Wacław Jędrzejewicz

Wacław Jędrzejewicz

Data i miejsce urodzenia	29 stycznia 1893 Spiczyńce, gubernia podolska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	1 grudnia 1993 Cheshire, Connecticut, USA
Minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego
Okres	od 23 lutego 1934 do 12 października 1935
Przynależność polityczna	Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem
Poprzednik	Janusz Jędrzejewicz
Następca	Konstanty Chyliński
Prezes Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce
Okres	od 1977 do 1978
Poprzednik	Jan Fryling
Następca	Tadeusz Pawłowicz
Dyrektor wykonawczy Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce
Okres	od 1943 do 1948
Następca	Marian Chodacki
Odznaczenia

Ppłk Wacław Jędrzejewicz w 1928. Z lewej premier Japonii Giichi Tanaka, z prawej admirał Keisuke Okada

Grób Wacława Jędrzejewicza na cmentarzu Powązkowskim

Wacław Jędrzejewicz (ur. 29 stycznia 1893 w Spiczyńcach^[1], zm. 1 grudnia^[2] 1993 w Cheshire) – polski działacz niepodległościowy, dyplomata, polityk, historyk, generał brygady Wojska Polskiego, brat Janusza Jędrzejewicza, majora Wojska Polskiego i premiera II RP.

Młodość i studia

Wacław Jędrzejewicz urodził się 29 stycznia 1893 r. w Spiczyńcach, wsi położonej nad rzeką Rosią w powiecie latyczowskim guberni podolskiej, w rodzinie Czesława, inżyniera chemika, absolwenta Szkoły Głównej w Warszawie, pracownika cukrowni (zm. 1937)^[3], i Eleonory z Buchnerów. Wacław był najmłodszym dzieckiem Jędrzejewiczów. Miał brata Janusza (ur. 21 czerwca 1885) w przyszłości prezesa Rady Ministrów oraz siostrę Marię (ur. 1887), która pracowała w Oddziale II i MSZ. Podczas okupacji w 1944 r. siostra Wacława zmarła na tyfus w Krakowie. Ojciec Wacława pracował w cukrowniach w Spiczyńcach, Skoromoszkach i Cybulowie. W 1903 r. rodzina Jędrzejewiczów przeniosła się do Warszawy, gdzie ojciec Wacława rozpoczął pracę w laboratorium chemicznym^[4].

Przed rozpoczęciem nauk w gimnazjum Wacław do dziesiątego roku życia był nauczany w domu przez prywatnych nauczycieli. Wiosną 1903 r. zdał egzamin wstępny do II Gimnazjum w Żytomierzu. Nie został jednak przyjęty ze względu na niskie oceny (egzamin konkursowy). Tego samego roku po przeprowadzce wraz z rodziną do Warszawy, Wacław rozpoczął naukę w warszawskim gimnazjum założonym przez gen. Pawła Chrzanowskiego, w którym to językiem wykładowym oprócz rosyjskiego był również polski (późniejsze Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego^[5]), jego kolegą z klasy był m.in. ksiądz Ignacy Skorupka. W gimnazjum w 1909 r. współtworzył kółko lotnicze oraz został członkiem Związku Młodzieży Polskiej „Przyszłość” (PET). W 1912 zdał maturę. Tego samego roku rozpoczął loty na szybowcu, co było wyrazem jego fascynacji lotnictwem i jako pierwszy polski lotnik w okolicach Klarysewa przeleciał ok. 300 m na wysokości ok. 20 m szybowcem zbudowanym wraz z kolegami z gimnazjum Chrzanowskiego^[6][7]. Od 1913 r. studiował w Studium Rolniczym przy Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Decyzja o kontynuowaniu nauki właśnie na Uniwersytecie Jagiellońskim wiązała się z planami ojca Wacława związanymi z zakupem majątku ziemskiego, a także ze względu na brata Janusza, który studiował matematykę na tym samym wydziale.

Podczas studiów wstąpił do ZMP „Zet” i był członkiem tej młodzieżowej organizacji do wiosny 1914 r. Pod koniec 1913 r. wstąpił do Związku Strzeleckiego, gdzie w czerwcu 1914 r. ukończył szkołę podoficerską. Jego egzaminatorami byli: Tadeusz Furgalski, Bogusław Kunc „Kordian” oraz Józef Zając „Mars”^[4].

Okres I wojny światowej

I wojna światowa zastała Jędrzejewicza w Warszawie u rodziców, gdzie po zaliczeniu I roku studiów spędzał wakacje. Kolega Wacława ze „Strzelca”, Adam Koc „Witold” zainicjował ideę utworzenia Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), gdzie Jędrzejewicz pełnił początkowo funkcję kierownika szkół podoficerskich POW w Warszawie. We wrześniu 1914 roku wraz z Konradem Libickim „Buyno” założył Wolną Szkołę Wojskową, która skupiała się na szkoleniu młodzieży z różnych kręgów społecznych. Jędrzejewicz pełnił tam rolę zastępcy, zaś Libicki był komendantem. Szkołę tą ukończył również brat Wacława, Janusz Jędrzejewicz, który wstąpił również w kręgi POW w grudniu 1914 r.

Za zgodą Józefa Piłsudskiego, na czele tzw. Batalionu Warszawskiego, w sierpniu 1915 r. dołączył do I Brygady Legionów walczącej wówczas na Wołyniu. Skierowany ponownie do pracy w POW. Był członkiem Komendy Naczelnej i komendantem okręgów POW w Częstochowie i Zagłębiu, angażował się też w działalność polityczną. W lipcu 1917 r. został aresztowany przez Niemców i skazany na 10 lat więzienia. Uwolniony z chwilą odzyskania niepodległości przez Polskę w listopadzie 1918 roku, wstąpił do organizowanego Wojska Polskiego.

II Rzeczpospolita

Jako należący do najbliższego kręgu zaufanych Józefa Piłsudskiego został skierowany do pracy w Oddziale II Sztabu Generalnego. 2 stycznia 1920 roku został przydzielony do Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie, w charakterze słuchacza II Kursu. 16 kwietnia 1920 roku, w związku z przygotowaną operacją ukraińską został „odkomenderowany” do Oddziału II Naczelnego Dowództwa WP. Razem z Walerym Sławkiem podpisał tajną konwencję wojskową do traktatu sojuszniczego zawartego z Ukraińską Republiką Ludową. W lipcu 1920 roku, podczas wypełniania lotniczej misji wywiadowczej na trasie Lida – Wilno, dostał się do niewoli bolszewickiej. Po udanej ucieczce via Litwa powrócił do Polski. Jako ekspert uczestniczył w rokowaniach nad traktatem ryskim, równocześnie współdziałał przy tworzeniu w państwach bałtyckich polskich komórek wywiadowczych mających zadanie zbierania informacji o Rosji. 3 stycznia 1921 roku powrócił do szkoły i kontynuował naukę. 6 września tego roku, po ukończeniu kursu i otrzymaniu „pełnych kwalifikacji do pełnienia służby na stanowiskach Sztabu Generalnego”, został przydzielony do Oddziału II Sztabu Generalnego^[8], w którym kierował pracami Referatu Wschód (wywiad na ZSRR). Z dniem 1 kwietnia 1926 roku, w randze majora SG, mianowany został attaché wojskowym przy Poselstwie Polskim w Tokio^[9]. 26 stycznia 1928 roku został mianowany podpułkownikiem ze starszeństwem z 1 stycznia 1928 roku i 25. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[10]. W tym samym roku został zwolniony ze stanowiska attaché wojskowego i oddany do dyspozycji szefa Sztabu Generalnego^[11]. Z dniem 15 października 1928 roku został przeniesiony w stan nieczynny na okres 12 miesięcy^[12], a z dniem 1 lutego 1930 roku do rezerwy^[13].

Objął stanowisko dyrektora departamentu administracyjnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Od 1930 był dyrektorem departamentu konsularnego MSZ. We wrześniu 1933 otrzymał nominację na stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Skarbu. Od lutego 1934 zajmował stanowisko ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego (w rządach Janusza Jędrzejewicza, Leona Kozłowskiego i Walerego Sławka). W październiku 1935 ustąpił ze stanowiska. Pełnił funkcje sekretarza generalnego Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości. W 1937 prezes Polskiego Komitetu Międzynarodowej Wystawy w Paryżu.

We wrześniu 1939 roku powrócił do czynnej służby wojskowej w charakterze oficera łącznikowego przy MSZ. Uczestniczył w ewakuacji depozytu Funduszu Obrony Narodowej (FON) z Polski przez Rumunię do Francji, gdzie skarb został przekazany Rządowi Rzeczypospolitej.

Otoczenie gen. Władysława Sikorskiego uniemożliwiło mu zarówno dalszą służbę państwową, jak i wojskową w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie.

Emigracja do Stanów Zjednoczonych

W konsekwencji, wiosną 1941 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Pracował jako pracownik fizyczny na fermie kurzej, a później jako szlifierz w fabryce zbrojeniowej. Działał społecznie w środowisku Polonii amerykańskiej. Współorganizował wraz z Ignacym Matuszewskim i Henrykiem Floyar-Rajchmanem Komitet Narodowy Amerykanów Polskiego Pochodzenia (KNAPP). Był jednym z założycieli powstałego w lipcu 1943 Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce^[14], a w latach 1943–1948 był jego pierwszym dyrektorem i prezesem. Jesienią 1948 roku otrzymał tytuł profesora języka i literatury rosyjskiej w Wellesley College. W latach 1958–1963 był kierownikiem studiów slawistycznych w Ripon College w stanie Wisconsin. W 1963 przeszedł na emeryturę i powrócił do Nowego Jorku, gdzie poświęcił się działalności w Instytucie Józefa Piłsudskiego jako dyrektor (1963–1964), sekretarz zarządu (1971), wiceprezes (1972–1976) i prezes (1977–1978). Członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (od 1961)^[15]. Laureat Nagrody Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie w 1977 roku^[16].

W 1992 roku Prezydent RP Lech Wałęsa nadał mu stopień generała brygady. W 1993 roku przyznano mu Honorowe Obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa^[17].

Jego prochy złożono na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 86-4-26)^[18].

Publikacje

Autor około 300 artykułów historycznych publikowanych m.in. w paryskich „Zeszytach Historycznych” oraz obszernych prac: Poland in the British Parliament 1939–1945 i Kronika życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935.

W 1978 otrzymał Nagrodę Pisarską Stowarzyszenia Polskich Kombatantów za pracę pt. Kronika życia Józefa Piłsudskiego^[19].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 4944 (11 listopada 1921)^[20][21]
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 3 grudnia 1993)^[22][23]
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (19 marca 1983)^[24]
• Krzyż Niepodległości z Mieczami (6 listopada 1930)^[25]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)^[20]
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)^[20]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[20]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[20]
• Komandor Krzyża Wielkiego Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja)^[26]
• Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Korony Włoch (Włochy)^[26]
• Krzyż Wielki Orderu Świętego Sawy (Jugosławia, 1931)^[27][26]
• Krzyż Wielki Orderu Świętego Aleksandra (Bułgaria)^[26]
• Order Krzyża Wolności I kategorii III klasy (Estonia, 1925)^[20][26][28]
• Order Zasługi I klasy (Węgry)^[26]
• Wielka Wstęga Orderu Korony Rumunii (Rumunia, 20 lipca 1933)^[20][26][29]
• Wielki Oficer Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa)^[20][26]
• Krzyż Komandorski I klasy Orderu Białej Róży Finlandii (Finlandia)^[20][26]
• Krzyż Kawalerski I klasy Orderu Białej Róży Finlandii (Finlandia)^[20][26]
• Krzyż Kawalerski I klasy Orderu Miecza (Szwecja)^[20][26]
• Order Skarbu Świętego III klasy (Japonia)^[30][20][26]
• Order Wschodzącego Słońca IV klasy (Japonia)^[30][20][26]
• Krzyż Oficerski Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia)^[20][26]
• Krzyż Oficerski Orderu Leopolda (Belgia)^[20][26]
• Krzyż Kawalerski Orderu Leopolda (Belgia)^[20][26]
• Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej (Francja)^[20][26]

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 304.
• Rafał Stobiecki, Wacław Jędrzejewicz (1893–1993). Historyk epoki Józefa Piłsudskiego, [w:] Historycy polscy wobec wyzwań XX wieku, Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje 2014, s. 127–160.

Linki zewnętrzne

• Archiwum profesora Wacława Jędrzejewicza w zbiorach Instytutu Piłsudskiego. Instytut Józefa Piłsudskiego. [dostęp 2015-11-11].
• https://web.archive.org/web/20171107021951/http://www.kulturaparyska.com/pl/ludzie/typ/historycy/waclaw-jedrzejewicz