Wałasi
| Miejsce zamieszkania | |
|---|---|
| Język | |
| Religia | |
| Grupa |
Wałasi (Wałasi cieszyńscy, Wałachy) – grupa etnograficzna ludności polskiej (w XIX wieku określanej jako Wasserpolaken[1]) zamieszkująca obszar Śląska Cieszyńskiego, w okolicy Cieszyna i Skoczowa[2], na południowy wschód od grupy Lachów śląskich[3]. Nazwa, jakkolwiek zbieżna z Wałachami rumuńskimi, prawdopodobnie nie ma z tą grupą bezpośredniego związku (w takim stopniu jak górale) lecz pochodzi od nadanego przez sąsiednie grupy przezwiska[4]. Rozkwit kultury ludowej na Śląsku Cieszyńskim nastąpił w drugiej połowie XIX wieku, po zniesieniu poddaństwa[5]. Jednym z pierwszorzędnych czynników odróżniających tę grupę od sąsiednich było wówczas rozpowszechnienie stroju cieszyńskiego, miejscowo zwanego też wałaskim lub śląskim.
Wałasi zamieszkują tereny Pogórza Śląskiego i północno-zachodnie pochyłości Beskidu Śląskiego[4] w dorzeczu Wisły i bezpośrednim dorzeczu Olzy, w granicach Śląska Cieszyńskiego[6]. Wałasi sąsiadują od północy z polskimi Lachami śląskimi, od zachodu Lachami czeskimi, od wschodu z polską ludnością napływową Bielska-Białej (terenu dawnej bielskiej wyspy językowej), a od południa z Góralami śląskimi[2].
Wyznaczenie dokładnego zasięgu obszaru etnograficznego jest trudne ze względu na nawarstwianie się różnych elementów kulturowych, np. żeński strój cieszyński cieszył się popularnością wśród Górali śląskich. Zdaniem Jana Stanisława Bystronia nie jest on jednak związany z granicami językowymi (gwara cieszyńska na wschodzie i gwary laskie na zachodzie), jako że według niego Wałasi zamieszkują także tereny dalej na zachodzie[3]. Wyróżnia się także podział Wałachów śląskich na dwie grupy: liczniejszą wschodnią (zwaną cieszyńską) oraz mniej liczną zachodnią (frydecką) wyłącznie na Zaolziu, która została już zdominowana przez napływową ludność czeską[7].
Charakterystyczna odrębność kulturowa łączy cechy typowe dla górali z cechami wołoskimi[7]. Od górali odróżniało ich przykładowo bogatsze wystrój i wyposażenie wnętrza domów[8].
Jakob Alt: "W Cieszynie" (1840)
Jakob Alt: "Koło Cieszyna" (1840)
Henryk Jastrzembski: włościanie z okolic Cieszyna (1846)
Kobieta w stroju cieszyńskim (1914)
Kobieta w stroju cieszyńskim
Kobieta w stroju cieszyńskim
Przypisy
- ↑ Ethnographische Karte der Österreichischen Monarchie von Carl Freiherr von Czörnig(niem.) (1855)
- ↑ a b Zróżnicowanie etnograficzne obecnego województwa śląskiego. Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach. [dostęp 2010-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-28)].
- ↑ a b Jan Stanisław Bystroń: Ugrupowanie etniczne ludu polskiego. Kraków: Orbis, 1925, s. 11.
- ↑ a b Wałasi cieszyńscy. W: Marian Dembiniok: O Góralach, Wałachach, Lachach i Jackach na Śląsku Cieszyńskim. REGIO, 2010, s. 47. ISBN 978-80-904230-4-6.
- ↑ M. Dembiniok, 2010, s. 3.
- ↑ Longin Malicki: Strój Górali Śląskich. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1956, s. 23, seria: Atlas polskich strojów ludowych ; cz. 3. Śląsk ; z. 3., a: Gustaw Fierla: Strój Lachów Śląskich. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1969, s. 19, seria: Atlas polskich strojów ludowych. cz. 3, Śląsk ; z. 4.
- ↑ a b Marek Skawiński: Góralszczyzna Polska. Związek Podhalan Oddział Górali Śląskich. [dostęp 2010-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].
- ↑ M. Dembiniok, 2010, s. 47
Bibliografia
- Wałasi cieszyńscy. W: Marian Dembiniok: O Góralach, Wałachach, Lachach i Jackach na Śląsku Cieszyńskim. REGIO, 2010. ISBN 978-80-904230-4-6.
Linki zewnętrzne
- Mapa z górskimi grupami etnograficznymi Polski Związek Podhalan
Media użyte na tej stronie
Akwarela Henryka Jastrzembskiego przedstawiająca Włościan z okolic Cieszyna z 1846 roku.
Kobiety (dwie panny i trzy mężatki w chustach) w strojach cieszyńskich przy ul. Bielskiej w Skoczowie przy nieistniejącym mostku nad rzeczką Żabiniec, widok w kierunku północno-wschodnim, 1938 r.
Bauernmädchen aus Ostschlesien (Teschener Schlesien) in Tracht
Kobieta w stroju cieszyńskim, około roku 1914
Bauernmädchen aus Ostschlesien (Teschener Schlesien) in Tracht