Wacław Gąsiorowski

Wacław Gąsiorowski

Jan Wacław Gąsiorowski

Wiesław Sclavus, Jan Mieroszewicz

Fotografia portretowa pochodząca z archiwum Koncernu Ilustrowanego Kuriera Codziennego
Data i miejsce urodzenia	27 czerwca 1869 Warszawa
Data i miejsce śmierci	30 października 1939 Konstancin-Jeziorna
Dziedzina sztuki	powieść
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda im. Elizy Orzeszkowej

Tablica upamiętniająca Wacława Gąsiorowskiego na bocznej ścianie pałacu Biskupów Krakowskich, w którym przyszedł na świat

Willa „Ukrainka” w Konstancinie wraz z tablicą pamiątkową upamiętniającą Wacława Gąsiorowskiego

Wacław Gąsiorowski, ps. Wiesław Sclavus, Jan Mieroszewicz (ur. 27 czerwca 1869 w Warszawie^[1], zm. 30 października 1939 w Konstancinie) – polski powieściopisarz, dziennikarz, publicysta, a także scenarzysta^[2], działacz polonijny i niepodległościowy. W 1900 wydawca i redaktor periodyku „Strumień”, w latach 1921–1930 redaktor czasopism polonijnych w Stanach Zjednoczonych, autor powieści historycznych nawiązujących głównie do Epopei Napoleońskiej i powstania listopadowego i o akcentach publicystycznych, dramatów i licznych reportaży.

Młodość

Po skończeniu nauki w gimnazjum, w wieku 15 lat rozpoczął pracę zarobkową, by móc sam się utrzymać po śmierci rodziców. Dalszą wiedzę zdobywał samodzielnie.

Pracował jako pomocnik aptekarza. Czasy te opisał w wydanej w 1900 powieści zatytułowanej Pigularz. Wcielony do armii carskiej odbył niespełna 2-letnią służbę wojskową. Napisał wówczas pierwszą sztukę teatralną Szare życie, nagrodzoną w konkursie „Kuriera Warszawskiego” i wystawioną w teatrze „Rozmaitości” w 1892. Gdy wyszedł z wojska, pracował jako księgowy. Dał się poznać jako organizator konspiracji niepodległościowej w zaborze rosyjskim, m.in. organizował tajne czytelnie w Rawie i Warszawie. Był redaktorem „Przeglądu tygodniowego” i korespondentem „Słowa Polskiego”. W 1901, na łamach warszawskiego „Dziennika dla Wszystkich”, zaczęła ukazywać się w odcinkach powieść Huragan. I o ile krytycy przyjęli ją niechętnie, to uznanie czytelników zdobyła sobie natychmiast^[3].

Emigracja

Ścigany przez rosyjską Ochranę za publikację Ugodowców (książki o wizycie w Warszawie cara Mikołaja II), zmuszony był emigrować z Królestwa. Przez jakiś czas mieszkał we Lwowie, a potem wyjechał na Zachód. W Paryżu (od 1904) zajął się pisarstwem, był założycielem tygodnika „Polonia” i struktur organizacyjnych „Sokoła”^[4].

Studiował zbiory poloniców w Muzeum w Rapperswilu, po czym wędrował po Europie szlakami kampanii napoleońskich. Był na Elbie i Korsyce, zwiedzał pola bitew pod Marengo, Somosierrą i Wagram zbierając dokumentację do powieści z tej epoki.

Gdy wybuchła I wojna światowa, czynnie włączył się w działalność na rzecz odrodzenia państwa polskiego i uczestniczył w organizacji armii polskiej. Był jednym z sześciu członków komitetu organizacyjnego armii polskiej we Francji, powstałego jeszcze przed powołaniem komitetu werbunkowego^[5]. Przebywając w Ameryce Północnej (1918–1919 i 1921–1930), wykładał literaturę i historię cywilizacji, kierując kolegium polskim w Cambridge Springs^[6], a także pracował dla kilku czasopism polonijnych, jak „Kurier Nowojorski”, „Górnik” i „Gwiazda Polarna”.

W poczytnych powieściach dla młodzieży, które nawiązywały do lat Epopei Napoleońskiej, barwnie opisał wiele autentycznych postaci z tamtych czasów, czym zainspirował tak wybitnych pisarzy, jak Stefan Żeromski. Niewątpliwie oddziaływał na kilka pokoleń Polaków i ich wychowanie patriotyczne.

W kraju

Do Polski na stałe wrócił w 1930 i osiadł w willi „Ukrainka” w Konstancinie. Został prezesem Stowarzyszenia Pisarzy i Publicystów Emigracyjnych. Jego powieści historyczne cieszyły się niezmiennym powodzeniem czytelników (zwłaszcza młodych). Za całokształt działalności literackiej, w 1938 uhonorowany został Nagrodą im. Elizy Orzeszkowej^[7].

Od 1936 był sołtysem Konstancina. Traktował tę funkcję jako honorową (nie pobierał wynagrodzenia). Zmarł nagle 30 października 1939. Pochowany został na cmentarzu w Skolimowie. Kondukt pogrzebowy z willi „Ukrainka” w Konstancinie na cmentarz w Skolimowie stał się wielką patriotyczną manifestacją^[8]. Już krótko po jego śmierci przyjęło się określenie, jakoby pisarz „zmarł ze zgryzoty po klęsce wrześniowej”.

Twórczość

• Zginęła głupota! Powieść z niedalekiej przyszłości (1899)
• Pigularz (1901)
• Ugodowcy (1901)
• Trylogia napoleońska^[9]:
  • Huragan (1902)
  • Rok 1809 (1903)
  • Szwoleżerowie gwardii (1910) tom 1, tom 2
• Pani Walewska (1904)
• Czarny Generał (1904)
• Pamiętniki wojskowe Józefa Grabowskiego oficera sztabu cesarza Napoleona I, 1812-1813-1814 (1905)
• Finis Poloniae (1906)
• Anarchiści (1906)
• Księżna Łowicka (1908)
• Tragic Russia (1908)
• Emilia Plater (1910)
• Bem (1911)
• Babilon (1912)
• Miłość królewicza (1931)
• Thalitha Kumi (1907)
• Królobójcy (1905)
• Kajetan Stuart (1903)
• Interregnum (Bezkrólewie): powieść historyczna z XVIII wieku (1933)
• Fajka Batorego (1934)

Film

W 1932 roku powstał film Księżna Łowicka (znany też pod tytułem Noc Listopadowa) na podstawie powieści pod tym samym tytułem. W rolach głównych wystąpili Jadwiga Smosarska, Stefan Jaracz i Józef Węgrzyn.

W 1937 Wacław Gąsiorowski był autorem dialogów i kierownikiem literackim filmu Ułan Księcia Józefa (znanego też pod tytułem Dziewczyna i ułan) z Franciszekiem Brodniewiczem i Jadwigą Smosarską w rolach głównych.

Również w 1937 roku w Hollywood powstał film Pani Walewska (ang. Conquest) w reżyserii Clarence’a Browna będący ekranizacją powieści Gąsiorowskiego pod tym samym tytułem. W roli tytułowej wystąpiła Greta Garbo.

Odznaczenie

• Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1938)^[10]

Upamiętnienie

• Tablica pamiątkowa odsłonięta w 1969 na bocznej ścianie pałacu Biskupów Krakowskich (od strony trasy W-Z)^[11].

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Niewiadowski: Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1990. ISBN 83-210-0892-5.
• Marek Ruszczyc: Polacy czasów niewoli. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1987. ISBN 83-203-1349-X.

Linki zewnętrzne

• Utwory Wacława Gąsiorowskiego w serwisie Wolne Lektury
• Autor: Wacław Gąsiorowski – lista publikacji na Cyfroteka.pl
• Dzieła Wacława Gąsiorowskiego w bibliotece Polona