Wacław Sierpiński

Wacław Sierpiński
Ilustracja
1928
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

14 marca 1882
Warszawa, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

21 października 1969
Warszawa, Polska

Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy I klasy Wielki Oficer Orderu Korony Rumunii Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Węgierskiego Zasługi (cywilny) Komandor Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Zasługi Cywilnej (Bułgaria)

Wacław Franciszek Sierpiński (ur. 14 marca 1882 w Warszawie, zm. 21 października 1969 tamże) – polski matematyk, jeden z czołowych przedstawicieli warszawskiej szkoły matematycznej i twórców polskiej szkoły matematycznej[1]; wieloletni profesor Uniwersytetu Warszawskiego i przewodniczący rady naukowej Instytutu Matematycznego Polskiej Akademii Nauk (IM PAN). Członek kilkunastu akademii nauk, w tym członek rzeczywisty Polskiej (PAN) i jej wiceprezes (1952–1957), prezes Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1931–1952) i Polskiego Towarzystwa Matematycznego (1928–1930) oraz jego członek honorowy. Wyróżniony szeregiem odznaczeń polskich i zagranicznych, doktoratów honorowych i innych nagród; kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Odrodzenia Polski oraz Legii Honorowej III klasy. Dydaktyk matematyki i jej popularyzator[2].

Sierpiński zajmował się teorią liczb, analizą matematyczną i podstawami matematykiteorią mnogości, topologią mnogościową oraz teorią kategorii. W teorii liczb badał zwłaszcza liczby całkowite, w analizie – funkcje rzeczywiste i teorię miary, a w teorii mnogości – teorię opisową i ogólną. Szczególne znaczenie mają jego prace w tej ostatniej dziedzinie[3], co sam przyznawał, określając się jako badacz nieskończoności. Analizował pewnik wyboru i hipotezę continuum, m.in. ich konsekwencje i warunki równoważne[4]. Zostawił po sobie obszerny dorobek: 57 książek, 724 prace i komunikaty, 107 artykułów i przemówień oraz 12 skryptów[5]. Wypromował też co najmniej kilku doktorów[6], współtworzył czasopismo „Fundamenta Mathematicae” i redagował „Acta Arithmetica”, wznawiając je po II wojnie światowej. Działał też społeczno-politycznie, uczestnicząc w strajkach z 1905 roku, wojnie polsko-bolszewickiej, krytykując reformy Janusza Jędrzejewicza i cenzurę w socjalistycznej Polsce, choć z tej krytyki PRL publicznie się wycofał.

Sierpińskiego upamiętnia nazewnictwo: jego nazwisko nosi kilka terminów naukowych, medal przyznawany przez UW i PTM polskim matematykom, związany z tym medalem wykład okolicznościowy oraz krater na Księżycu.

Życiorys

Młodość

Urodził się w rodzinie Konstantego, lekarza, i Ludwiki z Łapińskich. W 1900 ukończył V Gimnazjum Klasyczne w Warszawie i rozpoczął studia na Wydziale Fizyko-Matematycznym Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Studia ukończył w roku 1904, uzyskując stopień kandydata nauk i złoty medal za pracę z teorii liczb na temat podany przez prof. G. F. Woronoja, a od jesieni został mianowany nauczycielem matematyki i fizyki w IV Gimnazjum Żeńskim. Uczestniczył w strajku szkolnym w 1905, porzucił pracę i wyjechał do Krakowa.

Początki kariery naukowej

W 1906 uzyskał stopień doktora filozofii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego na podstawie pracy O sumowaniu szeregu ∑ m2+n2≤x f(m2 +n2) (jego promotorem był botanik Edward Janczewski-Glinka). Po powrocie do Warszawy uczył w polskich szkołach średnich prywatnych, w Seminarium Nauczycielskim w Ursynowie oraz wykładał matematykę na Wydziale Przyrodniczym Towarzystwa Kursów Naukowych (1906-1908), w latach 1907-1908 pełnił również funkcję sekretarza Wydziału[7].

W 1907 wyjechał na kilkumiesięczne studia do Getyngi, gdzie zetknął się z Constantinem Carathéodorym. W styczniu 1908 został członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a w lipcu habilitował się na Uniwersytecie Lwowskim na podstawie prac z teorii liczb i rozpoczął tam w 1909 wykłady z teorii mnogości jako osobnego przedmiotu, początkowo na stanowisku docenta.

We wrześniu 1910 otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego, został kierownikiem II Katedry Matematyki. W latach 1910–1914 wydał pierwsze swoje książki: Teoria liczb niewymiernych, Zarys teorii mnogości, Teoria liczb. Prace te zostały nagrodzone przez Akademię Umiejętności w Krakowie, która wybrała go w 1917 swoim członkiem korespondentem.

I wojna światowa

Wybuch I wojny światowej zastał go z rodziną na Białorusi w majątku teściów, Poznajowie. Jako poddany austriacki został internowany w Wiatce. Dzięki staraniom matematyków moskiewskich zezwolono mu w 1915 na przyjazd do Moskwy. Wówczas nawiązał przyjaźń i współpracę z Mikołajem Łuzinem, z którym opublikował 8 wspólnych prac. W Wiatce i Moskwie napisał I tom Analizy matematycznej, dedykując tę pracę reaktywowanemu Uniwersytetowi Warszawskiemu.

W lutym 1918 przez Finlandię i Szwecję wrócił do Polski i przez semestr letni 1918 wykładał na Uniwersytecie Lwowskim, a od jesieni 1918 wykładał już na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie w kwietniu 1919 otrzymał nominację na profesora zwyczajnego.

Wojna polsko-bolszewicka

W czasie wojny polsko-bolszewickiej pracował w Wydziale II Radiowywiadu Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa kierowanym przez Jana Kowalewskiego, razem m.in. ze Stefanem Mazurkiewiczem i Stanisławem Leśniewskim brał udział w łamaniu sowieckich szyfrów.

Okres międzywojenny

W roku 1920 Sierpiński wspólnie z Zygmuntem Janiszewskim i Stefanem Mazurkiewiczem założyli „Fundamenta Mathematicae” – pierwsze w świecie specjalistyczne czasopismo matematyczne poświęcone teorii mnogości i jej zastosowaniom oraz logice matematycznej.

W 1921 Polska Akademia Umiejętności powołała go na członka czynnego i wyróżniła nagrodą za „Fundamenta Mathematicae”.

W latach międzywojennych prowadził czynne życie naukowe, wydał 8 książek, dwie broszury oraz 7 podręczników szkolnych, pisanych wspólnie ze Stefanem Banachem i Włodzimierzem Stożkiem.

Od 1931 roku pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (aż do jego wcielenia do PAN w 1952 roku). Był organizatorem i prezesem I Kongresu Matematyków Słowiańskich w Warszawie w 1929. Brał także udział jako delegat PAU w Międzynarodowych Kongresach Matematycznych w Toronto (1924), Bolonii (1928), Zurychu (1932) i Oslo (1936).

II wojna światowa

Wybuch II wojny światowej zastał go w Warszawie. W okresie okupacji pracował formalnie jako urzędnik magistratu polskiego w Warszawie. Równocześnie nadal prowadził działalność dydaktyczną, wykładając w podziemnym uniwersytecie. Nie przerwał także pracy naukowej. Niektóre spośród licznych jego prac były publikowane w Sprawozdaniach Akademii Papieskiej w Rzymie; napisał też Zasady algebry wyższej (1946). W październiku 1944 mieszkanie Sierpińskich zostało spalone, wraz z nim cenna biblioteka. Po przejściu przez obóz w Pruszkowie w lutym 1945 dotarł do Krakowa.

Okres powojenny

Przez semestr letni 1945 wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim, jesienią wrócił na swą katedrę do Warszawy i wznowił wydawanie Fundamenta Mathematicae. W 1948 rozpoczął pracę w Państwowym Instytucie Matematycznym, a po przekształceniu tegoż w Instytut Matematyczny PAN objął w 1953 przewodnictwo Rady Naukowej Instytutu i piastował je do 1967. W latach 1956–1969 był redaktorem naczelnym wznowionego po przerwie wojennej pisma Acta Arithmetica. Był sygnatariuszem Listu 34 (protestu przeciw cenzurze), później, po represjach władzy wobec jego sygnatariuszy, był jednym z dziesięciu sygnatariuszy innego listu do The Times, zawierającego stwierdzenie, że w Polsce nie było represji i dyskredytującego Radio Wolna Europa. Przeszedł na emeryturę z instytutu i uniwersytetu w 1960.

Miejsce spoczynku

Grób Wacława Sierpińskiego w Warszawie

Został pochowany na warszawskich Powązkach w alei zasłużonych (grób 153)[8].

Uczniowie

Wśród jego uczniów byli m.in.:

Książki

Sierpiński opublikował między innymi[9]:

  • 1923: Zarys teorji mnogości. Cz. 1, Liczby pozaskończone, Wydawnictwo Kasy Pomocy dla Osób Pracujących na Polu Naukowem im. J. Mianowskiego;
  • 1925: Funkcje przedstawialne analityczne, Ossolineum;
  • 1928: Zarys teorji mnogości. Cz. 2, Topologja ogólna, Wydawnictwo Kasy im. Mianowskiego;
  • 1932: Wstęp do teorji funkcji zmiennej rzeczywistej, Książnica Atlas;
  • 1933: Wstęp do teorji liczb, Książnica-Atlas;
  • 1956: O rozwiązywaniu równań w liczbach całkowitych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe;
  • 1957: O rozkładach liczb wymiernych na ułamki proste, PWN;
  • 1959: Teoria liczb. Cz. 2, PWN;
  • 1964: O teorii mnogości: wybrane zagadnienia dla szkół średnich, PZWS.

Członkostwo w akademiach i towarzystwach naukowych

Polskie

Zagraniczne

Członek:

  • Towarzystwa Geograficznego w Limie (od 1928, od 1932 członek honorowy),
  • Serbskiej Akademii Nauk i Sztuk (od 1932),
  • Rumuńskiej Akademii Nauk (od 1932, członek honorowy od 1934),
  • Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Liège (od 1934),
  • Bułgarskiej Akademii Nauk (od 1934),
  • Jugosłowiańskiej Akademii Nauk (od 1938),
  • włoskiej królewskiej akademii nauk fizycznych i matematycznych w Neapolu (członek korespondent od 1939)[10].
  • Accademia dei Lincei w Rzymie (od 1947),
  • paryskiej Akademii Nauk (od 1948),
  • Niemieckiej Akademii Nauk w Berlinie (od 1950),
  • Akademii Nauk w Nowym Jorku (od 1959),
  • Czechosłowackiej Akademii Nauk (od 1960),
  • Holenderskiej Akademii Nauk (od 1961),
  • Międzynarodowej Akademii Filozofii Nauki (od 1961, wiceprezes w latach 1962–1965),
  • Papieskiej Akademii Nauk (od 1968).

Wyróżnienia

Odznaczenia polskie

Odznaczenia zagraniczne

Doktoraty honoris causa

Sierpiński otrzymał co najmniej 10 doktoratów honorowych:

Nagrody

  • Nagroda Akademii Umiejętności (1911, 1913, 1917)
  • Nagroda Polskiej Akademii Umiejętności (1921)
  • Nagroda miasta stołecznego Warszawy (1929, 1954)
  • Nagroda im. Stefana Banacha (1946)
  • Nagroda Państwowa I stopnia (1951)
  • nagroda Fundacji A. Jurzykowskiego (1968)

Upamiętnienie

Zobacz też

Przypisy

  1. Sierpiński Wacław Franciszek, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-07-28].
  2. Mariusz Skałba, Popularne książki Sierpińskiego, [w:] pismo „Delta” [online], deltami.edu.pl, marzec 2022, ISSN 0137-3005 [dostęp 2022-03-15] (pol.).
  3. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Wacław Sierpiński w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 2022-03-15].
  4. Piotr Zakrzewski, Wacław Sierpiński – badacz nieskończoności, [w:] pismo „Delta” [online], deltami.edu.pl, marzec 2022, ISSN 0137-3005 [dostęp 2022-03-15] (pol.).
  5. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Wacław Sierpiński. Badacz zagadek nieskończoności, polskieradio.pl, 14 marca 2022 [dostęp 2022-03-15].
  6. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Wacław Sierpiński w bazie Mathematics Genealogy Project (ang.) [dostęp 2022-03-15].
  7. Dziesięciolecie Wolnej Wszechnicy Polskiej TKN: sprawozdanie z działalności Towarzystwa Kursów Naukowych, 1906-1916, opracowali Ryszard Błędowski, Stanisław Orłowski, Henryk Mościcki, Warszawa 1917, s. 96 Podkarpacka BC – wersja elektroniczna
  8. Cmentarz Stare Powązki: WACŁAW SIERPIŃSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-12-18].
  9. Według katalogu Biblioteki Narodowej, katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-11-01].
  10. Wyróżnienie uczonego polskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 37 z 16 lutego 1939. 
  11. M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1008.
  12. a b c d Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 665.
  13. Odznaczenie uczonego polskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 25 z 1 lutego 1939. 
  14. Medal i Wykład im. Wacława Sierpińskiego. Polskie Towarzystwo Matematyczne. [dostęp 2019-06-02].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Order Sztandaru Pracy 1 klasy BAR.svg
Baretka: Order Sztandaru Pracy I klasy
Wacław Sierpiński.jpg
Wacław Sierpiński ( 1882 – 1969) - Polish mathematician. He was known for outstanding contributions to set theory (research on the axiom of choice and the continuum hypothesis), number theory, theory of functions and topology
HUN Order of Merit of Hungary pre1945 (civ) CCross Star BAR.svg
Baretka: Order Zasługi Węgier (przed 1945) – odmiana cywilna – Krzyż Komandorski z Gwiazdą.
Logo-PTM.jpg
Autor: NieznanyUnknown author, Licencja: CC BY-SA 4.0
To logo Polskiego Towarzystwa Matematycznego
Seal of the Warsaw Scientific Society 1907.jpg
Seal of the Warsaw Scientific Society, established 1907
Wacław Siepiński grave.JPG
Autor: Wujektsal, Licencja: CC BY-SA 3.0
greve of prof. Wacław Sierpiński