Słowackiego
Dramaty
Poematy
Powieści poetyckie
Wiersze

Media użyte na tej stronie