Wałęsizm

(c) FOTO:FORTEPAN / Erdei Katalin, CC BY-SA 3.0
Lech Wałęsa (1990)

Wałęsizmy lub wałęsaliki[1][2][3] – specyficzne powiedzenia i zwroty językowe pochodzące z publicznych wypowiedzi Lecha Wałęsy lub jemu przypisywane. Wiele z nich przeniknęło na dłużej do języka polskiego i współczesnej polskiej kultury.

Wałęsizmy zazwyczaj zapadają w pamięć przez formę zbliżoną do gier słownych – często mają charakter oksymoronów (wyrażeń wewnętrznie sprzecznych), bądź nawiązują do innych form językowych (np. przysłów). Profesor Jerzy Bralczyk, odnosząc się do słów Lecha Wałęsy, określił ten sposób ekspresji słownej następująco:

Jest językowym optymistą, wierzy, że słowa będą znaczyły to, co on chce. Jego specjalność to antonimy […] początkowo było to bardzo ożywcze, wyzwalało z nowomowy politycznej. Ale potem się przejadło[4].

Profesor Bralczyk mówił także:

Najczęściej zarzuca się Wałęsie niejasność wynikającą z niekonsekwencji i sprzeczności. Jest ich w istocie sporo, choć czasami mają charakter zamierzonych paradoksów – typowo konwersacyjnych, takich jak „tak, to znaczy nie”, „słuchałem i nie słuchałem” lub retorycznych, jak „zrobię porządek, czyli burzę”[5]

Drugą przyczyną ich popularności jest niewątpliwie fakt, iż Lech Wałęsa jest postacią publiczną, która odegrała istotną rolę w czasie przełomowym dla państwa i narodu polskiego. Stąd z jego osobą i czynami wiąże się dla Polaków duży ładunek emocjonalny. Nadmierne stosowanie tego typu sposobu wysławiania się, bywa wymieniane jako jedna z przyczyn nieomal całkowitej klęski wyborczej Lecha Wałęsy w wyborach prezydenckich z 2000[4] – wynikało to nie tyle ze znużenia i niechęci społeczeństwa (były prezydent mówił tak zasadniczo od początku swojej kariery politycznej), ale z faktu iż metafory, porównania i słowne żarty zastępowały w coraz większym stopniu istotne treści lub argumenty, których w jego publicznych wystąpieniach zaczynało brakować[4].

Niektóre wypowiedzi Lecha Wałęsy zajmowały kilkukrotnie miejsca w plebiscycie „Srebrne Usta” organizowanym od 1992 przez Program Trzeci Polskiego Radia. W 1992 zajęły I miejsce, w 1993 – III miejsce, a w 1996 – II miejsce[6].

Znane wałęsizmy

  • Jestem za, a nawet przeciw[4]
  • Odpowiem wymijająco wprost[4]
  • Zdrowie wasze w gardła nasze![1] – wypowiedziany w czasie transmisji telewizyjnej ze sztabu wyborczego, po uzyskaniu informacji, że według prognoz Lech Wałęsa wygrał wybory prezydenckie w 1990 roku. Trawestacja popularnego polskiego toastu: „Zdrowie twoje w gardło moje!”; za ten cytat Lech Wałęsa otrzymał w 1992 roku Srebrne Usta[6]
  • Nie chcem, ale muszem![1] – za ten cytat Lech Wałęsa otrzymał w 1992 roku Srebrne Usta[6]
  • Dodatnie i ujemne plusy[4]
  • Moja ilość trochę psuje moją jakość[1]
  • Ja już nie szukam pieniędzy za książki, bo te całkowicie udupiłem w sprawach społecznych… – przejęzyczenie; zamiast: utopiłem; dzięki temu cytatowi Lech Wałęsa zajął w 1996 roku 2. miejsce w plebiscycie Srebrne Usta[6]
  • Nie można mieć pretensji do Słońca, że kręci się wokół Ziemi[1] – między innymi dzięki temu cytatowi Lech Wałęsa zajął w 1993 roku zajął 2. miejsce w plebiscycie Srebrne Usta (Wałęsa nagrodę otrzymał Za całokształt, w tym: „Nie można mieć pretensji do Słońca, że się kręci wokół Ziemi.”)[6]
  • To pan w niedzielę wszedł tu jak do obory i ani be, ani me, ani kukuryku[7] – wypowiedziany w czasie drugiej telewizyjnej debaty prezydenckiej z 1995 pod adresem kontrkandydata Aleksandra Kwaśniewskiego, krytykujący jego zachowanie w studio przed debatą
  • Tonący brzytwy, chwyta się byle czego![1]
  • Dokonałem zwrotu o 360 stopni[8]
  • Miała być demokracja, a tu każdy wygaduje, co chce![8]
  • Będę jeździł z siekierą po kraju i ciął złodziei[5][9]

Użycie wałęsizmów

Wiele wałęsizmów przeniknęło na stałe do języka polskiego i polskiej kultury[5]. Wiele wypowiedzi Lecha Wałęsy stało się tytułami filmów, audycji lub piosenek; Plusy dodatnie, plusy ujemne to tytuł filmu dokumentalnego Grzegorza Brauna[10], programu publicystycznego nadawanego na kanale Tele5[11] i audycji radiowej Rafała Ziemkiewicza[12]; Za, a nawet przeciw to tytuł audycji w radiowej Trójce, którą od 2002 do 2020 prowadził Kuba Strzyczkowski[13]; zaś Ani be, ani me, ani kukuryku to tytuł piosenki Bohdana Smolenia[14].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Jerzy Sławomir Mac: Oszołom kontra pachołek. Wprost nr 42/2001, 2001-10-21.
  2. ↑ H. Zgółkowa: Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny. Kurpisz 1994-2005.
  3. ↑ Jarosław Kałucki: Pierwszy kawalarz IV RP. o2.pl, 1 kwietnia 2006. [dostęp 2009-06-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-05-27)]. (pol.).
  4. ↑ a b c d e f Andrzej Szwarc, Marek Urbański, Paweł Wieczorkiewicz: Kto rządził Polską?: nowy poczet władców od początków do XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo Świat Książki, 2007, s. 770. ISBN 978-83-7311-867-6.
  5. ↑ a b c Wirtualna Polska Media S.A, „Jestem za, a nawet przeciw” – najpopularniejsze „wałęsizmy”, facet.wp.pl, 22 grudnia 2016 [dostęp 2021-02-26] (pol.).
  6. ↑ a b c d e Srebrne Usta 1992-2002, PolskieRadio.pl [dostęp 2021-02-26].
  7. ↑ Agnieszka Siuzdak: Wałęsa podaje nogę, czyli krótka historia debat politycznych. Gazeta Wyborcza, 2007-10-01.
  8. ↑ a b Mariusz Urbanek, W 80 powiedzeń dookoła świata.
  9. ↑ Będę jeździł z siekierą po kraju i ciął ... :: cytat Lech Wałęsa, cytatybaza.pl [dostęp 2021-03-02] (pol.).
  10. ↑ Plusy dodatnie, plusy ujemne (2006) pełna obsada, Filmweb [dostęp 2021-02-26] (pol.).
  11. ↑ 'Plusy dodatnie, plusy ujemne’, www.wirtualnemedia.pl [dostęp 2021-02-26] (pol.).
  12. ↑ Red/RPlus/RAZ, Plusy dodatnie Plusy ujemne, www.uziemkiewicza.pl [dostęp 2021-02-26] (pol.).
  13. ↑ Marcin Pośpiech nowym gospodarzem „Za, a nawet przeciw” w Trójce, WirtualneMedia.pl, 19 sierpnia 2020 [dostęp 2021-04-17] (pol.).
  14. ↑ Various – Bodzio '96 & Hity – Ani Be,Ani Me,Ani Kukuryku, Discogs [dostęp 2021-02-26] (ang.).

Media użyte na tej stronie

Lech Walesa, a Szolidaritás (Solidarność) szakszervezeti mozgalom egyik alapítója, későbbi államfő. Fortepan 76155.jpg
(c) FOTO:FORTEPAN / Erdei Katalin, CC BY-SA 3.0
Lech Walesa, a Szolidaritás (Solidarność) szakszervezeti mozgalom egyik alapítója, későbbi államfő.