Wacław Gajewski

Wacław Gajewski
Państwo działania Polska
Data i miejsce urodzenia28 lutego 1911
Kraków
Data i miejsce śmierci12 grudnia 1997
Warszawa
profesor nauk przyrodniczych
Specjalność: genetyka
Alma MaterUniwersytet Warszawski
Doktorat1937
Uniwersytet Warszawski
Profesura1954
Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PANczłonek rzeczywisty
Status PAUczłonek
Badacz, wykładowca
jednostkaUniwersytet Warszawski, Polska Akademia Nauk
Grób Stanisława i Wacława Gajewskich na cmentarzu Powązkowskim

Wacław Gajewski (ur. 28 lutego 1911 w Krakowie, zm. 12 grudnia 1997 w Warszawie) – polski genetyk, członek PAU i PAN, jeden z najważniejszych twórców polskiej genetyki po okresie łysenkizmu, autor pierwszych polskich podręczników genetyki. Jako jeden z niewielu polskich naukowców, w okresie stalinizmu nie przystał na prowadzenie zajęć naukowych według oficjalnej, partyjnej linii.

Życiorys

Pierwszą publikację wydał w 1932[1] i nosiła tytuł „Szczątki flory pierwotnej w jarze Dniestru”. Studia na Uniwersytecie Warszawskim ukończył w 1934. Pracę doktorską obronił w 1937, w latach 1937–1946 pracował jako asystent w Ogrodzie Botanicznym UW w Warszawie. W okresie przedwojennym jego badania dotyczyły głównie geografii roślin, w tym flory Podola, w 1937 ukazała się jego praca Elementy flory polskiego Podola, opublikowana w Planta Polonica. W 1946 otrzymał tytuł docenta, w 1950 został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.

Po II wojnie światowej zajął się cytogenetyką roślin i genetyką molekularną. W 1949 klasyczna genetyka miała ustąpić miejsca łysenkizmowi – „nowej biologii” obowiązującej w okresie stalinowskim w Związku Radzieckim i krajach bloku komunistycznego. Propagatorami łysenkizmu w Polsce byli wówczas tacy naukowcy jak Włodzimierz Michajłow, Kazimierz Petrusewicz czy rektor UJ, Teodor Marchlewski[2]. Gajewski należał do nielicznego grona polskich biologów, którzy odmówili wykładania łysenkizmu[3]. W związku z tym nie mógł prowadzić zajęć ze studentami, pozwolono mu jednak na pracę w Ogrodzie Botanicznym UW. W 1954 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego.

W 1956 rozpoczął pracę wykładowcy na Uniwersytecie Warszawskim, a jego wykłady przez wiele lat cieszyły się olbrzymią popularnością. W 1958 pod jego kierownictwem powstał Zakład Genetyki na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1961 Zakład Genetyki Ogólnej PAN, który później wszedł w skład Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN (IBB). W 1964 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. W latach 1967–1981 był dyrektorem IBB[4]. W 1958 został członkiem korespondentem, a w 1969 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. W 1989 należał do odnowicieli Polskiej Akademii Umiejętności

W latach siedemdziesiątych Gajewski był związany z opozycją. W styczniu 1976 podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[5]. W 1978 został sygnatariuszem deklaracji założycielskiej Towarzystwa Kursów Naukowych[6][7], a później także jego wykładowcą[8]. 20 sierpnia 1980 roku podpisał apel 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[9]. W grudniu 1981 wraz ze swoim przyjacielem Władysławem Kunickim-Goldfingerem należał do dwóch członków PAN, których nakazano internować. Przypadkiem udało mu się jednak uniknąć aresztowania aż do momentu, w którym cofnięto nakaz za wstawiennictwem PAN[1][10]. Podczas stanu wojennego prowadził działalność podziemną, m.in. jako kurier przenoszący pieniądze przeznaczone przez Piotra Słonimskiego na stypendia dla naukowców, którzy w wyniku stanu wojennego utracili pracę[1]. Pochowany na Starych Powązkach w Warszawie (kwatera 224-1-9)[11].

Praca naukowa

Wacław Gajewski jest autorem licznych prac naukowych w dziedzinach genetyki i ewolucji. W latach pięćdziesiątych badał cytogenetykę[12] i ewolucję[13] rodzaju kuklik (Geum). Później zajął się genetyką grzybów. W roku 1990 opublikował w Quarterly Review of Biology wspomnienie o łysenkizmie w Polsce[14]. Wśród wypromowanych przez niego doktorów znalazła się Małgorzata Wierzbicka (biolog)[15].

Publikacje

  • Wacław Gajewski: Genetyka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1963.
  • Wacław Gajewski: Genetyka ogólna i molekularna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.
  • Wacław Gajewski: Jak poznawano zjawisko dziedziczności. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1968.
  • Wacław Gajewski: Pasożytnicze rośliny kwiatowe. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1962.
  • Wacław Gajewski, Piotr Węgleński: Inżynieria genetyczna. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.

Bibliografia

  • Piotr Köhler, 2008. Łysenkizm w botanice polskiej. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 53(2): 83-161.
  • Piotr Köhler, 2009. An outline of short history of Lysenkoism in Poland. Folia Mendeliana 44-45: 45-54.
  • Piotr Köhler. Lysenko Affair and Polish Botany. „Journal of the History of Biology”, s. 1-39, 2010. DOI: 10.1007/s10739-010-9238-4. 
  • Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Edycja 3, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1993

Przypisy

  1. ↑ a b c Piotr Węgleński: Profesor Wacław Gajewski.
  2. ↑ Piotr Köhler. Lysenko Affair and Polish Botany. „Journal of the History of Biology”, s. 1-39, 2010. DOI: 10.1007/s10739-010-9238-4. 
  3. ↑ Anna Bikont, Sławomir Zagórski. Burzliwe dzieje gruszek na wierzbie. „Gazeta Wyborcza”, 1998-08-01. 
  4. ↑ David D. Perkins. Wacław Gajewski, 1911–1997. „Fungal Genetics Newsletter”, 2003. 
  5. ↑ Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.
  6. ↑ Marek Kunicki-Goldfinger: Towarzystwo Kursów Naukowych.
  7. ↑ Założyciele Towarzystwa Kursów Naukowych. „Gazeta Wyborcza”, 2006. 
  8. ↑ 30. rocznica powołania Towarzystwa Kursów Naukowych. „Uniwersytet Warszawski, Pismo Uczelni”. 5 (35), s. 12, 2008. 
  9. ↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s])
  10. ↑ Sławomir Zagórski. W opozycji do głupoty. „Gazeta Wyborcza”, październik 2005. 
  11. ↑ Cmentarz Stare Powązki: WACŁAW GAJEWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-11-05].
  12. ↑ Wacław Gajewski. A cytogenetic study on the genus Geum. „Monogr. Bot.”. 4, s. 1-416, 1957. 
  13. ↑ Wacław Gajewski. Evolution in the Genus Geum. „Evolution”. 13 (3), s. 378-388, 1959. DOI: 10.2307/2406114. JSTOR: 2406114. 
  14. ↑ Wacław Gajewski. Lysenkoism in Poland. „The Quarterly Review of Biology”. 65 (4), 1990. DOI: 10.1086/416949. 
  15. ↑ Prof. zw. dr hab. czł. rzecz. PAN Wacław Gajewski, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2022-02-05].

Media użyte na tej stronie

Stanisław i Wacław Gajewski grób.JPG
Autor: Lukasz2, Licencja: CC BY 3.0
Grób Stanisława i Wacława Gajewskich na Starych Powązkach