W przededniu (powieść Iwana Turgieniewa)
 | |
| Autor | |
|---|---|
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | Rosja |
| Język | |
| Data wydania | 1860 |
W przededniu (oryg. ros. Накануне) – powieść Iwana Turgieniewa wydana po raz pierwszy w 1860 w czasopiśmie Russkij wiestnik.
Okoliczności powstania utworu
W przededniu jest kontynuacją literackich refleksji Turgieniewa nad współczesnym autorowi środowiskiem ubogiej szlachty rosyjskiej, jej życiem i systemem wartości. Pisarz wrócił do poruszonego już w powieści Rudin wątku szlachcica sympatyzującego z radykalnie demokratycznymi ideami, pragnąc dokonać portretu psychologicznego takiej postaci i ocenić autentyczną realizację w jej życiu głoszonych ideałów politycznych.
Inspiracją dla ostatecznego kształtu utworu była postać bułgarskiego rewolucjonisty Katranowa, który podobnie jak powieściowy Insarow spędził wiele lat w Rosji, po czym zmarł w Wenecji, w drodze do ojczyzny. Jego historię Turgieniew poznał od swojego sąsiada nazwiskiem Karatiejew, który spisał ją i upoważnił pisarza do wykorzystania w późniejszej powieści.
Treść
Główna bohaterka utworu, Helena Nikołajewna Stachowa, odrzuciwszy uprzednio rzeźbiarza Szubina, przyszłego profesora uniwersytetu Bierseniewa oraz szlachcica Kurnatowskiego, zakochuje się z bułgarskim demokracie Dymitrze Insarowie, zachwycona jego postawą wobec życia. Insarow, w odróżnieniu od znanych Helenie rosyjskich intelektualistów, jest człowiekiem czynu, pragnącym wziąć udział w walce o wyzwolenie Bułgarii. Młodzi biorą tajny ślub, po czym wyjeżdżają z Rosji do Austrii i Wenecji, skąd mają nadzieję przedostać się do Bułgarii. Insarow nagle umiera jednak na gruźlicę. W ostatnim liście do rodziny Helena zapowiada chęć wyjazdu na front wojny krymskiej jako siostra miłosierdzia, by w ten sposób wziąć udział w walce, o której marzył jej ukochany. Następnie zrywa z nimi wszelki kontakt.
Wymowa utworu
Turgieniew pragnął dokonać w W przededniu analizy współczesnego sobie typu "szlacheckiego rewolucjonisty", pełnego ideałów, ale niekonsekwentnego w działaniu i praktycznie niezdolnego do czynu. Chociaż podkreślał wysokie walory moralne Insarowa (podobnych bohaterów przedstawił również w powieści Nowizna), nie ukrywał, iż uważał go raczej za postać podobną do Hamleta, skupiającą się raczej na rozmyślaniach niż na działaniach praktycznych. Z drugiej strony wielokrotnie kontrastuje Insarowa z Bierseniewem i Szubinem, wskazując, że wybór Heleny - symbolu całej Rosji - miał znaczenie metaforyczne. Bohaterka, dobra i szczera kobieta, wybierała w osobie bułgarskiego demokraty przedstawiciela tej postawy życiowej, która była najbardziej potrzebna jej krajowi.
Na kartach W przededniu Turgieniew wyłożył również własną koncepcję miłości jako ciągłej ofiary, jaką dwoje ludzi składa sobie wzajemnie. Jego bohaterowie są przekonani o niemożności połączenia działania użytecznego społecznie z osobistym szczęściem - chorobę Insarowa przyjmują jak nieuchronną karę za wcześniejszą miłość.
Recepcja
Bezpośrednio po publikacji powieści ukazał się artykuł krytyczny na jej temat autorstwa Nikołaja Dobrolubowa, zatytułowany Kiedy nadejdzie dzień rzeczywisty?, w którym autor zarzucił Turgieniewowi stronnicze ukazanie postaci demokraty i niesłuszne unikanie charakterystyki rosyjskiego ruchu rewolucyjnego poprzez uczynienie głównego bohatera Bułgarem. Równocześnie był zachwycony postacią Heleny, którą - w odróżnieniu od wcześniejszych kobiet pojawiających się w utworach Turgieniewa - uznał za prawdziwą bohaterkę i trafny symbol Rosji.
Powieść wywołała kontrowersje w rosyjskich środowiskach demokratycznych i liberalnych - tytuł odczytywano jako zapowiedź wybuchu w Rosji rewolucji (różnie pojmowanej), czy chociażby pojawienia się nowego ideowego przywódcy, którego symbolem miał być Insarow.
Bibliografia
Media użyte na tej stronie
The third novel by famous Russian writer Ivan Turgenev