Wałownica
| Artykuł | 53°1'35"N 18°0'12"E |
|---|---|
| - błąd | 38 m |
| WD | 53°1'N, 18°4'E |
| - błąd | 20485 m |
| Odległość | 3 m |
| osada | |
 Domy w Wałownicy, obecnie osiedle Olimpin wsi Brzoza | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Strefa numeracyjna | 52 |
| Kod pocztowy | 86-061[1] |
| Tablice rejestracyjne | CBY |
| SIMC | 0092812 |
Położenie na mapie gminy Nowa Wieś Wielka _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Nowa Wieś Wielka") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 | |
Położenie na mapie powiatu bydgoskiego  | |
 53°01′35″N 18°00′12″E/53,026389 18,003333 | |
Wałownica – nieistniejąca osada w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie bydgoskim, gminie Nowa Wieś Wielka.
Położenie
Wałownica położona jest na Pałukach, na lewym brzegu Noteci, naprzeciw wsi Brzoza.
Pod względem fizyczno-geograficznym leży w obrębie Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej w mezoregionie Kotlina Toruńska i mikroregionie Dolina Kanału Noteckiego[2].
Charakterystyka
Wałownica to dawna wieś, od połowy XX wieku w składzie sołectwa Olimpin, a od 1980 roku w sołectwie Brzoza. Stanowi osiedle położone wzdłuż drogi łączącej Brzozę z Olimpinem. Położone jest między Notecią i Kanałem Noteckim na północy, a kompleksem leśnym na południu porastającym lokalne wzniesienie wydmowe. Wschodnim skrajem osiedla przebiega droga wojewódzka nr 256 Brzoza – Mogilno.
Na wschód od miejscowości znajdują się obszary cenne przyrodniczo: łąki nadnoteckie, chronione w Obszarze Chronionego Krajobrazu „Łąki Nadnoteckie” oraz rezerwat leśny Dziki Ostrów, chroniący dąbrowę świetlistą.
Historia
Wieś odnotowano po raz pierwszy w XVI wieku na obszarze majętności łabiszyńskiej[3]. W 1539 roku Janusz Latalski zakupił bór nazywany Wołownica od Jakuba Rynarzewskiego[4]. Miejscowość wielokrotnie zmieniała właścicieli. Ostatnim z nich był ród Skórzewskich - Wałownica należała wówczas do klucza łabiszyńskiego[5]. Z uwagi na położenie po zachodniej stronie Noteci, Wałownica w okresie staropolskim nie należała do powiatu bydgoskiego, lecz do jednostek administracyjnych i kościelnych związanych z Łabiszynem i Szubinem.
W okresie zaborów zmieniała się nazwa wsi: Wallownitz - w Królestwie Prus, Wallownice - w Wielkim Księstwie Poznańskim oraz Netzheim - gdy należała do Prowincji Poznańskiej, by ostatecznie w XX-leciu międzywojennym powrócić do nazwy Wałownica. W miejscowości znajdował się pruski Królewski Główny Urząd Celny[6].
Spis miejscowości rejencji bydgoskiej z 1833 r. podaje, że we wsi Wałownica (powiat szubiński) mieszkało 147 osób (100 ewangelików, 47 katolików) w 22 domach. Miejscowość należała do parafii katolickiej w Chomętowie i ewangelickiej w Łabiszynie[7]. Kolejny spis z 1860 r. podaje, że w Wałownicy mieszkało 149 osób (14 ewangelików, 135 katolików) w 21 domach. Na miejscu znajdowała się szkoła elementarna. Miejscowość należała do parafii katolickiej i ewangelickiej w Łabiszynie. Właścicielem wsi był hrabia Skórzewski[8].
Z kolei Słownik geograficzny Królestwa Polskiego dla roku 1884 podaje, że w Wałownicy mieszkało 131 osób (122 ewangelików, 9 katolików) w 22 domach. Areał uprawny wsi wynosił 124 ha. Najbliższa poczta i stacja kolejowa znajdowała się w Chmielnikach[9].
Podczas powstania wielkopolskiego Wałownica była terenem walk oddziałów polskich usiłujących zbliżyć się do Bydgoszczy. W nocy z 21 na 22 stycznia 1919 r. oddziały Pawła Cymsa i Jana Tomaszewskiego zajęły Brzozę, wyprzedzając spodziewaną ofensywę niemiecką. Dzień później teren odzyskał III batalion Grenschutzu, zaś do krwawej potyczki doszło w rejonie Antoniewa[10]. Ostatecznie wieś znalazła się w granicach odrodzonej Polski 20 stycznia 1920 r. na mocy traktatu wersalskiego.
W okresie międzywojennym Brzoza znalazła się w obrębie powiatu szubińskiego[3]. W latach 20. we wsi istniała szkoła elementarna z polskim językiem nauczania[3]. Znajdowała się na wschodnim krańcu wsi przy starorzeczu Noteci.
10 kwietnia 1924 r. kard. Edmund Dalbor z fragmentów dotychczasowej parafii farnej w Bydgoszczy oraz parafii w Łabiszynie erygował parafię Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Brzozie-Przyłękach. W skład tej parafii weszła również wieś Wałownica[11]. Na potrzeby parafii w latach 1934-1937 wybudowano w Brzozie nową świątynię według projektu Stefana Cybichowskiego[12].
Od marca 1945 r. Wałownica była osadą włączoną do gromady wiejskiej Olimpin[3]. Reforma administracyjna z 25 września 1954 r. zlikwidowała gminy i gminne rady narodowe, powołując w ich miejsce gromady wraz z gromadzkimi radami narodowymi. Miejscowość włączono wówczas (w składzie sołectwa Olimpin) do gromady Brzoza[3]. W 1962 r. gromadę Brzoza zniesiono i przyłączono do gromady Nowa Wieś Wielka, z wyjątkiem miejscowości Prądki i Przyłęki, które znalazły się w gromadzie Białebłota. 1 stycznia 1973 r. z gromady Nowawieś Wielka wykształciła się gmina Nowa Wieś Wielka. Wałownica wchodziła wówczas w skład sołectwa Olimpin[a].
18 grudnia 1980 r. Wałownicę wyłączono z sołectwa Olimpin i przyłączono do sołectwa Brzoza. W aktualnym nazewnictwie stanowi ona osiedle Olimpin należące do wsi Brzoza.
W latach 1990-1994 wieś została zelektryfikowana, a w latach 1994-1998 doprowadzono wodociąg i zainstalowano oświetlenie uliczne[3].
Uwagi
- ↑ w 1962 roku w skład sołectwa Olimpin wchodziły: wieś Olimpin i osady Wałownica, Targowisko i Panoniewo
Przypisy
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1335 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Środowisko przyrodnicze Bydgoszczy. Praca zbiorowa pod red. Józefa Banaszaka, Wydawnictwo Tanan. Bydgoszcz 1996
- ↑ a b c d e f Łukasz Myszka, Gmina Nowa Wieś Wielka. Z dziejów samorządu terytorialnego – do 2002 roku, Bydgoszcz: Bydgoski Dom Wydawniczy Margrafsen, 2006, ISBN 83-89734-14-1, OCLC 749214986.
- ↑ http://teki.bkpan.poznan.pl/search.php?section=3&single=1&fileno=9&page=5
- ↑ Reformaci w Łabiszynie
- ↑ Volständige Topographie des Königreichs Preussen: ... welcher die ... - Johann Friedrich Goldbeck - Google Książki, books.google.pl [dostęp 2017-11-15].
- ↑ Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks mit einer geographisch-statistischen Uebersicht. Bromberg 1833
- ↑ Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg. Bromberg 1860
- ↑ http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XII/931 dostęp 6-10-2014
- ↑ Bydgoszcz w dobie powstania wielkopolskiego. Praca zbiorowa pod red. Zdzisława Grota. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Popularnonaukowe nr 5. Bydgoszcz 1970
- ↑ Jarkiewicz Zenon: Dekret ks. kardynała Edmunda Dalbora z 1924 r. o podziale parafii rzymskokatolickich w Bydgoszczy."Kronika Bydgoska" XIV (1992), Bydgoszcz 1993
- ↑ Wysocka Agnieszka: Kościoły projektu Stefana Cybichowskiego w Bydgoszczy i okolicach miasta. [w.] Kronika Bydgoska XXX 2008. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2009. ISSN 0454-5451
Linki zewnętrzne
- Wałownica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 931.
Media użyte na tej stronie
Autor:
Mapa gminy Nowa Wieś Wielka, Polska
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.83 N
- S: 52.28 N
- W: 17.16 E
- E: 19.88 E
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Bydgoszcz County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 53.46 N
- S: 52.91 N
- W: 17.65 E
- E: 18.42 E
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Brzoza koło Bydgoszczy, gmina Nowa Wieś Wielka, powiat bydgoski